Бухгалтерлік есеп | Материалдық емес активтердің есебі

Мазмұны
Кіріспе................................................................3-4
 - Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік..........................................5-10
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау..........11-21
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері.......22-24
 -Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу...........25-30
2.2Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза-
циясын есептеу ..................................................................... ........................31-32
Қорытынды........................................................................................................33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ..................................................................34
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр- дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік – экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо- микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
- Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні) жоқ акшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта экономи- калық олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға берсе,сатса,айырбастаса;болашақта алынатын экономиқалық олжаға олардың тікелей қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект бақылай алатын болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса: болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара-пар каржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи нысаны жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық. Актив- тердің де, материалдық емес активтердің де кұрамында кездесуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүруші- лердің) құрамында болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін - дискетте, фильм-лентасында, занды құжаттау (лицензия, патент)- қағазда болады, бірақ дискетте, лента да, қағаз да өз кезегінде қосалқы элементтер болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердіңде есебінде көптеген ұқсастықтар бар, бірақ соңғының есебінде тенестіру немесе ұқсас- тыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты ас- пектілері өте күрделі болып саналады. Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға,патент, сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүм- кін, керісінше, осындай материалдык емес активтердің кұны басқада фирманың активтерімен тығыз байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес активтің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді.
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды кұжаттардың құқын рәсімдемей-ақ осы экономикалық олжамен басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол басқа субъектінің айналысуына тиым салады.
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютер- лік бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық кұқықтар, тауар белгілері, кызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар және т.б.
Материалдык емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа бөлінеді,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", ЭЕМ мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейне- сі,өнеркәсіптік үлгілері,сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу-хау" - кұжаттама өндірістік озық тәжірибесін кұжатталған түрінде көрсетіл- ген нысан және т.б. түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықарал қатынастарда қолданылатын термин.
Кең мағынасында "ноу-хау” техникалық құжаттама түрінде ресім- делген,бірақ патенттелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға қажетті өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да қыр-сырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім-шарттарда, техникалық ымтымақтастық туралы шарттарда, лизинтте, "кілті колма-кол" тапсырылатын құрылыста және т.б. қызмет көрсетудің саналуан түрлерінде кеңінен қолданылады. Жаңалықтар патентті, тауар белгілері, авторлық құқықтар мен патенттік акпараттар субъектінің меншігі болып табылады. Кәсіпорын "ноу-хаудың" құпиясын сақтап, оны пайда- ланудан түскен табыстарын бакылай алған жағдайда ғана материалдық емес активтің анықтамасына жауап бере алады.
Субьект белгілі бір ақыға сатып алатыи лицензиялар мен патенттерден "ноу-хаудың " өзгешелігі,ол әдетте, субъектінің жарғылық капиталына құрылтайшының қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін. "Ноу-хаудың" субъект балансына алынатын құны құрылтайшылар немесе қатысушылардың келісім-шарттарының көмегімен анықталады.
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған мате- риалдық емес активтер қатарына белгілі бір уакыт кезеңі ішінде табыс әкелетін, ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің өнімін болашақ кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтер мен жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағысы тағылар туралы мәліметтер жатады.
Ұйымдастыру шығындары, бірлескен немесе акционерлік кәсіпорын- дарды құру кезеңінде пайда болған шығындар ұйымдастыру шығындарына жатқызылады. Бұл шығындар пайда болған кезеңінен бастап, материалдық емес активтер болып есептелінеді. Бұған кәсіпорын қызметінің бастапқы кезеңіндегі шығындар мен кәсіпорынның әрбір қатысушысының ұйымдастыру шығындары кірмеуге тиіс. Мұндай шығындарға жарнамаларға кеткен шығын, кенесшілерге теленген акы, кәсіпорынды тіркеу, құжаттарды дайындау, банктерде шоттарды ашу т.б.шығындары жатады.
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иемденген, ұзақ уақыт бойы пайда әкелуге кабілетті бағдарламаларды пайдалануға қажетті мәлі- меттерді талдау және бағдарламалық құжаттар жүйесінің жиынтығы.
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа Тауар таңбалары мен қызмет көрсету таңбалары деп тауарларды
тиесілі таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті жүзеге асырушы занды немесе жеке тұлға атына тіркелсе,тауардың таңбасы құқықтық зандармен қорғалады. Тіркелген тауар танбасының иесі тауар таңбасын қалай пайдаланамын десе де толық құқығы бар, басқа тұлғаларға пайдалануға тыйым сала алады. Тауар таңбасын немесе тауарды рұқсатсыз жасау, қолдану, әкелу,сатуға ұсыныс жасау, шаруашылық айналымына өзгеріс енгізу тағы баска осы іспеттес әрекет жасалса, онда ол тауар иесінің құқықтарына қол сұғу болып есептелінеді
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде көлемді немесе бәрінің комбинациясы түрінде болуы мүмкін: олар кез-келген түсте немесе түстер үйлесімінде тіркеледі.
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай-ақ мемлекеттік елтаңба, ту, эмблемалар, мемлекеттердің ресми аттары, халықаралық және үкіметаралық ұйымдардың эмблемалары, толык немесе қысқартылған аттары, ресми қабылданған бақылау, кепілдік және сапасын (пробасын) көрсететін белгілері, мөрлер, марапатгау белгілері және басқа да айырым белгілерінен немесе соларға өте ұқсас, аралас денгейіндегі белгілерден тұратын тауар таңбалары рұқсат етілмейді. Тауарды, тұтынушыны немесе жасаушыны жаңылыстыратын элементтері бар, қоғамдық мүдделер мен адамгершілік принциптеріне қайшы келетін тауар таңбалары да тіркел- мейді.
Занды немесе жеке тұлға тіркелген барлык тауарға немесе оның бір бөлігіне қатысты тауар таңбасын, оның иесінің келісімі бойынша бере- алады. Бұл әрекет лицензиялық келісім бойынша белгіленген тәртіпке сай істелінеді.
Тауардың шыққан жерінің атауы — тауарды таңбалау үшін пайдала- нылатын елдің, елді мекеннің, жердік немесе басқа географиялық объектінің атын қоса және басқа да ерекшеліктері арқылы сипатталады.
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
атауы болуы мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі. Тауырдың шыққан жерінің атауын пайдалану деп оны тауарда, қорабында, жарнамада, проспектілерде, банкілерде және басқа да тауарды шаруашылык айна- лымына енгізуге байланысты баска да құжаттарды пайдаланғанды санайды.Сондықтан нарықтық экономика жағдайында тауар таңбасы кәсіпорынның өте қымбат тұратын активі болып табылады, себебі компания оны сата алады немесе жарғылық капиталға косқан үлесі ретінде пайдалану құқығын береді. Бірақ ол үшін тауар таңбасының құнын білу керек. Есеп тәжірибесінде кәсіпорынның тауар таңбасын бағалаудың бірнеше әдісі бар:өзіндік кұн,сатып алу кұны,нарықтық құны бойынша бағалау. Алайда меншікті тауар таңбаларын өзіндік құны арқылы есепке алған дұрыс болса, сатып алынған тауар таңбасын немесе тауар таңбасын пайдалану лицензиясын сатып алу құқымен, ал жарғылық капиталға үлес ретінде салынған тауар таңбасын нарықтық кұнымен есепке алған жөн. Тауар таңбасының нарықтық құнын анықтау үшін арнайы есептесулер жүргізу керек.Тауарлық таңбалар, кызмет көрсету таңбалары,тауардың шығу орындарының атауын қорғау және қолданумен байланысты туындаған кұқықтық, экономикалық және ұйымдастыру қарым-қатынастары 1993 жылғы каңтардың 18-і күні Казакстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған "Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің атауы туралы" Қазақстан Республикасы Заңымен реттеледі.
Қолдану (пайдалану) құқықтары мен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары, копирайт (көшіру құқығы) лицензиялар және басқалар жатады.
Патенттер. Патент оны ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, проце- сін немесе кызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруына тиым салатын, бақылайтын, сататын, өндіретін және пайдаланатын құқық болып табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ......