Саясаттану | Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты (1991-2004Ж.Ж.)

Мазмұны
Кіріспе........................................................................................................3-6
І-тарау. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты .......................7-25
П-тарау. Қазақстан Республикасының шет елдермен
қарым-қатынасы........................................................................................25-30
Ш-тарау. Қытай халық Республикасы мен жасалған келіссөздер.......31-40
ІҮ-тарау. Қазақстан мен Әзербайжан арасындағы дипломатиялық қарым-
қатынастар..................................................................................................41-49
Қорытынды...............................................................................................50-51
Пайдаланылған әдебиеттер....................................................................52-53
Кіріспе
Сыртқы саясат мәселелері жөніндегі біздің мемлекетіміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев басқарған Кеңестен соң шамамен жарты жылдай уақыт өтті. Бұл форумды қазақстандық сыртқы саясат қызметіндегі бетбұрыс сәт болды десек, асыра айтқандық болмас. Кеңестегі сөйлеген сөзінде Президент Қазақстан сыртқы саясатының басымдықтарын айқын және көрнекі түрде белгілеп берді, біздің мемлекетіміздің дипломатиялық қызметінің тиісті бағыттарына нақты міндеттер қойды.
Н.Ә.Назарбаевтың сөзі шын мәнісінде сыртқы саясат ведомствосының практикалық жұмысының, осы жердегі болсын, орталықтағы немесе шет елдегі болсын барлық аспектілерін қамтиды. Президенттің нұсқашалары біздің еліміздегі қайта құруларға қолайлы сыртқы жағдайларды жасау үшін кең саяси ептілікке және нақты дипломатиялық іс-әрекеттерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Басқа сөзбен айтқанда, дипломатиялық қызмет Қазақстанның халықаралық құқықтық субъектісі және әлемдік қоғамдастықтың мүшесі ретінде одан әрі дамуына жәрдемдесудің маңызды құрамына айналып отыр. Бұл жәрдем дүниежүзілік саясатта елеулі рөл атқарып отырған аймақтық мемлекет ретінде Қазақстанның халықаралық айқындамаларын нығайтудан бастап елге қаржы экономикалық.
Таяу шығыстық бағыттың Президенттің Египетке және Сауд Арабиясына сапарларымен міндеттелген жалпы желісі ешқандай түзетуді қажет етпейді. Осы теңдестірілген бағыт. Қазақстанның бұл аймақтағы ұзақ мерзімді мүдделеріне мақсатында Таяу және Орта шығыс мемлекеттерінің бірқатарына сыртқы істер министрлігінің сапары туралы мәселе әзірленіп жатыр. Бұған қоса Иран сияқты соншалықты маңызды зкономикалық әріптеспен өзара қарым-қатынастардағы оң үрдістерді атап өту керек. Бұл елдің бұрынғыша біздің сыртқа экономикалық стратегиямызда үлкен орын алатынын негізге алу қажет. Бірақ, Иранмен саяси ретінде Алматыда Сыртқы істер министрі Али Акбар Велаятимен екі жақты қатынастардың және халықаралық ахуалдың маңызды мәселелері жөніндегі келіссөздерді атау керек. 1/4 бет/
Тұтас алғанда біздің дипломатиямыздың азиялық бағыты Президенттің сыртқы саяси бағытын жүзеге асыру ісі тапсырылғандар үшін практикалық қызметтің негізгі арқауы болуы тиіс.
Қазіргі бар үрдістерді үнемі бақылап отыру керек. Соған қарағанда, Қазақстан келесі жүз жылдықта Азиядағы ынтымақтастық пен қауіпсіздік проблемаларына келісілген көзқарастар баяндалатын қандайда бір нысандағы ауқымды құжатты қабылдауда бастама жасауға құқықты. Жақты тұрғыда мұны Президенттің Қытайға барған сапарының кезінде іске асыру ойда болған. Маған белгілі болғандай, бұл жұмысқа Қазақстан мен Қытайдың сыртқы саясат ведомстволары кірісіп те кеткен.
Қазақстанның азиялық саясатының проблемалары біздің елшілеріміздің бірқатарының ой-тұжырымдары мен ұсыныстарын тыңдауға болатын алқа мәжілісінің кун тәртібіне енгізілуі тиіс деп санаймын.
Алайда бізге қол жеткен жетістіктерге тоқмейілісуге болмайды. Жоғарыда айтқанымдай, көп жақты көлемде екі жақты қатынастар деңгейінде де бәрі істелген жоқ. Елшілерге практикалық жұмысты және тиісті акцияларды ақпараттық толықтыруды күшейту қажет. Жеке мәселелерде ақпарат талдау жұмысында тұйықталып қалмай, акценттерді дұрыс қоя білуге, біздің еліміздің мүдделері мен оның әлеументтік мүмкіндіктеріне тиісті баға бере отырып, проблемалардың барлық жиынтығын олардың алуан түрінде көре алуға тырысқан ләзім.
Шын мәнісінде еуразиялық мемлекет болып табылатын Қазақстан өз саясатын да еуропалық бағытты да ескеруге тиіс. Бағыттардың қайсысы басымдау сипатқа ие болуға тиіс екендігі жөнінде сөз жарыстырудың мағынасы жоқ. Қазақстанның күш қуаты мен артықшылығы оның осындай әр-түрлі саясатты жүргізуге шамасы келетіндігіне негізделеді.Сыртқы саяси стандарттың осындай форматына дейін біз әлі жетілген жоқпыз деп қара аспанды төндіре берудің қажеті жоқ. Сонымен бірге біз барлық нәрсеге және барлық жерге де қатысуға тиіспіз деп санап, гигантоманияға да салынбаған дұрыс. Басқаша айтқанда, тиісті сыртқы саяси акцияларды біздің еліміздің шын мәнісіндегі әлеуметімен дәлме-дәл салыстыру керек.Ал бұл үшін барлық дипломаттарға саяси көрегендік, тапқырлық және қазіргі жағдаяттарды түсіне білудің бірдейлігін көрсету керек. 2/5бет/
Францияға қатысты, сондай-ақ ГФР мен ЕО-дағы Дипломатиялық қызметімізді оң бағалауымызға болады. Жоғары деңгейдегі байланыстардан басқа, Францияның және ГФР-дің үкімет басшыларының деңгейіндегі
келіссөздер мен консультациялар мәселелері қарастырылу үстінде. Францияға қатысты мәселенің бірі - Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы келісімге қол қою жөніндегі жұмыстар аяқталуға тиісті. Франция болашақта да біздің еуропалық саясатымызда маңызды орын алуға тиіс екенін ескеруіміз керек.
Бұл пікіріміз Ұлыбритания, сондай – ақ Италия, Испания елдері тәрізді ірі еуропалық державаларға да қатысты. Біздің батыс Еуропадағы саясатымыздың өрістеуін тап осы аталған мемлекеттер айқындауға тиісті. Сонымен бірге күн тәртібінде тұрған мәселелерді шешу үшін жұмсалатын күш-жігерді еселей түсуіміз керек. Бұл арада әлі күнге дейін шешілмеген мәселелердің бар екенін айтуға тура келгені әрине өкінішті-ақ.
Инвестицияларды қорғау туралы Ұлыбританиямен келісімге қол қойылады, бұл келісімсіз біздің елдерміз арасындағы толық көлемдегі экономикалық ынтымақтастық туралы айту қиын. Жуық арада экономикалық ынтымақтастық жөніндегі қазақстан британ комиссиясының мәжілісін өткізу туралы жасаған уағдаластық жүзеге асыруға тиіс.
Біздің Венгриядағы елшілігіміз Шығыс Еуропа елдеріндегі саясатымыздың алдыңғы қатарынан көрінеді. Елшіліктің жұмсалған күш - жігерінің арқасында Қазақстанның Венгриямен қарым-қатынасы едәуір іргерілеп отыр.
Қаңтарда болып өткен кеңестегі өзінің сөйлеген сөзінде Президент біздің халықаралық саясатымыздың
Негізігі бөлім I тарау.
Қазақстанның сыртқы саясаты.
Біз ТМД-ға аймақтық ұйым мәртебесін беру туралы концепциясын қолдаймыз және Достастықпеносындай ұйым ретінде ынтымақтасатын боламыз. Қазақстан ТМД- ы іс әрекетке қабілетті құрылым деп есептейді. Бұған едәуір мөлшерде Президенттің бастамасы бойынша Мәскеуде Мемлекетаралық экономикалық комитеттің құрылуы өз жәрдемін тигізді.
Екі жақты қатынастар деңгейінде қазіргі кезде Украина, Беларусь, Кавказ сырқты елдерімен, сондай-ақ Балтық мемлекеттерімен ынтымақтастықты күшейтуге күш-жігер жұмсауымыз керек. Орта Азиялық әріптестерімізбен өзара қарым-қатынасымызды үнемі назарда ұстауға тиіспіз.Мұның барлығы Орталық аппарат пен елшіліктердің өзара іс-әрекеттерін тығыз қажет етеді. Жаңаша жолдар іздестіру қажет, әйтсе де бұрын қол жеткізген уағдаластықтарды жүзеге асыру үшін барлық нәрсені жасау керек.Осы мәселенің екінші бөлігіне қатысты айтсақ, онда бұл арада екі тарап та да: орталық ақпаратта да, елшіліктерге де үлкен кемшіліктердің орын алғанын мойындауға тиіспіз.З /7-бет/
АҚШ - пен ынтымақтастық біз үшін жоғары дәрежедегі үлкен маңыздылығын сақтап қала береді. Біз бұл Державамен өзара қарым-қатынасымызды, қол жеткізген жетістіктерімізді бағалай білуге тиіспіз. ҚР Президентінің жұмсаған күш жігерінің арқасында Қазақстан Орталық Азия аймағындағы АҚШ - пен әріптестік деңгейіне көтерілген бірден-бір елге айналды. АҚШ-пен қол жеткізілген уағдаластықтар мен келісімдерді тізіп шығудың қажеті жоқ қой деп ойлаймын. Тек қана Қазақстанның сыртқы саясатында американ бағыты да басымдылыққа ие болуға тиіс екенін атап өткім келеді. Бұл державамен ынтымақтастық болмаса, біздің сыртқы саясатымыздың теңдестірілген сипаты туралы айтудың ешқандай да мәні жоқ. Американ бағытындағы практикалық жұмысты үнемі үдете түсуіміз қажет Қол қойылған келісімдерді орындау процесін жете бақылап отыруымыз керек. 4/8бет/
Сыртқы ісминінің ұзақа мерзімдік функционалдық міндетінің бірі Каспий проблемасы болып табылады. Жұмыс белсенді түрде жүргізілуде. Ресей, Әзірбайжан, Иран мен кеңесулер жүргізілуде. Жағдай барынша ойланарлық күйде, өйткені біздің Каспиден айрылып қалу қаупі туып отыр. Бұл міндеттің ұзақ мерзімдік екенін ескере отырып, Қазақстан айқындамасын халықаралық — құқықтық негіздеуге күш-жігерімізді жұмылдыруымыз қажет. Ресей, Иран, Әзірбайжандағы елшіліктеріміз өз жоспарларына осы бағыттағы жұмыстарды енгізуге тиісті. Бұл жақта, Орталықта, Каспий проблемалары жөніндегі сектор немесе топ құрған дұрыс.
Өйткені жарты жыл Қазақстанның Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылғаннан кейін оның халықаралық беделінің нығаюымен ерекшеленеді. Қазақстанның бұл құжатты мерзімсіз кезеңге және сөзсіз түрде ұзарту пайдасына айтқан пікірі көптеген мемлекеттердің пікірімен үйлеспей қалған жоқ. Біз Ядролық Державалар тарапынан бізді қауіпсіздіктің сенімді кепілін алуға жеткізген ядролық қарусыздану жолына бекем бел будық.
Орталық аппаратпен оның шет елдердегі мекемелерінің өзара бірлескен іс-әрекеті туралы бір-екі ауыз айта кетейін. Бул — актуальды мәселе. Бұл проблемалар жөнінде министрдің орынбасарлары, елшілер, Сыртқыісмині ортылқ аппаратының нақты бағыттарының басшылары өз ойларын білдіре жатар.5/9бет/
Тұтастай алғанда ортальіқ пен елшіліктердің өзара іс-әрекеті қанағаттанарлық деңгейге жеті деп айта аламын. Бұларсыз Президенттің сыртқы саяси бағытын жүзеге асыру мүмкіндігі туралы айтуда мүмкін болмас еді. Әйтсе де әрбір іс-әрекеттегі сияқты мұнда да кемшілік болмай тұрмайды. Ол тиісті түрде елшіліктердің ақпаратына көбінесе көңіл бөлмейтін орталық аппараттың кінәсінен де, сондай-ақ белгілі қытай мақалында айтылғандай, терең құдықтың ішінде отырып аспанның көлемі туралы ойлайтын жергілікті проблемалар мен ғана шектеліп, кейде қазіргі талаптарға ілесе алмайтын елшіліктердің кінәсінен де болып жатады.
Сондықтан да алдымьізға елшіліктер мен орталық аппарат арасындағы өзара іскерлік әрекеттерді одан әрі қарай ньіғайту міндетін қойып отырамын.
Бұрынғы Одақ кезінде Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі негізінен протоколдық қызметпен шектеліп, сыртқы саясат мәселелерін ол үшін орталық шешетін. Қазақстан Республикасы егеменді ел болып, өзінің тәуелсіздігін алғаннан кейін өзінің сыртқы саясатын ұлттық- мемлекеттік мүддесіне сай жүргізе бастады. Ол Дүниежүзілік қауымдастыққа дербес субъект ретінде белсене кірісуді. Мұның жарқын дәлелі - Қазақстан Республикасының БҰҰ толық құқылы мүшесі болуы. Елімізідің Хельсинки келісіміне қосылуы, СШҚ-1 Шартына, Лиссабон хаттамасына қол қоюы және Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа енуі оның халықаралық еделін нығайтып, егемендігін, қауіпсіздігін және шекараларының мызғымастығын баянды етті. Бұған АҚШ-пен "Демократиялық серіктестік туралы партияға" қол қоюы, НАТО-ның "Бейбітшілік мүддесіндегі серіктестік" бағдарламасына қосылуы, АҚШ, Ресей, Ұлыбритания, Франция және Қытай сияқты ядролы державалардың Қазақстанға берген қауіпсіздік белгілері жәрдемдесті.
Республиканың негізгі әлемдік валюта қаржы ұйымдарына — Халықаралық валюта қорына, бүкіл дүниежүзілік банкіге еуропалық қайта құру және даму банкісіне енуінің маңызы зор. Сондай-ақ Еурорпалық одақпен серіктестік және ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. Еліміз Азияның он елін біріктіретін Экономикалық ынтымақтастық ұйымына белсенді түрде жұмыс істеуде. 6/10 бет/
Республика тиісті халықаралық институттармен, бірінші кезекте ЮНЕСКО-мен қайырымдылық және мәдени салаларда тығыз байланыс жасап отыр. Оның аймағы - ұлы Абайдың 150 жылдық мерейтойы көптеген елдерде ЮНЕСКО - ның демеуімен аталып өтуі.
Елімізді қазір дүние жүзінің 117 мемлекеті таниды, олардың 105-і мен дипломатиялық қатынастар орнатылды. Шетелдерде 26 елшілік ашылып, Алматыда 40 елшілік пен миссия, халықаральқ және ұлттық ұйымдардың 16 өкілдігі жұмыс істейді.
Қазақстанның сыртқы саясатының негізінде өзінің қауіпсіздігін, егемендігі мен территориялық тұтастығын қамтамасыз ететін, мемлекетімізідің дүниежүзілік қауымдастықка енуіне, республика ішіндегі реформаларды жузеге асыруға, оның тиімді және өсімді экономика, тұрақты демократиялық институттар жасауға, барлық республика халқының құқығы мен бостандықтарын қорғауға қолайлы жағдайлар жасау мүдделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, салмақты дипломатияға суйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол халықаралық байланыстарының негізінде таяу және алыс шетелдердің бәрімен өзара тиімді саяси-әлеуметтік, мәдени қатынастарды орнатуға ұмтылуда.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер ықылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен, өткен тақырыпта айтылғандай, қызуар қазба байлықтарымыз. 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы қазбалар игеріледі....