Медицина | Фасциолезала паразиттер, фасциолез ауруы

Мазмұны
Әдеби шолу--------------------------------------------------------------------------------3
Зерттеу нәтижелерін талдау-------------------------------------------------------------5
1.1 Ауруға сипаттама және өрбуі-----------------------------------------------------17
1.2 Қоздырғыштың өсіп - өнуі---------------------------------------------------------19
Негізгі бөлім
2.1 Эпизоотологиялық мәліметте------------------------------------------------------21
2.2 Ауру белгілері-------------------------------------------------------------------------23
2.3 Емдеу, улану белгілері, дәрігерлік көмек--------------------------------------26
2.4 Статистикалық мәліметер----------------------------------------------------------29
2.5 Сақтандыру, күрес шаралары-----------------------------------------------------38
Қорытынды--------------------------------------------------------------------------------41
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Әдеби шолу
Фасциолезала паразиттер класына жатқызамыз. Өйткені ол жануарлар ағзасында дайын оргаикалық заттармен қоректенеді. Мал фасиол құртымен күшті зақымданған кезде, олар жаппай өлім – жетімге ұшырауы мүмкін немесе ұзақ ауырады, бірте – бірте арықап, қаны төмендеп, өнімі кемиді.Сиырдың сұт өнімі 20-40 % азаяды . Фациолез көп тараған аймақтарда ірі қара 90.% - ке дейін және қой мен ешкі 50-60 % - ке дейін аталған дертке шалдығады. Мал фасциолзі Қазақстан оңтүстік – шығыс, оңтүстік және батыста жиі ұшыасады. Республиканың оңтүстік шығысында көбін кәдімгі фасциола тіркелсе, оңтүстік батысында алып фасциола тіркелген.Көбінсе Азия, Африка, Латын Америка, Гавай аралдарында кездеседі.Фасйиолездің алып түрі Астраханский, Гуревы облысында, Закавказия республикасы, Орталық Азия Қазақстанның оңтүстік аудадарында және Якутияда кездеседі. Қазақстанда фасциолез жаз айларында білінеді. Мал шығыны күз және қыс айларында байқалады. Ғалымдардың болжауы бойынша 200құрт 40 мл қан сорады. Сақтау үшін бірінші рет малды өріске шығарда 10 – 15 күн бұрын дәрілейді, екінші рет жайылым маусымы аяқталған кезде.Егер қараша, желтоқсан айлварында отардағы, табындағы малдың нәжісінен 15 – 25 пайыз сорғыштардың жұмыртқалары табылса, онда дегельминтазация үшінші рет жасалады. Шаруашылықта фасциолезді болдыртпаудың басты шараларының бірі трематодалардың аралық иелерін бунақаяқтыларды жою. Бұл үшін сазды , батпақты, жарамсыз көлшіктерді құрғатса ұлулардың тішілік жағдайына қолайсыз жағдай туып біртідеп қрыла бастайды.
Иммунопаразитан деп аталған дәрмекті пайдаланылатын ересек фасциолездерді қоздырғыштарын жоюда қолданылады.
Зерттеу Правидинский молоко базасында өткізілген 1999жылы ірі қараны зерттеу зерттеу нәтижелерінде фасциолез табылған Онда сауын сиырлардың 53,4 пайызында бар екедігі анықталды. Дәрігер Н.М.Павлюк орғанызмнің фасциолезге қарсы күресін нығайту үшін паразиттерді жою мақсатында жаппай малды дәрілеу басталды. Осмы мақсатта шаруашылықтың мал дәрігері ммунопаразитан препаратын – жануарлардың
Жаңа түрлеріне қолданылады.
Иммунопаразитанмен емдеу шараларын жануарларға қолданылады. Шелковский блокамбинатында дайындалған.
Фасциолез қойлардың бауырында 50 паразит болса ал ірі қараларда 250 паразит болады.
М. Сабаншиев, Т. Сүлейменов, Ө. Карамендин, Г. Шабдарбаев, М.Жантөренің Паразитология және инвазиялық аурулары атты кітабта фасциолез ауруы таралуы нақты жазылған.Бұл кітан Алматы қаласында 2003 жылы басылып шыққан.
Зерттеу нәтижелерін талдау
ОҚ облыстық аймақтық инспекцмясының мал дәрігерлік боөлімінен статистикалық мәліметтер.
Мемлекеттік ветеринарияық қадағлау және шикізаттарын оларды соятын, дайындайтын, сақтайты және өңдейтін кәсіп орындарда ветеринариялық- санитарлық сараптау жөніндегі есебі.
Есеп 2004 - 2008 жыл аралыєын ќамтиды.
• 2004 жыл түскен және қаралған жануарлар саны - 1455 ірі қара, 575 шошқа , 2376 уақ мал, 279 жылқы түйе, 89 құс,4774 қоян. Олардың ішінен фасциолез ауруы бар екендігі: 30 ірі қар, 33 қоянда анықталаған. Ветеринариялық - санитарлық іс шаралар . Етке жіберілмеген. Утализациялауға 68,5 кг ірі қара , 68,5 кг қоян. Шаруашылықта ќабылданєан ет барлыєы тонна бойынша есептелген. Оның ішінен утилизациялауға 995,2 кг ірі қара , 95,2 кг қоян.
• 2005 жыл - түскен және қаралған жануарлар саны 691 ірі ќара , 12 шошқа, 355 уақ мал, 129 жылқы-түйе, 564 қоян. Олардың ішінен фасциолез ауруы бар екендігі: 25 ірі қара 2 уақ мал , 49 қоян анықталған.Ветеринариялық - санитарлық іс шаралар Етке жіберілгендері 113,4 кг ірі қара, 4,8 уақ мал еті. Утализациялауға 113,4 кг ірі қара, 4,8 уақ мал еті.
• 2006 жыл - түскен және қаралған жануарлар саны 1056 ірі қара , 11 шошқа, 45 уақ мал, 163 жылқы-түйе, 971 қоян, 34 құс. Олардың ішінен фасциолез ауруы бар екендігі: 31 ірі қара .Ветеринариялық - санитарлық іс шаралар .Етке жіберілгендері 79,6 кг ірі қара. Утализациялауға 79,6 кг ірі қара. Ішек ќарынға жіберілгендері :152 кг ірі ќара.Утализациялауға 152кг ірі қара. Шаруашылықтан ќабылданған ет барлығы, оның ішінен утализациялауға 82,6 кг.
• 2007 жыл - түскен және қаралған жануарлар саны 9376 ірі қара , 77 шошқа, 3431 уақ мал, 1088 жылқы-түйе, 747 құс. Олардың ішінен фасциолез ауруы бар екендігі: 70 ірі ќара .Ветеринариялық - санитарлық іс шаралар. Етке жіберілгендері 120 кг ірі қара. Ішек қарынға жіберілгендері 201 кг ірі қара.Утализациялауға 152кг ірі қара. Шаруашылықтан қабылданған ет барлығы, оның ішінен утализациялауға 152,6 кг.
• 2008 жыл - түскен және қаралған жануарлар саны 16281 ірі қара , 316 шошқа, 5412 уақ мал, 1490 жылқы-түйе, 939 құс. Олардың ішінен фасциолез ауруы бар екендігі: 85 ірі қара, 33 уақ мал. Ветеринариялық - санитарлық іс шаралар .Етке жіберілгендері 8023,85 кг ірі қара, 1,581 уақ мал. Ќайта өңдеуге 7960,35 кг ірі қара.Утализациялауға 63,5 кг ірі қара. Ішек қарынға жіберілгендері 142 кг ірі қара.Утализациялауға 152кг ірі қара. Шаруашылықтан қабылданған ет брлығы, оның ішінен утализациялауға 82,6 кг ірі қара , 297 уақ мал . Залалсыздандыруға 40 кг ірі қара, 141 кг уақ мал . Утализациялауға 102 кг ірі қара , 156 кг уақ мал.
Сорғыштар класы- TREMATOD
Бұл класқа өкілдерінің бәрі паразиттер, олар омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың әр түрлі ішкі мүшелерінде паразиттік тіршілік етеді.Сорғыштар 4000 түр жатады.Сорғыштардың көпшілігі бірнеше миллиметрдей ғана, бірақ кейде бұл құрттардың ілеріде болады.Мысалы, бауырсорғыштар құрттардың ұзындығы 5 см кейде бауыр сорғыштар 1,5 м-ге дейін жетеді.
1-Ақырғы иелері, 2-бауыр, 3-нәжіс-басты жұқтыру көздері, 4-балаңқұрт моллюскаға енгізу алдында, 5-аралық ие, 6-моллюскадан шыққан балаңқұрттар, 7-шөп және су-ақырғы елердің негізгі жұқтыратын көздері, 8-жұмыртқа.
Құрылысы мен физиологиясы.
Дене формасы көбінесе жапырақ тәрізді. Бұлардың сорғыштры болғанықтан кластың атауыда солай. Сорғыштар ойыстау болып, шет қабырғалары бұлшық еттерімен көмкерілген.Осы бұлшық еттердің қозғалысы арқылы сорғыштар үлкейе де, кішірейе де алады.Денесінің алдыңғы және құрсақ бөлімдерінде бір-бір сорғыштар бар, яғни ауыз және құрсақ сорғыштары.Олар бекіну мүшелері болып табылады, себебі осы сорғыштары арқылы құрттар иесінің денесіне бекініп тұрады. Көпке дейін трематодтардың денесі эпителиальды клеткалардан бөлінетін қорғау функциясын атқаратын қатты заты – кутикуламен капталған деп есептеледі. Электронды микроскоп арқылы зерттеулер ол көзқарасты дұрыс емес екенін көрсетті.Трематодтардың жамылғысы – тегумент, кейбір турбеллярилердің батқан эптелиіне сәйкес келетіні анықтлады, бірақ паразиттік тіршілік етуіне байланысты кірпікшелері болмайды.Тегументтің сыртқы бөлігі – көптеген митохондрия мен вакуолдері бар ядросыз цитоплазмалы қабат. Бұл қабат цитоплазманың өсінділері арқылы паренхиманың ішіне батып жатқан ядросы бар цитоплазмамен байланысады. Сонымен, трематодтардың тегументі турбелляриялардың батып жатқан эпителиі сияқты синцитий болып табылады.Тегументтің жоғарғы қабатында кейде кутикулярлы тікенектері болады – бұлар паразиттердің қосымша бекіну мүшелері.
Бұл қабаттың астында базальды мембрана, оның астында сақина және ұзына бойы бұлшық еттер орналасқан. Тері – бұлшықет қапшығы мен паренхиманың құрылысы кірпікшелі құрттарға ұқсас. Сорғыштар аз қозғалады.
Бауыр сорғыш құрт
Бауыр сорғыштың (Fasciola heptica) көлденең кесілген бір бөлшегі:
1-тегументтің сыртқы бөлігі; 2-базальды мембрана; 3-тегументтің
паренхиманың ішіне батқан бөлігі; 4-сақина тәрізді бұлшықеттері;
5-ұзына бойлы бұлшықеттері; 6-цитоплазмалық өткізгіш жолдары; 7-ядро; митохондриялар; 9-кутикулярлы тікенек; 10-клетка аралық зат.
Бауыр сорғыш (Fasciola heptica): А-ас қорыту жүйесі; Б-жыныс жүйесі;
1-ауыз сорғышы, 2-жұтқыншақ, 3-өңеш, 4-тарамдалған ішек, 5-құрсақ
сорғышы, 6-сарыуыз безі, 7-сарыуыз жолы, 8-аталық без, 9-аталық жол,
10-жатын, 11-аналық без, 12-Мелис денешігі, 13-шағылыс мүшесі.
Ас қорыту жүйесі.
Денесінің алдыңғы жағында аузы эктодермалды жұтқыншаққа, ал ол жіңішке өңешке жалғасады.Эктодермальды ортаңғы ішек өңештен басталып, дененің бүйірімен артқа қарай созылып тұйықталған екі тармақтан құралады.Ірі трематодтарда, мысалы бауыр сорғыштың ішегі көп тарамдалған.Бұл тарамдар қорытылған асты паренхималық денесіне таралуын оңайлатады.
Зәр шығару жүйесі.
Зәр шығару жүйесі – протонефридиялы.Денесінің ортасында немесе екі бүйірінде негізгі түтіктері орналасқан, олардан ұштарында толқындалған алаулы жұлдыз тәріздіклеткалары бар көптеген тарамдар шығады.Негізгі түтіктер денесінің артқы жағындағы қуыққа,ал ол зәр шығару тесігмен сыртқа ашылады.
Тынысалу және қан айналу жүйелері жоқ.
Нерв жүйесі.
Нерв жүйесі жұп миганглиясынан тұрады.Одан дененің алдыңғы жағына және ауыз сорғышына қарй нервтер, сонымен қатар артқа қарай үш жұп ұзына бойы нерв бағаналарыжақсы дамыған.Ұзына бойы бағаналр сақина тәріздіөсінділерімен өзара байланысып, ортогон типіндегі нерв жұйесін түзеді.
Сезім мүшелері.
Сезім мүшелері құрттардың паразиттік тіршілік етуіне байланысты өте нашар дамыған. Сорғыштардың личинкаларында турбелляридікіне ұқсас бір немесе екі жұп кішкене өзшелері болады.Тері рецепторлары көбіне еркін жүзетін личинкаларында дамыған.
Жыныс жүйесі.
Жыныс жүйесі гермафродитті, жақсы дамыған. Аталық жыныс жүйесі тармдалған екі тұқым бездерінен тұрады. Олардан алға қарай бағытталған екі тұқым жолы шығып, кейін олар қосылып тұқым қапшығына айналады да, тұқым шығарғыш түтікпен шағылыс мүшесіне жалғасады. Ол өзінің шетімен жыныс клоакасына карай бағытталған.
Аналық жыныс безі әрқашан біреу. Одан шығатын қысқа жұмыртқа жолы кеңейіп кішкене қапшықшаға – оотипке айналады.Кейде оотипті Мелис денешігі депте атайды. Оотипке аналық жыныс жүйесінің көптеген жолдары жалғасады.Дененің екі бүйірінде жұмыртқаларға қоректік заты беретін сарыуыз бьездері орналасқан, сарыуыз бездерінің екі жолы денеден көлденең өтіп, оотипке жалғасады. Оотиптен әуелі артқа одан алға бұрылып, жыныс клоакасына ашылатын ұзын ширатылған түтік – жатын басталады. Жатын ұрықтанған және дамын келе жатқан жұмыртқаларға толы болады. Оотип тұқым қабылдағышпен және өзінің бір шетімен арқа жағына ашылатын қысқа «Лаулер» түтігімен өзара байланысқан. Оотип ұсақ қабыршақты бездермен қоршалған.
Тремотодтардың кейбі өкілдерінде жыныс жүйелері айтылған схемадан бірқатар белгілері бойынша ерекше: жұмыртқа бездері тарамдалған;аталық бездері жұп емес; жыныс клоакасы дененің артқы бөлімдерінде орналасқан, т.б.
Жұмыртқа аналық безінен, аналық жолы арқылы оотипке түсіп, онда ұрықтанады. Ұрықтандыру үшін сперматозоидтар шағылыс мүшелері арқылы әуелі жатынға, содан тұқым қабылдағышқа, одан оотипке өтеді де, жұмыртқаларды ұрықтандырады. «Лаулер» түтігі оотипте жиналып қалған ұрықтардың артқы мөлшерін денеден шығару қызметін атқарады. Сарыуыз бездерінен оотипке баратын жолдар арқылы қоректік затқа толы сарыуыз клеткалары өтеді.Әрбір ұрықтанған жұмыртқа осындай клеткалардың тобымен қоршалады. Сонан соң оның сыртына жұмыртқа қабығы түзіледі. Жұмыртқа қабығы сарыуыз клеткаларында болатын ерекше гранулдар арқылы дүзеді.Толық түзілген жұмыртқа жатынға түседі де, сол арқылы сыртқа қарай шығарылады.
Көбеюі және дамуы.
Трематодтардың тіршілік циклі иесін және ұрпақ алмастыруға байланысты өте күрделі.Гермафродитті жынысжүиесі жетілген сорғыш немесе марита омыртқалы жануарлардың ішегінде және басқа мүшелерінде паразиттік тіршілік етеді.Бауыр сорғыштың дамуын қарастырайық.
Бауыр сорғыш – Fasciola hepatica мүиізді ірі қара иалдар мен қойлардың және адамның бауырында празиттік тіршілік етеді. Олардың салған жұмыртқалары өт жолы арқылы ішекке түсіп, иесінің ішегінен нәжіспен араласып сыртқа шығарылады.Ары қарай даму үшін жұмыртқа суға түсуі керек.
Су ішінде жұмыртқадан денесі толқынды эпителимен жабылған балаң құрт – мирацидий шығады. Мирацидидің екі көзшесі, ми ганглиясы және жұп протонефридиялары болады.Денесінің артқы бөлімінде ерекше ұрықтық клеткалар немесе партеногенетикалық жұмыртқалар жатады. Денесінің алдыңғы үштен бір бөлігінде,цитоплазмасы дәнді секретке толы үлкен безі орналасады. Бұл бездің жолдары балаң құрт денесінің алдыңғы бөліміндегі кішкене бұлшықетті тұмсықшаның ұшында ашылады. Бездің секреттері мирацидидің аралық иесіне енуге көмектеседі. . Мирацидий қоректенбейді, эмбриональды даму кезіндегі жиналған гликоген қоры арқасында өмір сүреді.Бірқатар уақыт мирацидий суда еркін жүзіп жүреді. Өзінің ары қарай дамуы үшін ол аралық иесінің денесіне түсуі керек. Көптеген жағдайда аралық иесі ұлулар болып келеді.Мирацидий тұмсықшасы арқылы ұлу денесіне еніп, оның ішкі шүшесіне өтеді.Ұлудың денесіне енуде балаң құрт безінің секреттері көмектеседі. Мирацидий тұмсықшасы арқылы ұлу денесіне еніп, оның ішкі мүшесіне өтеді. Ұлудың денесіне енуде балаң құрт безінің секреттері көмектеседі. Мирацидий кірпікшелерін тастап, формасыз, қозғалмайтын қапшық тәрізді спороцистаға айналады. Бұл көбею қабілеті бар, жыныстық жүйесі жетілген сатысы.
Спороцистаның денесіндегі партеногенетикалық жұмыртқалары әрбіреуі бөлініп, келесі - редия деп аталатын ұрпаққа айналады.Редия,спорцистадан қозғалғыштығымен және денесіндегі саңылауымен ерекше. Ол саңылау, редия жаңа ұрпағын шығару қызметін ат қарады. Спороцисталар сияқты редияның денесіндегі партеногенетикалық жұмыртқалары бөлініп, редияның ішінде жаңа ұрпақ – церкариялар пайда болады. Церкария – гермафродитті особьтің личинкасы оған көптеген белгілері де ұқсас: сорғыштары,тарамдалған ішегі,миы және зәр шығару жүйесі болады. Оның негізгі ерекшелігі – денесінің артқы бөлігінде ұзын, бұлшық етті, қозғалғыш құйрықшасының болуы. Трематодтардың кейбір түрлерінде церкарияның тағы да уақытша мүшелері болады: жұп көзшесі, өткізгіш бездері деп аталатын бір клеткалы бездер тобы, дененің алдыңғы жағында болатын үшкір ине немесе стилет. Церкариялар редия денесіндегі саңылаудан шығып, одан ұлу денесінен шығып, құйрығының қозғалысы арқасында суға еркін жүзіп кетеді. Мирацмдия секілді олар қоректенбейді, денесіндегі қорек қоры арқылы өмір сүреді. Церкария су жағасындағы өсімдікке немесе балдырларға жабысып, құйрығын тастап, циста түзеді. Циста ерекше бездерден бөлініп шығады. Бұл саты адолескария деп аталады. Адолескария ересек түріне айналу үшін енді өзінің негізгі иесінің денесіне түсуі тиіс. Негізгі иесі, мысалы, ірі қара су қоймасына келіп, сумен немесе судағы шөппен бірге адолескариді де жұтады. Сиырдың ішегінде циста қабаты еріп, қан тамырлары арқылы жас сорғыштар жыныстық жетілетін орнына – бауырдың өт жолдарына өтеді.Егер, олардың тіршілік циклдерінің дамуына жағдайлар жасалмаса, олар өледі немесе толық дамымай қалады. Мысалы, жұмыртқа суға тұскенде суда ұлу болу керек, әйтпесе, балаң құрт мирацидий өледі, ал су қоймасына ірі жануарлар келіп тұрмаса, адолескария толық дамымайды. Қолайсыз..............