Тарих | Ұлы Отан соғысы жылындағы мектеп және педагогика

Мазмұны
І Кіріспе
Ұлы Отан соғысы қарсаңындағы және соғыс жылындағы совет мектебі
ІІ Негізгі бөлім
а) Мұғалімдерді даярлау ісі.
б) Ұлы Отан соғысы жылындағы мектеп және педагогика
в) Коммунистік тәрбиенің мақсаттары туралы.
с) Коммунистік адамгершілік тәрбиесі.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ұлы Отан соғысы қарсаңындағы және соғыс жылдарындағы совет мектебі (1937—1945 жылдар)
1939 жылы ВКП(б)-ның XVIII съезі өз қарарларында еліміздегі социалистік құрылыстың барлық салаларындағы зор табыстарын қорытты, социалистік қоғам құруды аяқтау және бірте-бірте коммунизмге өтудегі міндетті анықтады. Съездегі есепті баяндамада екінші бесжылдық кезеңінде елімізде шын мәнінде мәдени революция жүзеге асырылғандығы аталып көрсетілді. СССР халықтарының барлық тілдерінде жаппай бастауыш білім беру жүзеге асырылды. Мектептің және онда оқитын оқушылардың саны едәуір көбейді, жоғары оқу орнын бітірушілердің саны артты, жаңа совет интеллигенциясы қалыптасты.
Съезд қарарлары мектептің барлық жұмыс сапасын жақсартуды батыл талап етті. Оқушыларды ғылым негізімен қаруландыруда совет мұғалімдері едәуір табыстарға ие болды. Мұғалімдердің талабының артуына қарамастан, оқушылардың сабақ үлгірімі жақсарды, класта екі жыл қалып қоюшылардың саны азайды, балалардың сауатын жақсартуға көп көңіл бөлінді.
Сонымен қатар мектеп жұмысында елеулі кемшіліктер орын алып келді: оқушылардың қоғамдық пайдалы жұмыстарға араласуы әлсіреді, оқытуда көбінесе кітапқа, сөзге негізделген әдістер басым орын алды, оқушылардың білімінің өмірмен байланысына аз көңіл бөлінді, политехнизм мен еңбек тәрбиесі нашарлады.
1940—1941 оқу жылында совет мектебінде жаңа оқу жоспары енгізілді. Бұл алғашқы қала және ауыл мектептеріне де бірдей міндетті жоспар еді. 1940 жылы мектепте жаппай оқытуға жататын балалардың толық есебі алынды, олардың мектепте оқуына қатаң бақылау қойылды. Еліміздің ауыл шаруашылығын коллективтендіру үшін күресу жылдарында (1930—1934) социалистік қоғам құруды аяқтау және коммунизмге бірте-бірте ету дәуіріндегі (1935—1941) коммунистік партияның негізгі көңіл бөлгені жас ұрпаққа коммунистік тәрбие беру, мектеп жүйесін кеңіту және мектеп жұмысының сапасын жақсарту болды.
Мектеп жөніндегі партия съездерінің қарарлары, партия Орталық Комитеті мен Совет өкіметінің қаулылары мектеп жұмысының жақсаруына, педагогика ғылымының дамуына игілікті әсер етті. Педагогтық институттар үшін педагогикадан оқулық даярланып, басылып шықты. Бұл оқулық совет педагогика курсының мазмұнын белгіледі. Дидактика мәселелеріне арналған бірнеше жұмыстар жарық көрді. Совет дидактикасы бірнеше дидактикалық принциптерді белгіледі.
Бұл дәуірдегі педагогика саласындағы зерттеу жұмыстарында дидактика мәселесіне көп көңіл бөлінді және бұл салада көп жұмыстар істелінді. Ал аз зерттелінген мәселе мектептегі тәрбие жұмысы болды. Бұл салада Н.К. Крупскаяның “Пионерлерге хат” деген жинағының мәні өте зор. Жинақта коммунистік тәрбиенің негізгі мәселелері қамтылды. Осымен қатар А.С.Макаренконың әдеби-педагогикалық және теориялық еңбектерінің де ролі өте күшті болды.
Әсіресе тәртіптілікке тәрбиелеу мәселесіне бұл дәуірде көп көңіл бөлінді. 30-жылдың аяғындағы зерттеулерде политехникалық оқыту және еңбек тәрбиесі мәселелеріне назар аударылды.
Педагогика тарихының мәселелері де кең зерттелді. Педагогика және оның тарихынан оқулықтар мен оқу құралдары жазылуымен қатар, педагогика мен мектептің даму тарихы жөнінде бірнеше монографиялар жарың көрді. Бірнеше методикалық журналдар шыға бастады.
Педагогика ғылымының қайраткерлері мен мектеп мұғалімдерінің арасында байланыс нығайды. Бұл байланыс теориялық педагогикалық ойдың дамуымен қатар, мектептің практикалық жұмысының жақсаруына да тікелей әсер етті. 1939—1941 жылдары педагогикалық ғылымдардан бірнеше ғылыми конференциялар және мәжілістер өткізілді.
Мұғалімдер даярлау ісі.
1934—1935 оқу жылында елімізде 772 педучилище болды. 115 педагогтың институтта 67 мың студент оңыды. Жеті жылдық және он жылдық мектептердің санының өсуіне байланысты, 1933 жылдан бастап екі жылдық оқытушылар институттары ашыла бастады.
Педагогтық оқу орындарының өсуінің қарқыны жаппай бастауыш білім беруді жүзеге асырудың даму талабын қамтамасыз ете алмады. Сондықтан 1930 жылдан бастап бастауыш мектепке мұғалімдер даярлайтын мыңдаған қысқа мерзімді курстар ұйымдастырылды. Жұмыс істеп жүрген мұғалімдердің білімін көтеру үшін педагогикалық оқу орындарының жанынан сырттан оқитын бөлімдер ашылды. Мұғалімдердің білімін жетілдіруде облыс орталықтарында ашылған білім жетілдіру институттарының ролі зор болды.
Жүргізілген шаралардың нәтижесінде елімізде 10 жылда (1930—1939) мұғалімдердің саны 2,5 есе есті. 1930 жылы 481 мың мұғалім болса, 1938—1939 оқу жылы 1 миллион 27 мың мұғалімге жетті. Олардың саны өсуімен қатар, саяси саналылығы, белсенділігі, мәдени дәрежесі және педагогтық шеберлігі де дамыды. Мұғалімдер мектепте оқу-тәрбие жұмысын жүргізіп қана қойған жоқ. Сонымен қатар қоғамдық жұмыстарға да белсене араласты.
1936 жылы СССР Халық Комиссарлар Советі мен партияның Орталық Комитеті «Мұғалімдер мен мектеп қызметкерлерінің жалақысын көбейту туралы» қаулы алды. Бұл қаулыға сәйкес олардың жалақысы 1,5—2 есе, өсті. 1939 ж.ылы 4 мыңдай мұғалім орден және медальдармен наградталды. 1940 жылы еңбегі сіңген оқытушы атағы белгіленді.
Қазақстандағы сауатсыздықты жою мен мектеп білімін өркендетудің тарихы — мәдени революцияның лениндік жоспары салтанатының тарихы еді. 1939 жылы республика халқының 76,3 проценті сауаттанды. Қазақстан қысқа мерзім ішінде сауаттылықтың Совет Одағы бойынша алғандағы орта деңгейіне жетті. Республика үкіметі мен халық ағарту органдары орта мектепті дамытуға үнемі көңіл бөліп отырды. Қазақ АССР-інің Халық Комиссарлар Советі 1935 жылдың ноябрінде «Қазақстан мектептерінің структурасын реттеу және қазақ орта мектебін дамыту туралы» қаулы қабылдады.
1940—1941 оқу жылының аяғында Қазақ ССР-інде жалпы білім беретін мектептің саны сегіз мыңдай болып, оларда миллионнан астам бала оқыды.
Ұлт мектептеріне мұғалімдер даярлайтын педагогикалық оқу орындарының саны өсті. 1939 жылы ұлт республикаларында 411 педагогтық училище (оларда 116 мың оқушы оқыды), 93 педагогтың институт (оларда 54 мың студент оқыды) және 4 оқытушылар институты (оларда 15 мың студент) болды.
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы мектеп және педагогика.
Совет халқының фашистік Германияға қарсы Ұлы Отан соғысы соғысы көптеген материалдық күшті керек етті, еңбекке жарайтын миллиондаған адамдарды бейбітшілік еңбектен бөлді. Соғыстың ауыр зардабы еліміздегі халық ағарту ісіне, совет мектебінің өміріне әсер етпей қойған жоқ.
Мұғалімдер мен оқушылар қорғаныс жұмыстарына, ауада қорғану, колхоз бен совхоздағы ауыл шаруашылық жұмыстарына, металл сынықтарын, дәрі-дәрмектер жию, ауруханадағы жаралыларға дәрігерлік жәрдем беру, әскер семьяларына қамқорлық жасау жұмыстарына белсене араласты.
Соғысқа жақын жерлердегі балалар тылға көшірілді. Жергілікті жерлерде ол балалар үшін үлкен қамқорлық жасалды. Мектеп-интернаттар ұйымдастырылды.
Қазақстанның барлық облыстарында да жаңадан балалар үйлері ашылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанның балалар үйлерінде 46 мың бала тәрбиеленді.
Қазақстанға Москваның Совет, Пролетар, Таган аудандарының әкелері майданға, шешелері қорғанысқа еңбек етуге кеткен төменгі класс оқушыларын әкелді. Олар Алматы, Жамбыл және Қызылорда облыстарында интернаттар ұйымдастырылды.
Біздің Отанымыздың басына түскен ауыр сын сағаттарында Қазақстанда 149 майдан шебінен келген балалар мекемелері мен оқу орындарын орналастырды, оларды қамқорлыққа бөледі.
Бұл жылдары мыңдаған бала еңбекшілер семьяларына тәрбиеленуге берілді. Мектепте мұғалімдердің және оқу құралдарының жетімсіздігіне қарамастан, соғыс жылдарында балаларды жаппай оқуға тарту жұмыстары тоқтатылған жоқ, жеке пәндерді оқытуда балаларды патриоттық идеяда тәрбиелеу мәселесіне көп көңіл бөлінді, дене тәрбиесі дамытылды, жастарға ауыл шаруашылығына араласуға қажетті агротехникалық бідімдер берілді, халық арасында жалпы отан қорғау және саяси көпшілік жұмыстарын жүргізуге араласу, оқушыларды қоғамдық пайдалы еңбекке қатыстыру мәселелеріне жете көңіл бөлінді.
1944—1945 оқу жылынан бастап оқушылар мектепке жеті жастан алына бастады. Мектепті тастап, еңбекке араласқан жастар үшін 1943 жылдан бастап кешкі мектептер ашылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында мектеп өміріне аздаған өзгерістер енгізілді. Бастауыш кластарда тарих, география, жаратылыс пәндері жеке оқытылмай, оқу сабағына қосылды.
1943 жылдан бастап «Оқушылар ережесі» енгізілді. Мұнда—оқушылардың мектеп, мұғалімдер, ата-ана және жолдастары алдындағы міндеттері, олардың мектептегі және мектептен тыс мінез-құлқы белгіленді. Мектептің оқу-тәрбие жұмысының жақсаруында «Оқушылар ережесін» енгізудің мәні өте зор болды.
Meктeп жұмысында белгілі кемшіліктер де орын алды. Оқытуда формализмге жол берілген жағдайлар да болды. Әсіресе орыс тілін оқытуда елеулі кемшіліктер кездесті, оқыту өмірден алшаң, мектеп бітірген жастардың практикалық даярлығы шамалы болды. Оқытуда социалистік жарыстың орын алуы балаларға көтерме баға қоюға әкеп соқты. Сондықтан оқу жұмысында социалистік жарысқа тыйым салынды. 1944 жылдың январында балалардың сабақ үлгіріміне бес балдың баға қою жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық мұғалімдерден баға қоюға жауапты қарауды талап етті. 1943 жылы енгізілген ер балалар мен қыз балаларды бөлек мектептерде оқыту 1954 жылы қате шешім ретінде өзгертілді.
1944 жылы СССР Халық Комиссарлары Советі «Мектептегі оқу жұмысының сапасын жақсарту шаралары туралы» қаулы алды. Бұл қаулы бойынша бастауыш және жеті жылдық мектепті бітірушілер мектеп бітіру емтихандарын, ал мектепті бітірушілер кәмелеттік аттестат алу емтихандарын тапсыруға міндеттелді..
Совет мектебі және педагогикалың ғылымдарды дамыту мақсатымен 1943 жылы РСФСР Педагогикалық ғылымдар академиясы құрылды. Бұл академияға жалпы және арнаулы педагогика, педагогика тарихы, психология, мектеп гигиенасы және пәндерді оқыту методикасын зерттеу мәселелерімен шұғылдану міндеті жүктелді.
Коммунистік тәрбиенің мақсаттары туралы.
М.И.Калинин өзінің сөйлеген сөздерінде коммунистік тәрбиенің мәнін және оның буржуазиялық тәрбиеден бүтіндей өзгешелігін анықтады.
1940 жылы 2 октябрьде Москва қаласының партия активінің жиналысында жасаған «Коммунистік тәрбие туралы» деген баяндамасында педагогиканың бұл маңызды ұғымына мынадай аныңтама берді: «...тәрбие деген сөз — тәрбиеленушінің бойына тәрбиеші қалаған қасиеттерді егу үшін, оның психологиясына мақсат көздеп, үнемі ықпал етіп отыру деп деп білемін”.
М.И. Калинин коммунистік тәрбиенің буржуазиялық тәрбиеден бүтіндей тек өзінің мақсатымен ғана емес, әдісімен де өзгеше екендігін көрсетті. Михаил Ивановичтің сөзінше ол: «Қалың көпшіліктің саяси санасын, жалпы мәдениетін өсірумен, оның ой-өрісін жоғарылатумен тығыз байланысты».
Советтік педагогика ғылымы үшін М.И.Калининнің коммунистік тәрбиенің міндеттері мен мақсаттары жөніндегі пікірлері аса құнды еңбек болып саналады.
Өзінің сөйлеген сөздерінде М.И.Калинин Коммунистік тәрбиенің мақсаты — жаңа қоғамның жан-жақты жетілген құрылысшыларын тәрбиелеу екенін баса айтты.
Социалистік қоғамның жаңа адамын қалыптастыру мәселесінде М.И.Калинин коммунистік идеялық пен саяси саналыққа ерекше мән берді. Жастарға арнаған сөздерінде бір неше рет оларды идеялық өмір құруға, Отанына, халқына бірнеше мүдделес өмір сүруге шақырды.
М.И.Калинин жастар санасында коммунистік көзқараз қалыптастыруға көп көңіл бөлді.
Жас өспірімдердің саяси санасын дамыту ісінде М.И.Калинин олардың марксизм теориясымен қарулануына зор мән берген. Ол өзінің көптеген сөйлеген сөздерінде жастарға марксизмді творчестволың түрде меңгерудің қажеттілігін, оны практикалың өмірге қолданудың, басшылыққа алудың қажеттігін ескертті.
Коммунистік адамгершілік тәрбиесі.
М. И. Калининнің барлық сөйлеген сөздерінде Коммуниетік жас өспірімдерді коммунистік мораль рухында тәрбилеу мәселелері кең орын алған. Ол мораль жөніндегі марксизм-ленинизм іліміне сүйене, оны дәлелдей отырып, коммунистік мораль адам қоғамындағы моральдың жоғары түрі екендігін көрсетті.
Михаил Иванович советтік патриотизмге тәрбиелеу мәселелерін жастарды советтік, ұлттың, намыс рухында тәрбиелеумен байланыстыра қарады. Совет патриотизмін насихаттау халқымыздың басынан өткен тарихын мақтан ету, халқымыздың дамуын ілгері бастырған аталарымыздың жемісті істерін мақтан ету бағытында жүргізілуі тиістігін ескертті.
Михаил Иванович әсіресе жастарды дене еңбегін сүюге шақырды, дене еңбегін сүю пролетарлық моральдың күшті тіректерінің бірі болады деген.
М.И. Калинин өзінің «Колхоз құрылысы және колхозшы әйелдер туралы» деген мақаласында жалпы білім беретін орта мектеп бітірушілерді...............