Ветеринария | Қой энтеротоксемиясын патоморфологиялық балау

Мазмұны

НОРМАТИВТІК СЛІТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
1 КІРІСПЕ
1.1 Зерттеудің өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығы
1.2 Зерттеу объектілері мен тәжірибелік базасы және мақсаты мен міндеттері
2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Аурудың анықтамасы, қысқаша тарихы және этиологиясы
2.2 Аурудың клиникалық белгілері және патогенезі
2.3 Аурудың емі, алдын-алуы
2.4 Ауруды анықтау және малдың жұқпалы ауруға төзімділігі мен қабылдағыштығы
2.5 Аурудың патологиялық анатомиясы
2.6 Ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар мен сауықтыру шаралары және індет ошағын жою
3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
3.1 Зерттеу материалдары мен әдістері
3.2 Зерттеу нәтижелері
3.2.1 Қой энтеротоксемиясының клиникалық белгілерінің нәтижесі
3.2.2 Қой энтеротоксемиясы кезіндегі ішкі мүшелердегі патоморфологиялық зерттеу нәтижесі
3.2.3 «Байсерке – Агро» ЖШС ауруды алдын-алу және емдік шараларын ұйымдастыру
3.2.4 Энтеротоксемияны қойлардапостморталдітанужәнеажырататану
3.3 Экономикалықтиімділіктіесептеу
4 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР
5 ҚОРЫТЫНДЫЛАР
6 ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР
7 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
8 ҚОСЫМШАЛАР
1 КІРІСПЕ
1.1 Тақырыптың өзектілігі және практикалық маңыздылығы
Қой шаруашылығы - мал шаруашылығының басты саласының бірі. Қойдан күнделікті тұрмысқа қажетті жүн, тері, елтірі және тағамдық өнімдер - ет, май, сүт алынады. Халық шаруашылығында қой жүнінің алатын орны ерекше.Жеңіл өнеркәсіп үшін шикізат (жүн, тері, елтірі), бағалы азық-түлік (ет, май, сүт) өнімдерін береді. Қой өсіру адамзат тарихында неолит дәуірінен басталады. Қола дәуірінде Орталық Азия тайпалары қылшық жүнді қой өсірген. Биязы және биязылау жүнді қой тұқымдары осы кезеңде Кіші Азияда шығып, дүние жүзіне тараған.Қой өсіру қазақ халқының ата кәсібінің бірі болып табылады. Төрт түлік малдың ішінде жылқы мен қойға ерекше мән берген қазақ халқы қой жаюдың, оны көбейту мен тұқымын асылдандырудың өзіндік әдіс-тәсілдерін қалыптастырған. Мал шаруашылығына қолайлы табиғи ортаның мол болуы, соған орай қыстау, көктеу, жайлау, күзеумен байланысты көшпелі өмір салтының орнығуы қазақ халқының дәстүрлі қой шаруашылығын берік қалыптастырғандығының айғағы. Қазақстанда негізінен қылшық жүнді қазақы қой өсірілді [1,2].
Қазақстанда қой шаруашылығының дамуында негізгі үш бағыт айқындалды. Олар елдің табиғи климаты, жем-шөп, жайылым жағдайы, қойдың биологиялық ерекшеліктері, тағыда басқа байланысты төмендегіше 3 аймаққа бөлінді: 1) далалық, қуаң-шөлейт аймақтар мен оңтүстік таулы өңір. Мұнда биязы және биязылау жүнді қой тұқымдары (барлық қойдың 65%-ы) өсірілді. 2) шөл және шөлейт аймақ. Бұл жерлерде негізінен етті-майлы, ұяң не қылшық жүнді қойлар (барлық қойдың 16%-ы) шоғырланды. 3) Қаракөл қойлары өсірілетін оңтүстік және батыс аймақтар. 1990 жылдың басында 1250, оның ішінде 702 арнайы мамандандырылған ірі қой шаруашылығытары болды [3,5].
Алайда экономиканың өзге салалары секілді қой шаруашылығы да кеңестік науқаншылдыққа ұрынып, қой санын 50 миллионға жеткізу туралы елдің нақтылы мүмкіндіктеріне сай келмейтін қисынсыз жоспарлар жасалынды. Жоспарды орындау мақсатында қойды қолдан жасанды ұрықтандыру тәсілі кең етек жайып, асыл тұқымды қойлардың азып-тозуы мен миллиондаған елтірінің шын мәнінде жарамсыз қалуына, кеңестік жалған ақпардың белең алуына алып келді. Мал өнімдерін өңдеу, жаңа технологияларды игеру,тағыда басқа мәселелер кенже қалды.Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардағы экономикалық дағдарыстар мен қой шаруашылығындағы кейбір сәтсіз реформалар нәтижесінде қой шаруашылығы елеулі түрде құлдырады. Қазіргі уақытта Қазақстанда 12,3 миллион уақ мал бар (2004). Мұның негізгі бөлігі жеке меншік иелікте өсіріледі. Республикада қой шаруашылығы саласындағы ғылыми-зерттеулер жұмыстарымен Қазақ қаракөл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты, Қазақ қой шаруашылығы технологиялық ғылыми-зерттеу институты, Қазақ ветеринария ғылыми-зерттеу институты, тағыда басқа айналысады.
Қойдың ең жиі кездесетін аурулары:қойдың хламидиоздық iш тастауы ауруы; қой мен ешкiнiң жұқпалы агалактия ауруы; қой мен ешкiлердiң скрепи ауруы; қой мен ешкiлердiң висна-маеди ауруы; қой мен ешкiлердiң аденоматоз ауруы; қой мен ешкiлердiң инфекциялы катаральды қызба (көк тiл), блютанг ауруы.Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - ауасыз жерде өсіп-өнетін клостридиум перфрингенс микробына «Д» және «С» типінің қатерлі әсерінен пайда болатын жұқпалы ауру. Ауруға шалдыққан қой микробтың уымен уланып, тез арада өледі. Бұл аурумен ірі қойлар, тоқтылар қозылар да ауырады.
Ауру республикамыздың барлық аймағында кездеседі, соның ішінде оңтүстік облыстарда жиірек кездеседі. Соңғы жылдары қыста ерте көктемде туған қозыларды жайылымға (апрель, мап) шығарған кезде, бұл ауру жиі кездесетіпі байқалуда. Бұл аурудың пайда болуына малдың асқазан - ішек органдарының жұмыс істеуі бұзылуы үлкен әсер етеді. Ас қорыту процесі бұзылған кезде клостридиум нерфрингене микробы ішекте тез өсіп-өніп шығарады. Осы ішектішкілегей қабығы арқылы қанға тарап, организмді уландырып, ауру туғызады. Ал қойды көктемде жайылымға алғаш шығарған кезде олардың ас қорыту заңдылығы бұзылады да, мал ауруға шалдығады [1].
Энтеротоксемияның өрбуіне малдың ішегінде гельминттік құрттардың болуы да үлкен әсер етеді. Әдетте гельминттік құрттар малды ауруға төзімділігін нашарлатады, сондай-ақ ішектің қабырғасына тесікі жасап, коздырғыш микроб уының организмге тарауына ықпал етеді де, қой ауруға шалдығады. Қазақстанда осы ауруды көп жылдар бойы зерттеген ғалым В. С. Анисимов, бұл аурудың тырысқақ түрі болатынын анықтады. Аурудың бұл түрінде мал аяқ астынан тырысып, бүрісе бастайды [1,2]. Басын артқа қарай шалқалақтатып, созылып жатады, аяқтарын әрлі-берлі қалай болса солай есіп, тісін шыкырлатып, аузынан және танауынан ақ кебік ағызады. Кейде аузында тістеп алған шөбі сол калпында калады. Аурудың алғашқы кезінде қойдың ішегінін шұрылдағаны естіледі уақыт өткен соң іші тіптен жүрмей калады. Кейбір малдың іші өтіп, нәжісімен бірге гельминттік құрттардың шыққаны байқалады.
Қорыта келгенде, жұқпалы энтеротоксемия ауруымен ірі қойлар, тоқтылар қозылар да ауырады. Ауру республикамыздың барлық аймағында кездеседі, соның ішінде оңтүстік облыстарда жиірек кездеседі. Соңғы жылдары қыста, ерте көктемде туған қозыларды жайылымға шығарған кезде, бұл ауру жиі кездесетіпі байқалуда [3].
Бұл аурудың пайда болуына малдың асқазан - ішек органдарының жұмыс істеуі бұзылуы үлкен әсер етеді. Ас қорыту процесі бұзылған кезде клостридиум нерфрингене микробы ішекте тез өсіп-өніп шығарады. Осы ішектішкілегей қабығы арқылы қанға тарап, организмді уландырып, ауру туғызады.
Ал қойды көктемде жайылымға алғаш шығарған кезде олардың ас қорыту заңдылығы бұзылады да, мал ауруға шалдығады.
Жұқпалы энтеротоксемияның болуына малдың ішегінде гельминттік құрттардың болуы да үлкен әсер етеді. Әдетте гельминттік құрттар малды ауруға төзімділігін нашарлатады, сондай-ақ ішектіц кабырғасына тесікі жасап, коздырғыш микроб уының организмге тарауына ықпал етеді де, қой ауруға шалдығады [1,5,6].
Жайылымда, топырақта, мал кораларында аурудын коздырғыш микробы 2-3 жыл сақталуына байланысты бұл ауру бір шыққан жерінде келесі жылдары да кездесе беруі мүмкін.
Азықты дайындауды жұқпалы аурудан таза жерден, шаруашылықтан дайындалу қажет. Малды дұрыс пайдалану(эксплуатация жасау) керек. Мысалы: атты шамадан тыс арбаға қосу, көкпар шабу тағы сол сияқты, сиырды сүталу үшін азықтандырмай пайдалану, оның организмінің төзімділігін төмендетеді.

1.2 Зерттеу материалдары, тәжірибелік базасы және мақсаты мен міндеті
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Қойлар энтеротоксемиясының патологиялық морфологиялық өзгерістерін зерттеу;
Аталған мақсатқа жету үшін алдымызға келесі міндетті қойдық:
- Ауру кезінде байқалған негізгі клиникалық белгілерін зерттеу;
- Ішкі мүшелерді патоморфологиялық зерттеу;
Зерттеу нысаны: Аурудан табиғи жағдайда өлген қойлар.
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Зерттеудің маңызы қойларда кездесетін ішектік инфекция ауруларынан ажыратып балау мақсатында патогистологиялық зерттеулер нәтижесін қолдануға болады.
Қолданылу саласы: Ауруға тән патоморфологиялық өзгерістердің нәтижесін ғылыми зерттеу мақсатында және өзіндік жұмыс орындау мақсатында қолдануға болады.

2 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
2.1 Аурудың анықтамасы, қысқаша тарихы және этиологиясы
Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - қойдың ас қорыту органдары жұмысын бұзатын, микроб уымен ұландыратын жұқпалы ауру.
Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - ауасыз жерде өсіп-өнетін клостридиум перфрингенс микробына «Д» және «С» типінің қатерлі әсерінен пайда болатын жұқпалы ауру. Ауруға шалдыққан қой микробтың уымен уланып, тез арада өледі [1,2,3].
Қоздырғышы. Бұл аурудың қоздырғышы клостридиум перфрингенс микробының «Д» және «С» типі болып саналады. Бұл микробтар жапырақта, жайылым шөбінде және сау малдың ішегінде көптен кездеседі. Микроскоппен карағанда ұштары доғаланған, ұзындығы 4,8, ені 1-1,5 микрон, Грам бойынша жақсы боялған таяқшалар түрінде көрінеді. Бұл микроб ауасыз жерде жақсы өсіп өнеді, спора түзейді.Клостридиум перфрингенс микробы сыртқы ортаның әр түрлі әсеріне мейлінше төзімді келеді. Ол спора түрінде жапыракта 3 - 4 жылға дейін, суда 1 жыл, жүн мен теріде 1,5—2 жыл бойы тіршілік өте береді.
Микробтың спора түрі жасанды коректік ортада өсірген кезде өте көп мөлшерде бөліп шығарады. Осы удын 1 мл 4 мың ақ тышқанды өлтіре алады. Бұның өзі ауру қоздырғышының катерлі екенін көрсетеді [1,2]
Тарихи деректер. Бұл ауру Қазақстанда «жыбырлақ» деген атпен ертеден белгілі. Арнайы басылымда «жұмсақ бүйрек» аталып 1910 жылы Бейнете Австралияда қозының аш ішегінен қоздырушы микробты бөліп алып, Bacillus ovitoxicus деп атады. 1964 жылы Монғолияда бұл ауру түйеде анықталды. Ауырған түйелерден қоздырушы ретінде Cl.perfringens бөлініп алынды. Зерттеушілердің мәліметіне қарағанда түйенің энтеротоксемиясы Арабия түбегінде және экваторлық Африкада кездеседі.
Бұл аурумен ірі қойлар, тоқтылар қозылар да ауырады. Ауру республикамыздың барлық аймағында кездеседі, соның ішінде оңтүстік облыстарда жиірек кездеседі. Соңғы жылдары қыста, ерте көктемде туған қозыларды жайылымға шығарған кезде, бұл ауру жиі кездесетіні байқалуда.
Бұл аурудың пайда болуына малдың асқазан - ішек органдарының жұмыс істеуі бұзылуы үлкен әсер етеді. Ас қорыту процесі бұзылған кезде клостридиум нерфрингене микробы ішекте тез өсіп-өніп шығарады. Осы ішектішкілегей қабығы арқылы қанға тарап, организмді уландырып, ауру туғызады [5,6].
Ал қойды көктемде жайылымға алғаш шығарған кезде олардың ас қорыту заңдылығы бұзылады да, мал ауруға шалдығады.
Жыбырлақтың болуына малдың ішегінде гельминттік құрттардың болуы да үлкен әсер етеді. Әдетте гельминттік құрттар малды ауруға төзімділігін нашарлатады, сондай-ақ ішектіц кабырғасына тесікі жасап, коздырғыш микроб уының организмге тарауына ықпал етеді де, қой ауруға шалдығады.
Жайылымда, топырақта, мал кораларында аурудын коздырғыш микробы 2-3 жыл сақталуына байланысты бұл ауру бір шыққан жерінде келесі жылдары да кездесе беруі мүмкін.
Көктемде оңтүстік облыстардың шытыр, жабайы жоңышқа сияқты шөптері бар жайылымдарда қойды жайған кезде, олардың іші кебеді, осы кезде бұл аурумен қатар жыбырлақ та пайда болады [5].
Отардағы қойдың кейбіреуі уланып жұқпалы энеротоксемиядан өледі. Әдетте малдың өрісі ондай кезде тездетіп ауыстырылады.


2.2 Аурудың клиникалық белгілері және патогенезі
Hlostridiya perfringens қоректілер ас қорыту жолдарындағы тұрақты тұрғыны болып табылады. Кілегейлі қабықтың бүтіндігі, ішектің секреторлы және моторлы жұмысы бұзылғанда микробтар өте тез көбейіп, қойды ауруға шалдықтырады. Хлостридия перфрингес даму қарқындылығы жоғары болғаннан, протоксин, эпсилон және бета токсиндер пайда болады [6,7,8].
Бұл ауру өте жіті,. жітілеу, созылмалы болып үш түрде кездеседі.
Аурудың өте жіті түрінде қой 5—6 сағатта өледі. Алғаш малдын нерв
жүйесі бұзылып, ол жатып қалады, аздап іші кебеді де, өлім-жітімге
ұшырайды.
Аурудың жітілеу түрінде мал ауруға шалдыққаннан бастап бір тәулікте өледі, ал созылмалы түрінде 2—3 күн ішінде өледі [9].
Ауырған қой жайылымда отарға ілесе алмай қала береді, жөнді жайылмайды. Көбінесе басын төмен салып, меңірейіп тұрып қалады, аяғымен жер тарпиды, шөпті аузымен жұлын алғысы келіп, ынталанады, бірақ оны жұла алмайды.
Кейде ауру қой сүрініп жығылып, анналып жүре бастайды. Сонан соң бұл мал аяқтарын созып, басын бір жак бүніріне салып жатады, жан-жағында болып жатқан айкай-шуды, басқа да жағдайларды сезбейді. Осылайша мал 10—15 сағатта өледі[10,11].
Қазақстанда осы ауруды көп жылдар бойы зерттеген ғалым В. С. Анисимов, бұл аурудың тырысқақ түрі болатынын анықтады.
Аурудың бұл түрінде мал аяқ астынан тырысып, бүрісе бастайды. Басын артқа қарай шалқалақтатып, созылып жатады, аяқтарын әрлі-берлі қалай болса солай есіп, тісін шықырлатып, аузынан және танауынан ақ кебік ағызады. Кейде аузында тістеп алған шебі сол қалпында қалады [5,10].
Аурудың алғашқы кезінде қойдың ішегінін шұрылдағаны естіледі уақыт өткен соң іші тіптен жүрмей калады. Кейбір малдың іші өтіп, нәжісімен бірге гельминттік құрттардың шыққаны байқалады. Жұқпалы энтеотоксемиямен ауырған қойдың дене қызуы аздап көтеріледі.

2.3 Аурудың емі, алдын-алуы
Бұл ауруды емдеуге арналған гипериммунды қан сарысуы бар. Аурудың өте жіті және жітілеу түріне шалдыққан қойды емдеп жазу мүмкін емес.Ауру жануарларды емдеуде антибиотиктер, соның ішінде заманауи цефалоспорин сериясы оларды пайдалану нұсқауларына сәйкес пайдаланылады. Бұл ауруды