Ветеринария | Ит пен мысықтың кератит ауруының емін жетілдіру

Мазмұны

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
1 КІРІСПЕ
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы
1.2 Зерттеу объектілері, базасы және мақсаты мен міндеттері
2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Офтальмология, кератиттің түрлері
2.2 Лазердің жасалу тарихы және түрлері
3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
3.1 Зерттеу жабдықтары мен әдістері
3.2 Ветеринарлық емханасына сипаттама
3.3 Өзіндік зерттеулер нәтижесі
3.4 Экономикалық тиімділікті есептеу
4 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ
5 ҚОРЫТЫНДЫЛАР
6 ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫС
7 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1 КІРІСПЕ
1.1 Такырыптын озектилиги мен практикалык маныздылыгы. Елимиздеги мал шаруашылыгын дамыту казирги куннин ен озекти шешимин таппай турган маселелердин бири болып келеди. Биздин елдин коздеген максаты алемнин дамыган 50 елдин катарына косылу. Ол ушин елимиздеги ауылшаруашылыгын дамыту, ол – жануарлардын сан басын кобейту және артурли жукпалы емес және жукпалы аурулардын алдын алып емдеу.
Кератит Казакстан аймагындагы шаруашылыктар мен әр турли кожалыктарда торт тулик мал және баска да жануарлар арасында кенинен таралган.
Зерттеулерге караганда касан кабыктын кабынуы барлык кабынумен сипатталатын коз аурулары ишинде кездесу жиилиги бойынша 16,7% - ды курап, конъюнктивиттен кейинги екинши орынды алады.
Коз малга кез келген жагдайда козгалу үшин, азыктану үшин, коргану үшин керек. Кози кем малды жеке күту кажет. Кейде ауыл шаруашылык малдарынын эпизоотиясы кездеседи, бүкил табын индетке ушырайды. Коп жагдайда коз ауруларынын диагнозы койылмай, койылса да емделмей, аса кунды малдар ет комбинатына тапсырылып, малдын саны жагынан, онимдиликти ондирудин томендеуинен шаруашылык зардап шегип калады.
Бул ауруды байкаганнан бастап емдемесе, коздин кормей калу кауипин тондиреди.
Аурудын созылмалы түримен ауыратын жануарларда конъюнктивальды капшыктан микрофлора катарынын стрептококк, диплококк, т.б риккетсиялар кездеседи.
Аурудын дамуына инфекция, инвазиялык кейбир аурулар, химиялык және физикалык факторлар ыкпал етеди. Ауруды аныктап, нәтижели ем колданбаса организмнин антибиотикке бейимделип алуы мүмкин.
Ал толыгымен кабыну процессин жазбаса кабыну процесси созылмалы кезенге отип, немесе рецидив берип, жергиликти иммунитетти томендетип, сезим мүшесин жогалтады [1].
Жануарлардын ишинде ит пен мысыктарда да коз аурулары коптеп кездеседи.
Сондыктан дипломдык жумыста ит пен мысыктын козинде жии кездесетин кератит ауруын аныктау, Декта-2 коз тамшыларымен және лазер сәулесимен емдеуди максат етип алдык.
Алга койган максатты шешу үшин келесидей бирнеше миндеттерди алдымызга койдык.
- Еки топ куру. Бириншисинде кератит ауруын емдеуде Декта-2 коз тамшылары мен лазер сәулесин бирге колдану;
- Екинши топта лазер сәулесинсиз, тек Декта-2 коз тамшыларынын әсерин бакылау;
- Ем барысында еки топтын клиникалык-морфологиялык корсеткиштерин аныктау.

1.2 Зерттеу объектилери, базасы және максат миндеттери
Жумыстын негизги нәтижелерине сипаттама.
Дипломдык жумысты орындау барысында ит пен мысыктын кератит ауруынын еми бойынша талдау жасалынды. Алматы каласы «У Лукоморья» ветеринарлык емханасында салыстырмалы бакылау жасалынып, аныкталган коз ауруларына зерттеулер жүргизилди.
Дипломдык жумысты орындау мерзими және базасы. Дипломдык жумыс 2017-2018 жылдары Алматы каласы «У Лукоморья» ветеринарлык емханасында және КазУАУ-нин, «Акушерлик, хирургия және осип-ону биотехнологиясы» кафедрасында жүргизилди.
Жумыстын максаты:
Жогарыда аталган такырыптын озектилигин ескере отырып, алдымызга максат койдык: ит пен мысыктын козинде жии кездесетин кератит ауруын аныктау, коз тамшыларымен және лазер сәулесимен емдеу.
Жумыс миндеттери:
1. Еки топ куру. Бириншисинде кератит ауруын емдеуде Декта-2 коз тамшылары мен лазер сәулесин бирге колдану.
2. Екинши топта лазер сәулесинсиз, тек Декта-2 коз тамшыларынын әсерин бакылау.
3. Ем барысында еки топтын клиникалык-морфологиялык корсеткиштерин аныктау.

2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Офтальмология, кератиттин түрлери
Офтальмология – коптен келе жаткан гылым.
Офтальмология саласында коптеген атакты галымдар, атап айтканда Цейс, Гален, Авиценна т.б. жумыс истеген. Дегенмен, бул узак уакыт ишинде офтальмология саласында жиналып бакылау жумыстары истелген.
Офтальмология илиминин нагыз дамуы тек 18 гасырдан басталган. Буган үлкен себеп болган 1850 жылы Гемгольц деген галымнын офтальмолоскопты жасауы болып табылды [2].
Мал дәригерлик офтальмологиянын миндеттери.
1. Мезгилинде малга диспансеризациялык бакылау жасау(күнделикти, жумалык, айлык, токсандык) ауру болганда, онын диагнозын койып аныктау.
2. Кози закымдалган малды болип, емдеу.
3. Алдын-ала индетти болдырмау жолдарын камту.
4. Малды витаминди, микроэлементти және макроэлментти элементтермен камтамасыз етилуин бакылау (индетти емес коз ауруларын болдырмау).
Коздин курылысы - коз алмасы, кору жүйкесинен және косымша аппараттан (кабактар, жас аппараты, коз алмасынын булшык етинен, тамыр және жүйке) турады. Коздин ишки курылысына: коз буршагы, шыны тәриздес дене, тамырлар киреди. Сонымен катар коздин ылгалды болиги, ол алдынгы және арткы камераларды, шыны тәриздес денени ылгалдандырып турады.
Коз анатомиясы томендегидей болып жиктеледи:
Корганыс комекши болшектеринен турады. Коз алмасынан және коздин корганыс аппаратынан турады. Жогарыда аталган коздин схема түринде аталган курысылына токталдык.
1. Корганыс комекши болшектери:
а) коз алмасы жататын сүйекше (мандай, шыкшыт, коз жасы сүйектери)
б) конус тәризди тыгыз дәнекер улпалык кабык (периорбита)
в) жогаргы, томенги және үшинши кабактар (кабактын сырткы териси, иши клегей улпа конъюнктива деп аталады). Кабактар бир-биримен бурыш жасап коздин айналасында корганыстык кызмет аткарады.
Кабактар жабылганда ишиндеги куысты коньюнктивалык капшык деп атайды.
г) тери мен конъюнктива тогыскан жиектеринде коз безинин озектери, жас түтикше, жас капшыгы, жас мурын түтикшесине айналады.
д) коз майы (майлы жастык) организмде коректик заттар таусылганда коз майы желинеди, жылуды сактайды және аммортизаторлык кызмет аткарып, бул да корганыс кызметин аткарады, коздин жаксы козгалысына комектеседи.
Коз алмасы үш боликтен турады (немесе кабаттан): Коз алмасынын пишини онын алдынгы бетинен арткы жагына карай сәл кысынкы келген домалак алмага уксас.
1. Фиброзды кабат (сырткы)
2. Озиндик талшыкты ортангы кан тамырлы кабат.
3. ишки озиндик кан тамырлы кабат.
1. Фиброзды сырткы кабат – тыгыз дәнекер улпадан, онын аз болиги касан кабыктан (роговица), коп болиги ак кабыктан (склера) турады.
Ак кабык коз алмасынын фиброзды кабатынын 4/5 болигин алады, оган коз алмасынын булшык еттери бекиди, онын арткы бетиндеги тесик аркылы кору жүйкеси отеди.
Алдынгы касан кабык (сырткы фиброзды) кабаттын 1/5 болигин алады, молдир донгелек сагат әйнегине уксас, сырткы жагы донес, кан тамырлары жок, калындыгы 1мм.
Касан кабык микроскоппен карасак 5 кабыкшадан куралган:
 эпителий
 боумен кабыкшасы
 негизги кабыкша
 десцеметов кабыкшасы
 эндотелий кабыкшасы
Негизги кабыкша – бүкил касан кабыктын 90% алады, боуменов кабыкшасы – катты аз иилгиш және механикалык жаракаттан кейин осы кабыкшага ак түседи. Десцеметов кабыкшасы – иилгиш және катты. Арткы ак кабык пен касан кабык жанаскан жерин – лимфа деп атайды.
2. ортангы кан тамырлы озиндик кабат – коз алмасын коректендирип туратын кан тамырларынан және томендегилеринен турады: 1 – нурлы кабык, 2 – кирпикти дене, 3 - озиндик кан тамырлы кабык. Коз алмасынын арткы болигиндеги фиброзды кабыктын астында түри кызгылт, кан тамырларына бай озиндик кабык жатады. Ол коз алмасынын ак кабыгы мен касан кабыктары шекарасы тусында, пишини сакина тәризди кирпикти денеге ауысады. Кирпикти дене ет улпасынан турады. Ол донгелек байламдар комегимен коз буршагын илип устап турады. Кирпикти дене коз алмасы куысына карай тик багытталган нурлы кабыкка айналады. Нурлы кабыктын ортасындагы тесикти – карашык деп атайды. Коздин түси осы нурлы кабыктагы бояу пигмент торшаларынын түсине байланысты. Нурлы кабыкта еки ет улпасы – сфинктер және дилятатор болады. Бириншиси карашыкты тарылтады, ал екиншиси ашады. Кирпикти денедеги ер улпаларды да коз буршагын циннова байламы аркылы жиберип немесе кейин тартып оны немесе донгелектеп (коз жакыннан кореди), кейде керисинше овальды пишин болып алыстан корсетеди. Кирпикти денеде коз суйыгы шыгады, бир денгейде коз кысымы усталады.
Озиндик тамырлы кабат – кан тамырларына бай, коз алмасын түгелдей коректик заттармен камтамасыз етеди. Коз алмасынын ишинде молдир сәуле сындыргыш орта, коз сүйыктыгы, коз буршагы, шыны тәризди дене болады.
Коз буршагы – еки жакты томпак линза, негизги кабыкпен сырткы кабыктан куралган. Коз буршагы негизги сәуле сындыргыш орта болып табылады. Шыны тәризди дене-коймалжын заттан (массадан), онын ишинде 98,5 %-ы су, калганы коймалжын зат, онын кан тамырлары жок. Ол коз кысымын бир калыпты устап, озинде торлы және кан тамырлы кабаттын кызметин реттеп, сәуле сындыргыш, орта болып табылады [3,4].
Гистологиялык зерттеуде коздин торша кабыгы 10 кабатшадан турады. Ен сырткы кабыгы таякша торшалар-радопсин, ал сауытша торшада иодипсин кору пигменти болады. Жарык сәуле пигменттердин молекуласын бузып, иондык орта пайда болады да, сәуле рецепторларын коздырады. Ал керисинше карангыда кору пигменттери кобейеди. Ал коздеги таякша торшалар–бейненин пишинин аныктайды, бирак анык корсетпейди. Коз куыстарындагы таякша торшалар сауытшадан коп болады, сондыктан коз жанары түнде кормейди. Таякша торшалардын кору пигменттерин жетилдиру үшин витамин «А», ол болмаса адамда, жануарларда «сокыр тауык» ауыруы басталады.
Кан айналу жүйелери:
1. кабак артерия жүйеси
2. цилиарлык жүйе
3. торшанын артериялык жүйеси
1) Кабак артерия жүйеси - томенги кабак, мандай, шыкшыт, жас артерияларынан куралган.
2) Цилиарлык жүйе – арткы кыска, алдынгы кыска, узын алдынгы, узын арткы кан тамырларынан куралган.
3) Торша артерия жүйеси – орталык артерия, торша венасы және сонын осиндилери.
Лимфа жүйеси - коз алмасында лимфа тамырлары жок, бирак та лимфа куысы болады. Кирпикти денеде лимфа суйыгы онип, ол вена системасына үш жолмен кетеди. Шлеммов озеги (коздин алдынгы камерасынын бурышында), Клокетов озеги (шыны тәризди дененин жанында). Осы айтылган озектер бителип, лимфа айналымы бузылса, лимфа кысымы кобейип, глаукома басталады [5].
Козди зерттеу әдистери. Коз алмасын карау
Коз алмасынын ауруга шалдыгуынын тиянакты диагностикасын жасау үшин келеси зерттеулерди толык жасауы кажет:
-коздин ишки кысымын олшеу;
- коз жасы суйыктыгынын шыгуын олшеу;
-закымдалган жерин тиянакты аныктау үшин конъюнктиванын және касан кабыктын улпаларын бояу;
- танау-жас каналынан жас отуин тексеру үшин, оган контрасты зат жиберу;
- офтальмоскоп және санылаулы шам аркылы козди зерттеу;
- касан кабыктын, конъюнктиванын және кабактардын үлкен аумактаумен – диоптриямен (8-ден астам еселик) улпаларын тексерип карау;
- коздин алмасын ультрадыбыспен зерттеу жасау мүмкиндиги. Ол үшин алдынгы камераны зерттеуге 12Hz датчиги керек;
- гониоскопияны жасау;
Кератоскопия зерттеу әдисимен касан кабыктын жалпы жагдайын онын шенберин және айнадай тегистиктигин зерттейди. Кератоскоп (1-сурет) кара концентриялык аукыммен және ойыкпен суреттелген ортасында тесиги бар табак. Ауру козбен малды зерттеу үшин оны жарыкка карсы койып, сәуле түскен нурды пациенттин козине жибереди, ортадагы тесиктен карап, нурдан болган шыгыршыктын шагылысын тексереди.
Кератоскоп пен ауру малдын козинин арасы 15 см кашыкта болу керек, ал дәригердин козинен негурлым жакындыкта болганы дурыс.
Касан кабыктын күйин келеси бейнемен багалайды. Малдын сay касан кабыгы тeric және жылтыр болады. Оган түскен кератоскоптын донгелек шенберлеринин cypeттepi анык, бузылмаган және дурыс орналаскан. Егер касан кабыкка түскен сәуленин аукымдарынын пишини дурыс және концентриялык суреттери анык болса, онда касан кабык айнадай тегис және бүтин екени айкындады (1-сурет).