Экономика | БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЦИКЛЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ

Мазмұны
КІРІСПЕ
I ТАРАУ.
1.1. Басқарушылық есеп дамуының осы заманғы деңгейі және келешегі, негізгі кезеңі.
1.2. Ақау, ысырап және тауарлы-материалдық қор қалдықтарының есебі және есептік циклы.
I ТАРАУ.
2.1. Басқарушылық шешімді және бақылауды негіздеу шығындары туралы ақпарат (болашақ кезеңдегі болжау).
2.2. Шығынды бюджеттеу және бақылау (қазіргі кезеңі).
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
КІРІСПЕ
Қазіргі заманда мемлекеттің дамуы үшін бухгалтерлік басқарушылық есепке үлкен мән беріледі. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев кәсіпкерлерге үндеуінде есепті, есеп беруді жетілдіріп, халықаралық стандартқа көшудің маңыздылығына тоқталды. Ол өзінің бұл үндеуінде қаржылық есеп беруді жасауды және ұсынуды ғана білдіріп қойған жоқ, сондай-ақ әр түрлі экономикалық шешімдерді қабылдай білуге шақырды.
Қайта құру жылдарында көптеген фирмалар әр қилы меншік түрлерін тудырды, олардың көбі соңғы он жылда бәсекелестікте төтеп бере алмады.
Нарықтық және экономикалық факторларға қарсы тұра алатын бірқатар аса ірі фирмалар бар. Тек аса ірі компаниялар ғана нарыққа елеулі ықпал ете алады, алайда мүлдай компаниялардың саны аз.
Негізінде бұлар (компаниялар) мұндай мүмкіндігі жоқ аса үлкен де емес. Сондықтан олардың негізгі міндеті - нарық проблемаларымен «сыйысу» болып отыр және ең жоғары деңгейдегі экономикалық пайданы алу үшін нарық факторларын өз пайдаларына айналдыруы көздейді.
Бухгалтерлік есептің кезеңдері әр түрлі сатыда болады және әр кезеңге тән өзінің ерекше белгілері болады.Осы курстық жұмыста көптеген материалдық аспектілер, газет-журналдыр қолданылды.
I ТАРАУ.
1.1. Басқарушылық есеп дамуының осы заманғы деңгейі және келешегі, негізгі кезеңі.
Бәсекелестер мен нарық жағдайының өзгеруіне қарсы тұра алмаудан жэне басшылықтың жетіспеушілігінен кәсіпорын күйреуге ұшырайды. Басқа суъектімен өзара әрекет тудыру мақсатында кәсіпорынға ықпал ететін менеджмент (басшылық) маңызды рөл ойнайды. Оның міндеті – кәсіпорын жұмысына қолайлы мүмкіндік іздестіру (тудыру), сондай-ақ оны (кәсіпорын жүмысын) тиімді тәсілмен басқару және үйлестіру болып табылады.
Осыған байланысты қаржы қызметі және қаржы менеджменті сияқты аса маңызды да өзекті мәселелерге, сондай-ақ қаржьшық жэне басқарушылық есепке үлкен мән беріледі, өйткені бұл жалпылай және оперативтік басшылық үшін менеджерлердің қажетгіліқтеріне сай келеді. Оның ішінде атқарымдық (функциональды) менеджмент, шығындарды басқару, әлуетті (потенциальный) мүмкіндіктерді дамыту және оны субъектінің пайдаға асыруы, шығын калькуляциясы. қаржылық өндірушілікті қадағалау, басқарушылық шешімді қабылдаудың негізі ретіндегі экономикалық талдау, стратегиялық есеп (әрекет ету нұсқаларын баламалы (альтернатива) таңдау үшін) жэне басқарушылық бақылау мәселелерін қарастыру қажет. Бұлар одан әрі өңдеуді (жетілдіруді) талап ететін негізгі мәселелер тобы болып табылады.
Шаруашылық жүргізу жағдайында субъект басшысының басқарушылық шешімді қабылдауда жауапкершілігі артады. Кәсіпорынды тиімді әрі оперативті басқару үшін қаржылық есеп беруде келтірілген ақпарат жеткіліксіз.
Сатуға жататын өнімді жоспарлау сомасындағы басқарушылық шешімді қабылдауға, баға қалыптастыруға, шектеу факторлары қоса ескерілетін өнім құрылымын анықтауға, бизнес пен күрделі қаржы жұмсалымдарының құрылымын өзгерту.
Басқарушылық есеп басқару процесін есептік процеспен байланыстырады. Сондықтан бухгалтер басшылардың ақпараттық қажеттіліктерін анықтап, оларға керекті ақпаратты (қандай ақпаратты және қандай көлемде әзірлеу қажет) тез тауып беруі қереқ.
Бұл есеп екі аспектіде - субъектінің ақпараттық жүйесінің бөлігі ретінде және басқарушылық шешімді қабылдау, қызметті жоспарлау, оперативтіқ басқару мен бақылауға қөмектесу, субъект қызметкерлерін межеленген шараларға ынталандыру, жекелеген бөлімшелерді, басқару аппаратын және жекелеген қызметкерлерді қызметпен қамтамасыз етуді (функционирования) бағалау және талдау үшін басшылар мен менеджерлерді ақпараттармен қамтамасыз ету мақсатындағы қызмет ретінде қарастырылуы керек.
Басқарушылық есеп мына принциптерге сәйкес ұйымдастырьшады: субъекті үздіксіз қызмет етеді; жоспарлауда жэне есепте өлшеудің біркелкі бірліктерін пайдалану; тұтас субъект пен құрылымдық бөлімшелер қызметінің нәтижелерін жэне шығынды бағалау әрі талдау; бастапқы және аралық деректерді жинау, өңдеу жэне тапсыру процесінде оларды жиі пайдаланудағы сабақтастық; субъект ішінде коммуникация жүйесін ұйымдастыру; ақпараттардың жеткіліктігі және талдамалығы; өндірістік және коммерциялық циклды аңғартатын кезеңдігі; шығындар мен нәтижелерді сметалық басқару.
Басқарушылық есептің негізгі мақсаттарының әлдеқайда маңыздысы - жоспарлау, бақылау және шешім қабылдау.
Жоспарлауға субъект қызметінің негізгі мақсаттары бойынша шешім қабылдау, нәтижелерді болжау және бүл мақсатқа қол жеткізу үшін әр түрлі баламалы әдістерді пайдалану кіреді. Бұған қоса есептік кезеңнін қорытындысын шығару және оны жалпылап (қорытып) талдау жасау. Осыған байланысты бухгалтер-менеджер өндірістік бюджетті (өндірістік бағдарламаны) әзірлеу барысында оперативтік бухгалтерлік есептің, қаржылық талдаудың және қаржылық жоспарлаудың әдістерімен қарулануы керек.
Бақылау талдаушы - бухгалтердің тікелей қатысуымен болады. Есептік кезеңнің соңында ол әрбір жауапты орталықтардың бюджетті орындау туралы есеп беруін жасайды және мөлшерден ауытқуды әрі келешекте қайталанбас үшін оның себебін анықтайды. Бұл есеп берулер белімше бастықтарының қызметін объективті бағалауға мүмкіндік тудырады және компания басшылары мен менеджерлеріне жоспарлы көрсеткіштен нақты көрсеткіштің барлық алшақтығын әрі бұл алшақтаудың себебін хабарлау.
Бүгінгі таңдағы басқарушылық шешім түйсіктік (интуициялық) сипатта қабылданады. Субъекті өзінің өндірістік және ұйымдастырушылық тәжірибесіне жиі жүгінеді.
Шешім қабылдау процесі субъеқтінің алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерді анықтаудан басталады. Бұған бастапқы басқарушылық ақпараттарды іріктеу мен таңдаулы шешім алгоритмі байланысты (тәуелді) болады.
Шешім қабылдау баламалы нұсқалардың салыстырмалы бағасын және субъект шаруашылық қызметінің мақсатында әлдеқайда жогары деңгейде жауап беретін оңтайлысын таңдап алуды ұйғарады. Бұл үшін барлық, оның ішінде алдағы кезеңдегі баламалық нұсқалар бойынша шығындар туралы ақпарат болуы керек. Есепке кәсіпорын жіберіп алған пайда да кіруі мүмкін. Яғни, кәсіпорынға пайдасы тиетін нұсқа назарға ілінбей қалуы мүмкін.
Басқарушылық ақпараттар базасында оперативтік міндеттер (тапсьфмалар) (залалсыздық нүктесінің есебі (расчет точки безубыточности), өнімдер ассортиментін оның құрылымын (өнім түрлерін) жоспарлау, қосымша тапсырмалардан бас тарту немесе алу (тарту), баға белгілеу), сондай-ақ ұзақ мерзімді стратегиялық маңызы бар келешектік сипаттағы міндеттер (тапсырмалар) (күрделі қаржы жұмсалымы (капиталовложения) туралы, бизнесті қайта құрылымдау (реструктуризация) туралы, өнімнің жаңа түрлерін игерудің мақсатқа лайықтылығы туралы) шешіледі. Басқарушылық есептің әдісі мен тәсілін қолданып, осыған ұқсас мәселелерді шешуде дұрыс ұсыныс (кеңес) табуға болады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау ұдайы жүргізіледі. Есептің халықаралық жүйесіне көшу қолға алынды, осыған орай қазақстандық кәсіпорындардың тәжірибесіне қаржылық және басқарушылық есепті енгізу үшін нормативті құжаттар әзірленді.
Қазіргі уақытта қаржылық және басқарушылық есепті нормативтік реттеудің бес деңгейлік жүйесі пайда болды:
• заңды деңгей (Азаматтық кодекс, «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Заң және т.б.);
• бухгалтерлік есеп стандарттары;
• стандарттарға әдістемелік ұсыныс;
• шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп саясаты; субъектінің алғашқы (жұмыс) құжаттары.
1.2. Ақау, ысырап және тауарлы-материалдық қор қалдықтарының есебі және есептік циклы.
Ақау көптеген аспектілер тұрғысынан қарағанда маңызды мәселелердің бірі әрі ол басқарушылық жоспарлау мен шығынды бақылаудың ең өткір проблемасы болып табылады.
Шоттардың типтік жоспарын енгізумен бірге және 52 «Өндірістегі ақау» шотының ішкі бөлімшесін жоюда көптеген аспеқтілер тұрғысынан қарағанда маңызды болып қалатын бухгалтерліқ есеп шотында оның көріну проблемасы пайда болды. Компанияны басқару үшін әлдеқайда экономиқалық өндірістіқ процесс және осыған сәйкес бақылауды жүзеге асыру, оның ішінде өндірілетін өнімде ақау жібермеуді бақылау аса қажет. Ақау белгіленген шектен аспауы керек. Ұйым өнімнің сапасын жақсартуға барынша күш салуы керек, бул өз қезегінде жалпы шығындарды азайтып, өнімнің өткізілуін жоғарылатады.
Ақау әдетте өнім өндірісі аяқталғаннан кейін көзге түседі (байқалады), оған да сапалы өнімді жасауға кеткен еңбекпен бірдей еңбек күші шығындалады. Алайда, тиімді еңбек өндірісінде жұмысшы материалдарының сапасыздығынан, аспаптардың тозуынан өндірістің қордалы проблемасын құрайтын ақауы бар өнімдерді шығарады.
Ақауға стандартпен белгіленген сапаға, техникалық жағдайға немесе жобалық шешіммен сәйкес келмейтін, нақты (тікелей) тағайьшдауы бойынша пайдалануға жарамайтын, пайдаланса да оны түзеткеннен кейін ғана жарамды бұйым жатады.
Әлдеқайда экономикалық өндірістік пропестің өнімділігін тудырған соң ұйым басшылығы қалыпты деп аталатып ақау нормасын белгілеу керек, яғни ақау нормасын кондициялық (сапалық) өндірістегі шығынның бір бөлігі ретінде қабылдауға басшылық келісті болуы қажет. Бұл ақау өндірістіқ технологиядан пайда болады әрі оны болдырмау мүмкін емес, өйткені ол есептік кезеңде бақылауға қөнбейді.
Ақау - қондициялық емес, яғни ақау деп танылатын сапасыз өнім бірлігі және мумкін баға бойынша сатылып кетуі де ықтимал. Өңделуі аяқталған бүлым ақау деп бөлек немесе толық танылуы мүмкін. Ақау деп танылған бұймның таза құны бөлінген шығындардың жалпы сомасына (өңдеу сәтіне дейінгі қосу (плюс) істен шығу алу (минус), өткізудің мүмкін құны бойынша шығын) тең.
Ақау - бүл өндірісте лайда болатын өндірілмейтін шығындар. Ол өнімнің шығарылымын кемітіп, оның өзіндік қулын арттырады.
Ақаудан басқа өндірісте ысырап та болуы мүмкін. Мысалы, бастапқы материалдар шығым кезінде (на выходе) өнімнің бір бөлігі болмайды, жоғалады, буланады, құрғаққа ұрынады немесе экономикалық құны жоқ тұнбаға (шөгіндіге) айналады (1).
Қалдық - бұл өнімнің бір бөлігі болып табылмаса да белгілі бір құны бар материалдар. Оларды сатуға немесе қайталап пайдалануга болады (яғни өңдеу өнеркәсібіндегі жаңқалар (жоңқа) мен ағаш тақтайлары; металл өңдеу саласындағы құймалар мен болат балқыту).
Ақау, әдетте оның сапасын тексеру кезінде өнім өндірісі аяқталған кезеңде пайда болады.
Бұл мәселемен пшұғылданатын көптеген авторлар ақау, ысырапқа арналған эквиваленттіқ (баламалы өнім) бірліктің қорытынды есебін елемеуге болады дейді. Бұл бұлай түсіндіріледі: қалыпты ақаудың шығынында - осы әдісте эквиваленттік бірліктердің әлдеқайда жоғары шығындарын қолдану жолымен сапалы өнімдерге автоматты түрде бөлінеді. Алайда мұндай «жылдамдатылған» әдіс нақты нәтижені толық бермейді.
Ақауды қемістік (дефект) сипаттарына қарай мына белгілермен жіктеуге болады:
• қалыпты - ол тиімді өндіріс процесінде пайда болмайды және іріктелген технологиялық процеске тән болып табылмайды. Мұндай ақауды көптеген жағдайларда бақылауға болады (сапасыз материалдарды пайдаланудағы станоктың сынуы, апат).
• қалыпты емес (сапасыз өнім) - шығындар белгілі болған уақьптағы кезеңде залал ретінде есептен шығарылуы керек және кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде жеке бал ретінде көрініс табуы керек әрі өндірілген өнімнің өзіндік құнында көрінбеуі керек.
• техникалық бақылау бөлімі белгіленген кемістіктердің сипатына қарай - түзелетін және түзелмейтін болып бөлінеді.
Түзетілетін (ішінара) ақау - бұл оның түзетілуіне қосымша шығын жұмсалғаннан кейін (техникалық жағынан мүмкін және экономикалық мақсатқа лайықты) пайдалануға жарамды өнім. Алайда, мынаны да есте ұстау қажет, ақауды түзету тек мына жағдайда - егер шығындардың өсуінен табыстардың өсуі басым болғанда ғана, оған кірісуге, яғни ақауды түзетуге болады.
Түзетілмейтін ақау (түпкілікті) - бұл түзетілуі мүмкін емес және экономикалық мақсатқа лайықты емес бұйым;
• ақау көзге түскен, яғни табылған орны бойынша дайындау барысында кәсіпорында анықталатын ішкі және жинау, монтаж және басқа пайдалану процесінде сатып алушымен анықталатын сыртқы деп бөлінеді.
Өнімді техникалық қабылдау проңесінде анықталған кемістік тізімдемеде немесе ақау актісінде ресімделуі қерек. Түпкілікті ақау өндірістен алыньш, изоляторға тапсырылады. Актіде ақау деп танылған өнімдердің саны, атауы, ақау түрі, оның себептері мен оған кінәлілер, өзіндік құны және кінәліден өндіріп алудың сомасы, ақау деп танылған өнімді қабылдап алғаны туралы қойманың белгілеуі көрсетілуі керек.
Жабдықтаушыдан келіп түсетін сапасыз материалдар, дайындау кезіндегі немесе өткен операцияда өңдеу барысындағы жасырын кемістік, жөндеуге келмейтін жабдықтар мен аспаптар, өндіріс технологиясьшьщ бұзылуы, жобалық және технологиялық құжаттамалардағы дәлсіздіктер (неточность) ақаудың негізгі себептері болуы мүмкін.
Актіде, сондай-ақ, шығын баптары бойынша ақаудың өзіндік құнын калькуляциялауға қажетті мағлұматтар көрсетіледі....