Бөлім: «Ақын өлеңдері жинағы»
Өлең – шағын көлемді поэзиялық шығарма. Ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақысты сөздер тізбегі. Өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода, элегия, баллада, сонет, т.б. Кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі. Қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері еңбек-кәсіпке орай (аңшылық, төрт түлік, наурыз өлеңдері), ескілікті наным-сенімге байланысты (бақсы сарыны, арбау), әдет-ғұрып негізіндегі (салт, үйлену, мұң-шер өлеңдері), қара өлең, тарихи өлең, айтыс өлеңдері болып бөлінді. Өлең сөздердің болмысы, жаратылысы аса күрделі, оған ишара, меңзеу, салыстыру, жұмбақтау, астарлау, бейнелеу, теңеу, ұқсату, т.б. тән. Өлең лирика жанрында кең тарады, тақырыбы жағынан саяси, көңіл күйі, табиғат, махаббат және философия түрлерге жіктеледі.
Қайтып қарғыс алмайсың?
Жігіт-ақсың, маңдайсың,
Келбеттісің, қандайсың!
Ағайынға айбатты,
Биік-ақсың, дардайсың.
Бетіңе адам келтіріп,
Алдыңа жан салмайсың.
Елі төмен..
© Сәбит Дөнентаев
Келбеттісің, қандайсың!
Ағайынға айбатты,
Биік-ақсың, дардайсың.
Бетіңе адам келтіріп,
Алдыңа жан салмайсың.
Елі төмен..
Қиялым
Таза жүн, түсі әдемі бір құс болсам,
Бұтаққа көңілім сүйген ұшып-қонсам,
Зарымды жұртқа айтарлық сайрағыш боп,
Уа, дүние, шығып мұңым, көрсем..
© Сәбит Дөнентаев
Бұтаққа көңілім сүйген ұшып-қонсам,
Зарымды жұртқа айтарлық сайрағыш боп,
Уа, дүние, шығып мұңым, көрсем..
Шілде
Жазбен жалғакс шілде келді,
Деп ұқпаңдар мүлде келді,
Қонысыңды қуантам деп,
Шақырайған түрде келді.
Маса, сона, бүгелектер
Ұрандасып бірге..
© Сәбит Дөнентаев
Деп ұқпаңдар мүлде келді,
Қонысыңды қуантам деп,
Шақырайған түрде келді.
Маса, сона, бүгелектер
Ұрандасып бірге..
Өз-өзіме
Аз білімін шығара алмай майданға,
Көп білімді жинап алшмай қайранда.
Білмек түгіл білгенінен айырылып,
Қалды жүрек опыр-топыр ойранда.
Қырқылғыр..
© Сәбит Дөнентаев
Көп білімді жинап алшмай қайранда.
Білмек түгіл білгенінен айырылып,
Қалды жүрек опыр-топыр ойранда.
Қырқылғыр..
Жүрекке
Жалқау жүрек,
Тіле тілек,
Тартынба!
Тән өлгенде,
Жұрт көмгенде,
Не қалмақшы артыңда?
Шын жыласаң,
Мың сұрасаң,
Жетерсің бір..
© Сәбит Дөнентаев
Тіле тілек,
Тартынба!
Тән өлгенде,
Жұрт көмгенде,
Не қалмақшы артыңда?
Шын жыласаң,
Мың сұрасаң,
Жетерсің бір..
Ақыл
Мен сені жандай көрдім, ақыл,
Сонан соң іздей, сұрай бердім ақыр.
«Менде бар, менде бар» деп әр біреулер,
Жан біткен саған толық болып..
© Сәбит Дөнентаев
Сонан соң іздей, сұрай бердім ақыр.
«Менде бар, менде бар» деп әр біреулер,
Жан біткен саған толық болып..
Көркем қызға
Нұрлы жүз, көркем мінез қарындасқа,
Арнап сөл лайық емес жазылмасқа.
Қыз бала елдің көркі, жұрт зейнеті
Болғанда елтифатқа алынбас па?
Бұл күнде..
© Сәбит Дөнентаев
Арнап сөл лайық емес жазылмасқа.
Қыз бала елдің көркі, жұрт зейнеті
Болғанда елтифатқа алынбас па?
Бұл күнде..
Балалық
Алдау үшін көз жұмғанды «өлді» деп,
Уансын деп ұсынғанды «берді» деп.
Көңлін жыртпай шұлғығанды «сенді» деп,
Нені көрсе соған ерген..
© Сәбит Дөнентаев
Уансын деп ұсынғанды «берді» деп.
Көңлін жыртпай шұлғығанды «сенді» деп,
Нені көрсе соған ерген..
Үміт
Жұмсаған, не қиынға салған үміт,
Тіл алған, қайда болса барған үміт.
Сөз байлап, қол алысып жөнелгенде,
Шығармақ едің сүйреп жардан үміт.
Артынан..
© Сәбит Дөнентаев
Тіл алған, қайда болса барған үміт.
Сөз байлап, қол алысып жөнелгенде,
Шығармақ едің сүйреп жардан үміт.
Артынан..
Бірлік
Әуелі етіп білік басыңды қос,
Соннан соң әр мұраттан қалмассың бос.
Жеке дақ үнің шықпас, ісің бітпес,
Жан қорқып, жалғыз қурай көрініп..
© Сәбит Дөнентаев
Соннан соң әр мұраттан қалмассың бос.
Жеке дақ үнің шықпас, ісің бітпес,
Жан қорқып, жалғыз қурай көрініп..
Уай, жаным
Уай, жаным, дүниеде сен аз күн онақ,
Заман жоқ, көп тұруға, өмір шолақ.
Жас өмір екі айналмас, мойын бұрмас,
Жұмыс ет оқтай зырлап, қардай..
© Сәбит Дөнентаев
Заман жоқ, көп тұруға, өмір шолақ.
Жас өмір екі айналмас, мойын бұрмас,
Жұмыс ет оқтай зырлап, қардай..
Заман кімдікі?
Бұл заман байқағанға күштінікі,
Азулы, тырнақты мен тістінікі.
Дүниенің патшалығы, батырлығы -
Тыпырлап тыныш жатпаған істінікі.
Жуас қой ен..
© Сәбит Дөнентаев
Азулы, тырнақты мен тістінікі.
Дүниенің патшалығы, батырлығы -
Тыпырлап тыныш жатпаған істінікі.
Жуас қой ен..
Ой
Қаза берсе түбі жоқ,
Қазбағанда суы жоқ,
Ой деген бір шыңырау.
Талаптыға жеткізбей,
Талапсызды өткізбей,
Жындықылған, құрғыр-ау!
Сені қуған..
© Сәбит Дөнентаев
Қазбағанда суы жоқ,
Ой деген бір шыңырау.
Талаптыға жеткізбей,
Талапсызды өткізбей,
Жындықылған, құрғыр-ау!
Сені қуған..
Қазақтарға қарап
Қамалған қараңғыда, қалың қазақ,
Қайратсыз, қамсыз құрып қалдың, қазақ.
Қаруланып қуатсызды қуаттанды,
Құрдан құр қампитқанша қарын..
© Сәбит Дөнентаев
Қайратсыз, қамсыз құрып қалдың, қазақ.
Қаруланып қуатсызды қуаттанды,
Құрдан құр қампитқанша қарын..
Досқа
Дос тұттым, болдым жақын, тіліңе ердім,
Басқадан сырт түсінді артық көрдім.
Көрініс, шырайында еш кіршік жоқ,
өзің мен жүрегінді хаққа..
© Сәбит Дөнентаев
Басқадан сырт түсінді артық көрдім.
Көрініс, шырайында еш кіршік жоқ,
өзің мен жүрегінді хаққа..
Ауыздықтап тұра алсын арманды кім
Ауыздықтап тұра алсын арманды кім,
Жай таптырмас жаныңа жалған бүгін.
Байыздамай өмірден біз де өтерміз,
Болашаққа қалдырып қалған..
© Мұқағали Мақатаев
Жай таптырмас жаныңа жалған бүгін.
Байыздамай өмірден біз де өтерміз,
Болашаққа қалдырып қалған..
Аулыңа бір келгенде...
Ойьң, қырың, Отаның түрленгенде,
Жан-жағына жақұттай гүл көмгенде,
Жар салмайсың, неге сен қарсы алмайсың?!
Анда-санда аулыңа бір..
© Мұқағали Мақатаев
Жан-жағына жақұттай гүл көмгенде,
Жар салмайсың, неге сен қарсы алмайсың?!
Анда-санда аулыңа бір..
Аттанғанда
Қош!
Деп қанат қағады құстар маған.
Қош!
Деп мені құшақтап, құшқан далам.
Аманаттап біреуге жатыр мені:
- Аманат-деп,- ұямнан ұшқан..
© Мұқағали Мақатаев
Деп қанат қағады құстар маған.
Қош!
Деп мені құшақтап, құшқан далам.
Аманаттап біреуге жатыр мені:
- Аманат-деп,- ұямнан ұшқан..
Аттандырып тым тәтті сәттерімді
Аттандырып тым тәтті сәттерімді,
Мен аяқтап келемін дәптерімді.
Сәттерімді айттым ба, әттеңімді,
Әйтеуір жуып алдым пәк көңілді.
Анда-санда..
© Мұқағали Мақатаев
Мен аяқтап келемін дәптерімді.
Сәттерімді айттым ба, әттеңімді,
Әйтеуір жуып алдым пәк көңілді.
Анда-санда..
Асығып алыс күндерге
Асығып алыс күндерге,
Бір белден асып, бір белге,
Адасып қалмай бір жерде,
Айсыз қара түндерде,
Отаныңда - іргеңде
He жетсін өмір..
© Мұқағали Мақатаев
Бір белден асып, бір белге,
Адасып қалмай бір жерде,
Айсыз қара түндерде,
Отаныңда - іргеңде
He жетсін өмір..
Арыз жазып кетейін
Бүгін менің туған күнім.
Ой, бәле-ай!
Мына адамдар неге жатыр тойламай?!
Банкет жасап берер едім өзім-ақ,
Тәңірдің бір жарытпай-ақ..
© Мұқағали Мақатаев
Ой, бәле-ай!
Мына адамдар неге жатыр тойламай?!
Банкет жасап берер едім өзім-ақ,
Тәңірдің бір жарытпай-ақ..
Арулар
Арулар - асыл жандар!
Шуақ боп шашылғандар,
Қуат боп тасынғандар,
Құшақ боп ашылғандар,
Арулар -- асыл жандар!
Арулар - асыл жарлар!
Арулар ..
© Мұқағали Мақатаев
Шуақ боп шашылғандар,
Қуат боп тасынғандар,
Құшақ боп ашылғандар,
Арулар -- асыл жандар!
Арулар - асыл жарлар!
Арулар ..
Арман қуып...
Айтпашы,айтпасаң да білем, білем,
Білемін де күлемін, ренжімен.
Әзірге көзім де ашық, көңілім де ашық,
Жыланды ажыратам жылы өңдіден.
Мүмкін..
© Мұқағали Мақатаев
Білемін де күлемін, ренжімен.
Әзірге көзім де ашық, көңілім де ашық,
Жыланды ажыратам жылы өңдіден.
Мүмкін..
Алтын адам
Алтын адам,
Алтын адам...
Адам жоқ!
Алтын қалған жарқыраған.
Білмейміз саудагер ме, қол басы ма?
Сараң ба, алтын үшін қалтыраған?
Сары алтынның..
© Мұқағали Мақатаев
Алтын адам...
Адам жоқ!
Алтын қалған жарқыраған.
Білмейміз саудагер ме, қол басы ма?
Сараң ба, алтын үшін қалтыраған?
Сары алтынның..
Алпысқа келдіңіздер
Бәрін де көрдіңіздер,
Бәріне көндіңіздер,
Бәріне сендіңіздер,
Бәрін ңе бердіңіздер,
Сіздер алпысқа келдіңіздер.
Менің де әкем келер еді..
© Мұқағали Мақатаев
Бәріне көндіңіздер,
Бәріне сендіңіздер,
Бәрін ңе бердіңіздер,
Сіздер алпысқа келдіңіздер.
Менің де әкем келер еді..