Музыка | Музыка тыңдаудың маңызы мен мақсаты

Мазмұны

КІРІСПЕ -------------------------------------------------------------------2

І.ӘН САБАҒЫНДА МУЗЫКА ТЫҢДАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ӘДІСТЕМЕСІ
1.1. Музыка өнер сабағы ------------------------------------------------5
1.2. Музыканы тыңдауға қойылатын талаптар --------------------23

ІІ. МУЗЫКА ТЫҢДАУДЫҢ ЖАН-ЖАҚТЫ ӘДІСТЕРІ
2.1. Музыка тыңдауды ұйымдастыру жолдары -------------------36
2.2. Музыка тыңдаудың жан – жақты әдістері --------------------45

ЗЕРТТЕУДІҢ ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМІ ---------------------48
ҚОРЫТЫНДЫ -----------------------------------------------------------58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ---------------------60
Қазақстан Ресаубликасының тәуелсіздік алуына байланысты елімізде оқу-тәрбие жүйесінің барлық саласын қайта түлету процесі жүріп жатқаны мәлім. Қазіргі білім, ғылым мен мәдениетті жаһандандыру процесі кезінде әр ұлт өз мемлекетінің рухани мәдени құндылықтарын сақтай отырып, әлемдік өрке-ниетке кіргізуі заңды құбылыс.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Ұлттық кеңестің мәжілісінде жасаған баяндама-сында «Мәдени мұраларды жүйелеп, оларды қалпына келтіру, сақтау, одан әрі дамыту ісіне кең көлемде білек түре кірісетін кез келді. Ұлттық мәдение-тімізді ұлықтап, бар мен жоғымызды түгендеп, жүйелеп, келер ұрпаққа аманат ету – «Мәдени мұра» бағдарламасының басты мақсаты болуы тиіс» - деп, болашақ ұрпақты тәрбиелеуде ұлттық мәдени мұраның мүмкіндігі мен мақсатын айқындап берген болатын. Осыған байланысты қазіргі уақытта қо-ғамдық-гуманитарлық пәндерді оқытудың білімдік, тәрбиелік маңызы бұрын-ғыдан да арта түсуде. Оларға «Білім туралы заң», «Қазақстан Республикасын-да гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы», «Қазақстан Республикасында тарихи сана қалыптастыру тұжырымдамасы», «Қазақстан Республикасы этникалық-мәдени білім беру тұжырымдамасы» сияқты мемлекеттік құжат-тарда айырықша көңіл бөлінген. Бүгінгі тәрбиенің басты міндеті адамзат мәдениетінің сан ғасырлық өркениеттік жетістіктері мен ұлттық рухани-мәдени байлықтарын саралай отырып меңгерту, сөйтіп, оқушы жастарды нарықтық экономикаға бейімделген, өмірге икемделген, жан-жақты жетілген, қаблетті, кез келген тұтқиыл жағдайлардан жол тауып шыға алатын ынталы да іскер, табанды да талантты отансүйгіш азамат етіп тәрбиелеу болып табылады.
Ауыз әдебиеті үлгілері мен халықтық өнер арқылы халқымыз өз ұрпағын «сегіз қырлы, бір сырлы», өнегелі, өнерлі, шынайы ұлтжанды азамат етіп тәрбиелеп келеді. Бала тәрбиесі-аса жауапты іс. Ұстаз–оқушыларға білім беруші ғана емес, олардың бойына отансүйгіштік, елжандылық, ұлтжанды-лық, адамгершілік, қайырымдылық сияқты асыл қасиеттерді қалыптастыру-шы басты тұлға. Баланың болашақта қандай азамат болып өсетіндігі мұғалім-нің балалрмен жүргізетін тәрбие жұмысының мазмұны мен әдісіне де тығыз байланысты.
Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі Қазақстан» атты жолдауында «Білім беру реформасы табысының басты өлшемі тиісті білім мен білік алған еліміздің кез–келген азаматы әлемнің кез – келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады» деген болатын. Қазіргі музыкалық білім беру жүйесінде, мектепте музыка сабағының тәр-биелік мәні зор. Жаңа заман талабынат сай музыка сабағын оқушының ұлттық ән – күйіне деген көзқарасты жетілдіру. Музыка сабағы бірнеше іс - әрекеттерден тұрады: ән айту, музыка тыңдау, музыка сауаты. Эстетикалық тәрбие берудің негізгі құралы–узыка. Музыканы жас кезінен бала бойына сіңіре білсе, тыңдаған әуендерін сезіне білсе, жаны таза, нәзік, сезімтал болып өседі. Қазіргі таңда музыка мұғалімінің ғылыми ізденіс, зерттеушілік-
тің обьектісі болып отыр.
Зерттеу обьектісі: Ән сабағында музыканы тыңдаудың маңызы. Музыка сабағында іс-әрекеттер арқылы мектеп оқушыларын музыка арқылы тәрбиелеу.
Зерттеу пәні: Педагогикалық зерттеулер, мақалалар, әдістемелік құралдар, ғылыми–педагогикалық тұрғыдан қамтамассыздандыру. Музыка сабағында-ғы музыкалық іс-әрекеттер арқылы, мектеп оқушыларын музыкаға тәрбие-леудің музыкалы-педагогикалық және ғылыми-педагогикалық тұрғыдан негіздеп, ғылыми-әдістемелік жағынан қамтамасыз ету.
Зерттеу мақсаты: Музыка пәні арқылы оқушылардың ұлттық музыкалық өнерге деген қызы-ғушылығын қалыптастыруда ғылыми – теориялық негіз-дерін анықтау.
Зерттеу болжамы: Музыка пәнін әдістемелік тұрғыдан сапалы жүргізу арқылы, тыңдаған музыкасынан тәрбиелік мәні тиімді болса, егерде музыка тыңдаудағы оқушылардың бойынан музыка дегенқұштарлық нышандары шоғырланды деп болжаймын. Оқушыларға музыка тыңдаудың мазмұнын қалыптастыра отырып, ғылыми әдістемелік ұсыныстар берілсе сонда ғана оқушылар музыка тыңдауда нәтижелігі арта түседі.
- музыка сабағын жүргізудің ғылыми-педагогикалық және әдістемелік негіз-дері анықталса;
- музыка сабағының музыкалық мәдениеттілікке тәрбиелеу тиімділігінің өлшемдері, деңгейлері, көрсеткіштері анықталса;
- мектеп оқушыларына музыкалық білім беру арқылы музыкаға тәрбиелеудің әдістемелік, музыкалы-педагогикалық шарттары белгіленсе;
- музыка сабағындағы іс-әрекеттерді жүргізудің мазмұны құрылып, тәжіри-белік-педагогикалық тексерістен өткізіліп, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар берілсе, сонда ғана музыкаға тәрбиелеудің нәтижелігі арта түседі;
Зерттеу міндеттері: Жалпы музыкалық білім беру арқылы оқушыларды музыка тыңдаудағы ғылыми–теориялық негіздерін анықтау. Мектеп оқушы-ларына қандай музыкалық дыбыстар бар екенін анықтаймыз және оны тәжірибелік эксперимент жұмыстары бақылаудағы жұмысының қорытынды нәтижесін шығарып, ғылыми әдістемелік ұсыныстар беру.
- музыка сабағындағы әр музыкалық іс-әрекеттің жүргізу әдістеріне анықтама беру;
- музыкалық іс-әрекеттердің ерекшеліктерін сипаттау, сараптамалау;
- музыка сабағындағы іс-әрекеттері жүргізудің жеке әдістерінің мазмұнын анықтау, оны тәжірибелік эксперимент жұмыстары арқылы бақылау;
- зерттеу жұмысының қорытынды нәтижесін шығару, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беру;
Зерттеу әдіснамалық және теориялық негіздері: Жалпы ғылыми, философиялық, музыкатану, музыкалық–психологиялық, музыкалық–педаго-гикалық концепциялар мектеп оқушыларының музыка тыңдауды қалыптас-тырудың біртұтас жүйелі қағидалары.
Зерттеу әдістері: Зерттеу әдістері бойынша философиялық, психоло-гиялық, музыкалық–педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау, мектептегі оқу үрдісін бақылау, оларды сараптау, эксперимент жұмыстарының нәтиже-сін бақылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- Музыка пәні арқылы мектеп оқушысының жалпы музыкалық мәдениетке тәрбиелеу;
- Музыка сабағын жүргізудің жаңашыл әдістері, көрсеткіштері, деңгейлері анықталады;
- Музыка сабағында іс-әрекеттері жүгізудің әдістемелік шарттары анықталады;
- Музыка сабағындағы іс-әрекеттерді жүргізу әдістемесі жасалады, тәжірибелік эксперимент жұмыстары барысында бақыланып, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі;
Зерттеудің практикалық маңызы:
- Зерттеу нәтижелерін музыка пәні оқытуда, әдістемелерді жетілдіру мақсатында мектептегі оқу-тәрбие үрдісінде, жоғарғы оқу орнында музыкалық білім бөлімдерінде пайдалануға болады;
Зерттеу базасы:
Тәжірибелік-эксперимент жұмысы Жаркент қаласының Балалар музыка мектебінде мемлекеттік педагогикалық тәжірибелік жұмысы жүргізілді.
Дипомдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, екі тараудан, эксперимент нәтижелерінен, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспе бөлімінде: Зерттеу жұмысының көкейкестілігі, объектісі, пәні, мақсаты, болжамы, міндеттері, әдістері, ғылыми жаңалығы мен теориялық маңызы, практикалық маңызы, базасы, кезеңдері, құрылымы қамтылады.
Негізгі бөлімінің бірінші тарауында «Ән сабағында музыка тыңдауды ұйымдастыру әдістемесі» музыка сабағы-өнер сабағы, музыка тыңдауға қойылатын талаптардың тәрбиелік мәні, бастауыш музыка сабағының пәндік ерекшеліктері, негізгі іс-әрекеттер мен қосалқы іс-әрекеттерге анықтама берілді.
Екінші тарауында мектептерде музыка сабағындағы музыка тыңдаудың жан-жақты әдістері, іс-әрекеттерді жүргізу арқылы музыкалық тәрбие беру-дің жолдары қарастырылды.
Қорытынды жұмыстың зерттеу нәтижелері негізделген тұжырымдама-лар мен ұсыныстар берілді.

І. Ән сабағында музыка тыңдауды ұйымдастыру әдістемесі.
1.1. Музыка өнер сабағы.
Жас өспірімдерге музыкалық тәрбиенің мақсаттарын жүзеге асыру үшін оқушыларға музыкалық шығарманы орындап қана қоймай, оны терең сезіммен, саналы түрде қабылдай біліп, тыңдауға үйрету керек. Егер көпші-лік айтатын әндер жалпыға бірдей таныс болса, кейбір күрделі дауысқа арналған немесе жеке аспапақа арналған музыкалық шығармаларды тек му-зыканы терең сезініп қабылдай білетіндер ғана тыңдайды. Көпшілік қауым күрделі музыкалық шығармаларды дұрыс түсінбегендіктен оны тыңдай ал-майды, себебі ондай адамдардың музыкалық түсінігі білімі таяз. Карл Маркс «Егер де өнерден ләззат алғың келсе, онда өзіңнің көркемдік талғамың мен білімің жоғары болсын» деген. Ұлы музка сыншысы А.Серов: «Бетховенның симфониясынан ләззат алу үшін музыканы түсініп тыңдай білуің керек» дегендей, музыканы дұрыс түсініп тыңдай білуге тәрбиелеу арқылы бас-тауыш сынып оқушыларының ой-өрісін, терең сезімін, санасын, қиялын, талғамын, жалпы өнерге деген сүйіспеншілігі мен мәдениеттілігін дамыта-мыз. Оқушылар мектептегі музыка сабақтарындағы ән айту процесінде музыканы сауатты түрде тыңдауды үйрене бастайды. Музыканы көңілге қондырып, жүрекке жылы тигізіп, сезе түсініп, оның сиқырлы әлеміне бой-лау үшін ең алдымен оны дұрыс тыңдай білу өте қажет. Музыка сабақтарын-да музыка тыңдау процесінің мақсаты – музыканттар дайындау емес, жалпы жас өспірімдердің өнерге деген мәдениетін көтеру, қазіргі заманның талабы-на сай тәрбиелеуге бағытталған адамгершілігі мол, терең нәзік сезімді, қайы-рымды, мейрімді, шығармашылық қаблеттері мол ұрпақ дайындауғат көпте-ген әсері бар құрал ретінде пайдаланатын жұмыстардың бірі болып есептеледі. Өйткені, музыкалық шығарманы – адамның рухани азығы десек қателеспейміз. Музыканың үні арқылы адам баласының сезімі қалыптасады. Қандай да музыкалық шығарма болмасын адамның өмір тарихымен, сол адам өмір сүрген қоғам тарихы арқылы туындайды. Оған мысалға көптеген музыкалық шығармаларды алуға болады. Бірақ олар туралы музыка тыңдау-дың әдіс-тәсілдерін үйрету барысында тереңірек тоқталамыз. Ал сол музыканы тыңдауды үйретуді баланың жас кезінен бастап қалыптастырған дұрыс. Бұл туралы Э.И.Бальпттис деген ғалым «Баланың музыкалық талға-мы оның балауса жас кезінен-ақ өз халқының ән-күй өнерінің ықпалымен дамиды» деген болатын. Сондықтан қазақ балаларының музыкалық талға-мын қазақтың әндері мен күйлерін тыңдату, үйретуден бастап қалыптас-тырған жөн. Қазақ халқының ұлттық музыка мәдениетінде бар жанрлардың түрлері мен күйлері мол. [1]
Бұл ретте музыка тыңдауды сәби дүниеге келгеннен анасының әлдиі «Бесік» жырларынан бастап өз ұлтының әуені бойына ана сүтімен дарыту-дан бастайды да, одан әрі біртіндеп ұлттық әуенді таныстыруды бірте – бірте күрделене түсеміз. Бастауыш сынып оқушыларына өз ұлтымыздың, өнерін халқымыздың асыл қазынасын бойларына сіңірту мақсатында музы-ка тыңдаудың ролі өте зор, халықтар арасындағы достық сақтау үшін, әр халықтың жақсы ісімен өткен тарихты насихаттау үшін, жақсы мен жаманды айыру, табиғат сұлулығын, ерекшелігін сезіну, қайырымды, мей-рімді, адал болу үшін – жалпы айтқанда оқушылардың өмірге деген көзқарастарын дұрыс қалыптастыруға тәрбиелеуіміз керек. Адам баласының өмірінде өнер үлкен орын алатынын жоғарыда айтсақ та жас сәби жарық дүниеге келген күнінен бастап, ол өнердің ортасында өседі. Өнер түрлері архитектура, скульптура, бейнелеу өнері және графика, көркем әдебиет, би (хореография), театр, кино және музыка болып бірнеше салаға бөлінеді. Өнердің осы аталған салалары әр кезеңде біртіндеп пайда болды. Табиғат құбылыстары мен адамзат қоғамының І дамуына байланысты, өнердің түрлері өзгеріп, дамып отырады. Әсіресе, музыка өнері күшті өзгеріске түсті. Сондықтан да қазіргі өнер жастарға эстетикалық тәрбие берудің күшті құралы болып саналады. Дегенмен сол өнер бүгінгі өміріміздің айтарлықтай дәрежесіне жете алмай отыр. Біз күнделікті өмірде музыка, концерт, ән – күй кеші, ария, қантата, симфония, опера деген сөздерді жиі естиміз де, олардың үнінен тамылжыған әр алуан музыкалық шығармалар-ды сүйсіне тыңдаймыз. Ерекше бір рахатқа бөленіп, шабыттанып қаламыз. Тіпті жұмыс кезінде де жүрек тербетерлік жақсы ән мен тәтті күйлер беріліп жатса, оны ынтамен тыңдай отырып, істеген ісіміздің қалай тез бітіп қалғанын сезбейтін де кездер болады. Өнердің басқа түрлеріне қарағанда, музыканың осыншалық әсері молдығының себебі не деген орынды сұрақ тууы да осыған байланысты.
Құлақтан кіріп бойды алар,
Жақсы ән мен тәтті күй.
Көңілге түрлі ой салар,
Әнді сүйсең менше сүй.
деген Абай сөздерін еріксіз еске алуға тура келдеді. Өйткені жақсы ән мен тәтті күй, біріншіден, адамның рухани шабытын арттырады, серпілтеді, екіншіден, көңіл кірпігінің жоғалуына себепші болады. Сондай – ақ, лебімен көңілге жылы тиген музыка сарыны кейде кісінің бастан кешкендерін, жастық шақтың көз алдына елестетеді. Кейде тіпті арман асуына жетелеп, ерлікке, батырлыққа бағыттайды. [2]
Өзіміз сүйіп оқитын ақын, жазушыларымыз өз басынан өткен күйініш, сүйініш, өмірге деген көзқарасын, көрген білгенін, замандастарының еңбек-тегі ерліктерін оқырмандарына прозамен, поэзия арқылы, қаламұшымен қағаз бетіне түсіріп жеткізсе, зазгер де дәл солай еңбек етеді. Бірақ ол өзін тебіренткен жақсылық пен жамандықты, бақыт пен қайғыны, батырлық пен зұлымдықты, бостандық пен теңдікті, табиғат көріністері сияқты құбы-лыстарды дыбысқа түсіріп, образ арқылы музыка тілімен айтып береді.
Егер бау-бақша, құстардың ішіндегі ең бір сымбаттысы бұлбұл өз бетінше, өз еркінше құбылта сайрап, адамның көңіліне әуенмен әсер ететін болса, адам да, сол бұлбұлдай бас бостандығы мен теңдікті аңсап музыка ырғақтарының үнімен аңғарта, тамылжыған күйлер шығарады. Халық сазгері Дина Нүрпейісованың ой қиялынан туған тебіренісі бұлбұлдың бейнесін сан қырынан көзге елестетеді. Сазгер Альябьев пен Л.Хамидидің әйелдер даусы-на арнап жазылған “Бұлбұл ” атты әндері халық артистері Күләш Байсейітова ...