Экономика | Лизинг үғымы және нысаны

Мазмұны
Кіріспе---------------------------------------------------------2
I. Лизинг қатынастарының пайда болуы мен дамуы---4
1.1. Шетелдердеп лизингтің пайда болуы мен даму сатылары--------------------------------------------------------4
1.2. ТМД елдеріндегі лизинг қатынастарының дамуы---8
II. Лизинг үғымы және нысаны-------------------------11
2.1. Лизинг үғымы, нысаны және түрлері-----------------11
2.2. Лизинг пәні және субъектілері-------------------------17
2.3. Лизинг шартының ерекшелігі--------------------------22
Қорытынды --------------------------------------------------28
Пайдаланылған әдебиеттер-------------------------------31
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатырған нарықтық экономикалық қайта қүрулар жағдайында жаңа институттардың қалыптасуы мен дамуының қатарына лизинг қатынастары жатады деп айтсақ орынды болып табылады. Лизингтің дамуы инвистициялық қызметтің дамуына бір институты лизинг болып табылуы қазіргі кезде елдің нарық қатынасының жандануына және әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жаксаруына оңды әсерін тигізуі толық мүмкін деп сенуімізге болады.
Сонымен қатар лизинг, нарықтық категория ретінде азаматтық-қүқықтық объектісі ретінде толық тәжірибелі және теориялық аспектіде өңдеуден өтпеуі оның толық қолданылуына мәнді тосқауыл болып отыр; 2000 жылы ғана қаржылық лизинг туралы ҚР заңы қабылданды, ал, ҚР азаматтык Кодексіне ерекше бөлімі көрсетілген бапқа сәйкес бір жыл бүрын қабылданды. Лизинг туралы заң базасы жоқ болғандықтан ең бірінші кезекте осыған байланысты салықты әрекет етуші субъектілер лизинғті қолдауға мүдделі болмады.
Лизинг қызметінің түрақты жүмыс істеуінің бір талабы болып лизинг беруші мен лизинг алушы, лизинг беруші мен несиелік үйымдар, лизинг пәнін өңдеуші мен лизинг беруші және басқа да лизингтік операциялық шарттан пайда болған . басқа да карым-катынастардың бірлігін реттеу.
Лизингтің халықтық-шаруашылық мәселелерді шешкенде өндірушілерді жоғары техонологиямен камтамасыз ету жағдайында
бәсекелестік жағдай тудыруға, орташа және кіші сауданы дамытуға, халықты біліммен қамтамасыз ету бойынша лизинг үлкен мүмкіндігі бар.
Лизингті пайдалануға байланысты қатынасты реттеу, Ресеймен салыстырғанда Қазақстан Республикасында нашар дамыған. Нәтижесінде қазіргі уақытта көптеген шешілмеген мәселелер бар. Мысалы; теориялық лизинг қатынастарының дамуына кері әсер ететін қолданбалы мағынада олардың өркениті және эффектілі дамуының әсері.
ҚР және шетелдердің әрекет етіп отырған тарихи және шетелдік тәжірибесінің негізінде, сондай-ақ лизингтің дамуына байланысты үсынысты қарастыратын мүліктік айналыстағы лизингтің қызметіне кажетті деңгейді анықтау қадамын каржы лизингінің болашағы зор деп ойлаймыз.
I. ЛИЗИНГ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ
1.1 Шетелдердегі лизингтің пайда болуы мен даму сатылары
Лизинг термині ағылшынның to lease" деген сөзінен шыкқан және жалдау, жалға алу дегенді білдіреді. Тарихи тұрғыда негізгі лизингтік қатынастар мен үқсас қатынастар 2000 жылдай бүрын ежелгі Вавилонда белгілі болған.
Егер кәсіпкер қаржылай немесе басқадай экономикалық есептен мүліктің меншік иесі бола алмаса, онда ол мүлікті меншік иесінен пайдалануға алуы мүмкін. Ал мүліктік пайдалану нәтижесінде ол белгілі бір кіріс ала алады.
Лизинг операцияларын бастауын шетелдік зерттеушілер 1877 жыл деп түжырымдайды және оны Америкалық Бел Телефон Компани компаниясының телефондарды сатпай жалға беруімен байланыстырады.2
Лизинг қатынастарының кең етек алып дамуы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін басталған. Лизинг қатынастарының жедел дамуы, мамандандырылған лизинг компанияларының қүрылуына алып келді. Бірінші лизинг компаниясы 1952 жылы АҚСИ Сан-Франциско каласында күрылды.Батыс Европада бірінші лизинг компаниясы - Дойче Лизинг ГМБХ 1962 жылы Германияда, Дюссельдорф қаласында қүрылды. 1972 жылдан бастап осы жерде европалық LEASEUROPE лизинг рыногы қызмет көрсетеді. Бұл штаб пәтері Брюссельде орналасқан европалық ұлттық лизинг одақтарының бірлестігі болып табылады.
Қазақ тілінде лизинг терминіне балама жоқ. Лизинг анықтамасы қандай да бір несие берудің өзгермелі қүралы ретінде түсініледі деп айтсақ та болады. Лизинг мүмкіндік қатынастар нысаны ретінде көптеген дамыған елдерде кеңінен колданылады. Мысалы: Европада лизинг рыногы 1984 жылдан 1996 жылға дейін 4,96 есеге артқан, оның ішінде қозғалатын мүлікке 4,22 есе, ал қозғалмайтын мүлікке 1965 жылдан 1996 жылға дейін 3,66 есеге артқан. Бұлай болу себебі кәсіпорындардың жедел дамуына мүмкіндік беретін лизингке енгізілген қатынастың әсер етуі болып табылады. Лизинг қаржылық қысымының төмен болуымен әрекет етуші косіпорындарға негізгі қорларын жаңарта отырып, олардың өндрістік техникалық базасыз бәсекелестік қабілеттілік деңгейге шығарады. Ал европалық лизинг рыногының одаққа бірігіуі, оған қатысушы елдердегі кәсіпорындардың қаржылай кажеттігін камтамасыз етудің бірден бір қүралы болып табылады. Жоғарыда айтып өткен бұл үйымға 25 ел мүше болып табылады. Біздің елімізге де осы үйымға мүше болып кіру, қазақстан кәсіпкерлерінің, кәсіпорындарына қазіргі деңгейдегі қүрал жабдықтарымен қамтамасыз етілуіне кеңінен жолашар еді.
Европалық лизинг рыногының көлемі 1996ж. 106.6 млрд. қүраған.
Европаның лизинг рыногы өте күрделі болып табылады. Ол елдердің кейбірінде лизинг қызметі, ол елдің дамуы мен күрылуына әсерін тигізеді. Қозғалмалы мүлік рыногінде шешуші нәтижеге Үлыбританияда ие болып табылады. Ол европалық лизинг операцияларының жалпы көлемінде 27% ие, Германия 25%, Франция 11% және Италия 10%. Осы елдер сонымен катар қозғалмайтын мүлік рыногынде де үстемдік жағдайына ие болып отыр. Германия 35%, Франция 21%, Италия 49%, Үлы Британия 5%.
Лизинг рыногының жағдайына баға беру үшін, оған қатысушылар мәмілелер көлемінің көбеюімен қатар төменде көрсетілген деңгейлер қажет: лизинг операциясының объектісі, лизинг алушылар, шарттардың мерзімін.
Европадағы қозғалатын мүлік рыногындағы объектілер қүлылымы ерекше назар аударарлық: автокөлік (37-38%) соңғы 3 жыл ішінде, машиналар, қүралдар (24-26%) жол көлігі қүралдары (14-16%), компыотер және офистік техникалар (12-16%), самолеттер, кемелер, жүк және теміржол көлігі 4-6% және басқа да объектілер 5-6%.
Европада 1996 жылы қозғалатын мүлікті лизингке алушылар: жеке өндірістік сектор 47,6%,өнеркәсіп , күрылыс индустриясы 34,7%, жеке түтынушылар 7,%, қоғамдық қызмет көрсетуші косіпорындар 3,7%.
Европадағы лизинг рыногының ерекшелігі, олардың үзак мерзімді болуы болып табылады. Оның негізгі себебі инфляцияның төмен болуы, ұлттық валютаның түрақтылығы, заңдық қамтамасыз етуі болып табылады. Қозғалатын мүлікке лизинг мерзімі 2 жылға дейіи -11; 5 жылға дейін 74,5%, 10 жылға дейін 9,4% және 10 жылға -5,1%.
Қозғалмайтын мүлік лизингі объектілеріне негізінен өнеркәсіптік ғимараттар 25,7% дүкендер 22,4% және кеңселер 34,2% . Қозғалмайтын мүлік контрактілері мерзімі мынадай: 8 жылға дейін - 18,8 % 16 жылға дейін - 46,2 % дейін 19% , 20 жылдан 17%.
Ал АҚШ лизингі бойынша арнайы заң жоқ. Лизинг бойынша пайда болатын мүліктік және басқа да қатынастар бірегей сауда Кодексінің объектісі болып табылады.
Жапонияда жыл сайынғы лизинг операцияларының көлемінің көбеюі 25-40% аралығы қүрайды.
Қытайда жыл сайынғы лизинг мәмілелерінің көлемі 1 млрд. доллардан асып түседі.
Жалпы алғанда лизингтік қатынастар үлкен тарихи даму жолынан өткенін көруімізге болады. Ол өзінің даму жолында экономиканың дамуына сай әртүрлі өзгеріске үшыраған.
Қазіргі күнде лизинг инвестицияның негізгі бір қүралы болып табылады деп айтсақта болады. Бірқатар елдердегі арнайы лизинг заңының болмауы лизингтік қызметі жүзеге асыруға кедергі болып табылмайды.
1.2. ТМД елдеріндегі лизинг қатынастарының дамуы
ТМД елдеріндегі лизингтің дамуына алғашқы. қадам 1990 жылдары қаланды. ССРО Министрлер Советінің 1990 жыл 29 желтоқсаңдағы Совет-Франдуз-гермонит еролизинг компаниясының кызметі және лизинг операцияларын дамыту туралы қаулысы негіз болды. Бұл қаулыда салық салу жөнінде бірқатар жеңілдіктер көрсетілген еді. ТМД елдерінің ішінде лизингті қолданудың дамуы Ресей федерациясында басымдық алып отыр. Оған Ресей федерациясының 29.10.98 жылы қабылданған лизинг туралы заңы негіз болды. Сонымен қатар лизингтік мәмілелерге көптеген коммерциялық банктер және сақтандыру компаниялары және ел бюджетінен лизинг операцияларын дамытуға арнайы қаржы бөлуі үлкен әсерін тигізді. Ресейдегі алғашқы лизинг компаниялары 1990 жылы қүрылды. Бұл "Россия" сауда-лизинг компаниясы болып табылады (Нижний Новгород қаласы), "Ярослав техлизинг" (Ярослав қаласы), және "Балтииский лизинг" (Санкт-Петербург). Бұлардың ішінде түрақты болғаны "Балтийский лизинг" компаниясы теңіз және өзен кемелерін, технологиялық қүралдар, автокөліктерді лизингке . беруде орасан тәжірибе жинақгады.
1994 жылы Ресейдің он бес лизинг компаниялары негізінде Ресейдің лизинг компанияларының ассоциациясы..........