Кеден құқығы | Мемлекеттік бюджеттің қалыптасуындағы кеден төлемдері

Мазмұны
1. Кіріспе
1 бөлім. Кеден ісін ұйымдастыру.
1.1. Қазақстан Республикасындағы кеден төлемдерінің жағдайы
1.2. Қазақстан Республикасындағы кедендік қызметтерін басқару
1.3. Кеден органдарында қызмет атқару тәртібі
2 бөлім. Мемлекеттік бюджеттің қалыптасуындағы кеден төлемдері және салықтар
2.1. Кедендік төлемдер және салықтар
2.2. Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу
2.3. Кедендік төлемдерді төлеу мерзімдері мен тәртібі
2.4. Кедендік ресімдеу
3 бөлім. Қаззақстан Республикасының кеден ісінің жалпы мәселелері
3.1. Қазақстан Республикасының кеден орындарының мәселелері
3.2. Кеден саясаты ішкі және сыртқы саясаттың құрамдас бөлігі ретінде
3.3. Қорытынды
4. Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Кіріспе
Қазақстанның тәуелсіздік алып,егемендікке ие болуы жаңа заңдарды қажет етті. Ұлттық қауіпсіздікке байланысты жаңа құқықтық инфрақұры-лымдардың құрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының қабылдануына алып келеді. Осындай басты бағыттардың бірі – кеден жүйесі.
Кеден ісі саласы – Қазақстан Республикасының кеден саясатын іске асыру кезінде кеден ісін қолдану жөніндегі мемлекеттік реттеу саласы. Кеден ісі кеден саясатының мақсатқа жету құралы ретінде, кеден территориясында арнайы әдіс-тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының элементтерімен байланыса отырып, мемлекеттің монополиялық қызметінің құралы болып табылады.
Белсенді сыртқы сауда саясатын жүргізумен байланысты Қазақстанның экспорттық-импорттық операцияларының көлемінің өсуі, кеден тарифтік реттеудің өсуіне әкеледі.
Қазақстанның өтпелі экономикасында сыртқы сауданы кеден тарифтік реттеуідің мәні мен ерекшелігін талдау өте маңызды.
Алғашқы бөлімінде – кеден ісін жүзеге асырудың механизміне, яғни Қазақстан Республикасы кедендік шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарының өту дәйектеріне, кеден төлемдерінің жағдайына, кедендік қызметті басқару, атқарылу тәртібіне, жалпы кеден режимдерінің ұйымдастырылуына тоқталдым.
Келесі бөлімінде, яғни екінші бөлімінде – мемлекетіміздің бюджетінің қалыптасуындағы осы кеден төлемдері мен салықтардың алатын орны, оларды есептеу, төлеу мерзімдері мен тәртібі, кедендік ресімдеу мен бақылау, кеден баждарын жинау механизмі көрініс табады.
Соңғы бөліміне келмек болсақ, бұл бөлімде кеден ісі дүние жүзілік деңдейде қарастырылады. Қазақстан Республикасының кеден саясаты шет елдердің кедендік саясатымен салыстырмалы түрде көрсетілген. Осы жерден біз еліміздің кеден ісінің барлық ерекшеліктері мен кемшіліктерін байқаймыз.
1.1. Қазақстан Республикасындағы кеден төлемдерінің жағдайы.
Қазақстан Республикасындағыкеден төлемдерінің жағдайын Алматы қаласы жіне Алматы облысы кеден басқару бөлімшесінің жүйесінде қаратырсақ.
• Кеден табысбөлімшесі Алматы қаласы және Алматы облысы кеден басқармасының құрылымдық бөлімшесі болып табылады және басқарманың басқарушысы мен оның орынбасарына бағынады.
• Бөлімше өз жұмысын атқаруда Конституцияны, Қазақстан Республикасының заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентінің қаулыларын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарарлары мен үкімдерін, Қазақстан Республикасының Кеден комитететінің бұйрықтары мен шешімдерін және нормативтік актілерін басшылыққа алады.
• «Астана», «Жүк автомобилі», «Терминал» кедендерінің кедендік төлемдерді және салықтарды төлеу бойынша республикалық бюджетке сомалардың уақтылы және толығымен түсуі бойынша кедендік құнды анықтау, сыртқы экономикалық кызмет тауар номенклатурасын және кедендік тарифтерді қолдану бойынша олардың қызметтерін бақылау, ұйымдастыру және үйлестіру жүргізіп отырады.
• Бөлімше – бөлімше басшысымен басқарылады, ол басқару басшысы ұсынысымен комитет төрағасымен тағайындалады.
• Бөлімшенің негізгі құрылымы жоғары экономикалық және заңды білімі бар, экономика, аудит, бухгалтерлік есеп, қаржы-несие қатынастарында теориялық дайындығы бар немесе тәжірибелік білімі бар мамандардан құралады.
• Бөлімше жұмысының негізгі бағыттарына жататындар:
 кедендік төлемдер және салықтардың дұрыс есептелуіне бақылау жасау, соның ішінде саудалық емес айналымда;
 тауарлар кедендік құнының дұрыс төленуіне бақылау жасау;
 кедендік төлемдер және салықтар бойынша кедендік органдардан түсетін мәліметтер жинау, талдау;
 төлемдер және салықтарды жинаудың, сыртқы экономикалық қызметі, тарифтік реттеу бойынша ұсыныстарды қарастыру;
 кедендік төлемдер және салықтар жинау мәселелері бойынша кедендік мекемелерді тексеру;
 СЭК-қа қатысушылар экспорттық-импорттық және басқа да сыртқы экономикалық операцияларды қажетті жағдайда тексеру;
 бөлімшенің негізгі міндеттері және қызметтері;
• Қазақстани Республикасының заңдылықтары, Қазақстан Республикасының Үкімет шешімдері, Комитет бұйрықтары және шешім талаптарын орындауды жүзеге асыру.
• Бөлімшенің басқару бөлімдері және басқа ведомстволарымен бөлімше жұмысының негізгі бағыттары бойынша көрсетілген мақсаттарда жұмысты ұйымдастыру үшін тиімді байланыстылығын қамтамасыз ету.
• Кедендік төлемдер мен салықтар түсуін және уақтылы республикалық бюджетке түсуін бақылау.
• Құқық қорғау және басқа да компонентті органдармен бірге Қазақстан Республикасының кедендік заңдылығын, комитет бұйрықтары мен шешімдерін бұзуды анықтау бойынша шаралар ұйымдастыру және керек жағдайда анықталған бұзушылықтарды қосымша тексеруге қатысу.
• Сәйкес құрылымдық бөлімдерге әдістемелік ұйымдастырушылық және практикалық көмек көрсету.
• Бөлім құзырына кіретін мәселелер бойынша азаматтар мен ұйымдарға кеңес беру.
• Бөлім құзырына кіретін мәселелер бойынша бағынышты кедендер мен мемлекеттік ұйымдардың әсерлесуін ұйымдастыру.
Бөлім құжаттары.
1. Бөлім құзырына жататын мәселелер бойынша бағынышты кедендермен ұйымдастырушылық әдістемелік жұмыстар жүргізу.
2. Бағынышты кедендерден қажетті қауырт (оперативті) мәліметтер жинау.
3. Қазақстан Республикасының кедендік заңдылықтарын орындауы жағынан бағынышты кедендер жұмыстарын тексеру.
4. Ұлттық банкпен, оның бөлімдерімен, Қаржы министрлігі басты салық инспекциясының бөлімдерімен және тағы басқа ұйымдармен түрлі сауалдар бойынша байланыса алады.
5. Комитетке, кедендік төлемдерге, құнның нормативтік негізіне өзгерістер енгізуге ұсыныс жасай алады.
6. Бөлім құзырына жататын мәселелер бойынша кедендік және басқа ұйымдармен жазысып тұру.
7. Тексеру немесе жұмыс барысында ұйымдар жағынан кедендік заңдыылықты бұзу анықталғанда немесе лауазымды тұлғалар заңсыз істерін анықтаған Басқару басшылығына жеткізу.
8. Басқарудың басқа құрылымдық бөлімдерімен әсерлесу, мәлімет алмастыру.
9. Басқару басшысы талабымен ұйымдарда бөлім құзырына кіретін мәселелер бойынша басқару жүргізу.
Жұмысты ұйымдастыру.
1. Бөлім басқармасын бөлім басшысы жасайды, ол басқару басшысына және оның орынбасарына жауап береді.
2. Бөлім басшысы бөлім жұмысын ұйымдастырады, қызметшілер арасында міндеттерді бөледі, қызметкерлік нұсқаулар дайындауға қатысады, бөлім қызметкерлерінің құқықтары мен міндеттерін анықтайды.
3. Басқару басқармасына бөлім қызметкерлерінің ауыстыру, жалақыны жоғарылату, сыйлық беру, әкімшілік тәртіптік шаралар қолдану ұсынысын жасайды.
4. Бөлім қызметкерлерінің біліктік деңгейін арттыру бойынша жұмысты ұйымдастырады.
5. Бөлім алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер, жұмыс өзгеруіне қатысты құрылым, санды өзгерту бойынша ұсыныстарды енгізеді.
6. Бөлім қызметкерлерімен жұмыстың алдағы әдістерін үйренуді ұйымдастырады.
7. Бөлім басшысы – бөлім қызметкері мен мақсаттарының орындалуына персоналды жауапкершілік алады.
Қазақстан Республикасының кедендік қызметін басқару.
Әр елдегі кедендік қызметтің ұйымдастырушылық құрылымы – елдің экономикалық даму деңгейіне, сыртқы экономикалық байланыстардың жан-жақтылығы мен ауқымына тәуелді болады.
Мысалы, АҚШ-та кедендік қызметті ұйымдастырудың құрамына 7 аймақтық бөлімшесі бар. Қаржы министрлігі жанынан құрылған АҚШ-тың кедендік қызмет Басқармасы кіреді: Нью-Йорк, Солтүстік-Шығыс, Оңтүстік-Шығыс, Оңтүстік-Орталық, Оңтүстік-Батыс, Солтүстік-Орталық, Тынық мұхиты аймағы қызметтері.
Аймақтық бөлімшелер құрамына 45 кедендік аудан кіреді, өз кезегінде олардың 300 кедені және кедендік бекеттері бар.
Қазақстан Республикасында кедендік саясатты жүзеге асырушы орган- қазақстандық кедендік қызмет, ол Қазақстан Республикасының Президентінің 1991 жылғы 12 желтоқсанындағы «Қазақстан Республикасы Кеден комитетін құру жөніндегі» Жарлығы бойынша құрылған. Қазақстанның кеден органдары біртұтас жүйені құрайды, оның құрамына Орталық кедендік орган, кедендік комитет, сонымен бірге кедендік басқармалар, кедендер және кеден бекеттері кіреді.
«Кедендік іс жөніндегі» Заңға сәйкес Қазақстан Республикасындағы кедендік органдарға мыналар кіреді: Орталық кедендік комитет, 19 кедендік басқарма және еркін экономикалық аймақта орналасқан 2 дербес кедендік органдар. Республикадағы кедендер мен кедендік бекеттер саны 100-ден астам.
Кедендік органдар жиынтығы қандай негіздерге байланысты біртұтас жүйе ретінде қарастырылады? Осыған байланысты 2 факторды атап өтейік: Біріншіден, функционалдық орталығы, кедендік органдардың мақсаттары мен міндеттерінің біртұтастығы.
Екіншіден, кедендік органдардың ұйымдық бірлігі осы органдар жүйесінің ұйымдық құрылымымен қамтамсыз етіледі. Ол қатаң иерархиямен және буындардың қатаң бағынуымен ерекшелінеді.
Орталық кеден органы кедендік қызметінің барлық мәселелерімен айналысады. Орталық органның маңыздылығына қарамастан, институционалдық құрылымның негізін құраушы элемент болып кеден есептелінеді.
Кеден дегеніміз – кедендік шаралардың жүруі үшін арнайы белгіленген жіне тиісінше жабдықталған орын. Кеден елдің кедендік шекарасында орналасуы міндетті емес. Ол кедендік территорияның ішінде де орналасуы мүмкін. Кеден қызметіне кедендік реттеу нәтижелері тікелей тәуелді болады.
Кедендік органдар жүйесі.
Орт
Кедендік қызмет Басқармасы
Кеден
Кедендік бекеттер
Кедендік органдардың төменгі буынының жоғарғы буынға орталықтануы және бағынуы, кедендердің жергілікті әкімшілікке тәуелсіздігі төмендегі жүйені құрудың айрықша белгісі болып табылады.
Қазақстан Республикасының кедендік органдар жүйесі
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік табыстық министрлігінің кеден комитеті
Кедендік басқарма
Кеден
Кедендік бекеттер
Тікелей басқару және көлденең бағыттағы әкімшілік тәуелділіктің жоқ болуы – жалпы кедендік органдар жүйесіне де, оның әрбір құрамдас бөліігіне де тән белгі. Осыған байланысты кедендік органдар жүйесінің буындары жергілікті билеуші органдарға мүлдем тәуелді емес деген ой туындамауы тиіс. Олардың өзара байланыстары жеткілікті дәрежеде әр алуан болып келеді.
Жалпы түрде кедендік органдар жүйесінің – біртұтас мақсаттары мен міндеттері бар, сонымен бірге иерархиялық құрылымдағы , яғни төменгі органдарының жоғары органдарға бағыныштылығымен сипатталатын кедендік органдар жиынтығы ретінде анықтауға болады.
Осы жүйенің біртұтас функционалдық және ұйымдастырушылық орталығы – Кеден крмитеті.
Кеден органдарының негізі қызметтері:
 біріншіден, олар Қазақстан Реғспубликасының кедендік саясатын жасау мен оны жүзеге асыруға қатысады;
 екіншіден, өз құзыры шеңберінде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді және біздің мемлекеттің экономикғалық мүдделеоін қорғайды;
 үшіншіден, кедендік төлемдер мен салықтарды алып отырады, Қазақстандық кедендік шеарасыарқылы тауарлар мен транспорттық құралдардың қозғалысы кезінде ережелердің сақталуын қамтамасыз етеді, сонымен бірге Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарларға қатысты экономикалық саясат шараларын жолдауға қатысады және т.б.
Негізгі функциалардың бұл тізімі Қазақстан Республикасындағы кедендік органдар қызметінің әр алуан сипатын көрсетеді.
Кедендік органдар жүйесін Қазақстан Республикасы Кеден комитеті басқарады. Ол атқарушы орталық орган болып табылады және кедендік қызметке тікелей жетекшілік етеді.
КР Кеден комитеті экономиканың әр түрлі секторларында Қазақстан Республикасының кедендік саясатын жүзеге асырады. Сонымен бірге ол біртұтас кедендік саясатты жүзеге асырудың экономикалық, ұйымдастырушылық және құқықтық мехнизмдерін жасайды, олардың тәжірибеде қолданылуын қамтамасыз етеді.
Кедендік басқармалар – орталық орган мен жергілікті кедендік мекемелер арсындағы кедендік органдар жүйесінде аралық буын болып табылады. Оның міндеттері мен қызметтері мемлекеттік кеден комитетінің міндеттері мен қызметтеріне ұқсас, бірақ ол сәйкес кедендік аймақ территориясындағы кедендік іске ғана жетекшілік етеді.
Қазақстан Республикасының кедендері – кедендік органдар жүйесінің ұйымдастырушылық негізін құрайды.
Кедендік қызмет саласындағы міндеттердің негізгі бөлігін тікелей кедендер орындайды. Қазақстанда болып жатқан терең саяси және әлеуметтік-саяси өзгерістер кедендік істің кеңеюі мен күрделенуіне жағдай жасады, нәтижесінде кедендік бақылау құзырына өзгерістер енгізуді талап етті. Бұрын-соңды кедендік бақылау (тексеру) кезеңдік шекарада орналасқан нүктелердн ғана жүргізілді. Сыртқы сауданың мемлекеттік монополиясынан бас тартуға және өндірушілердің сыртқы нарыққа өз бетінше шығуына байланысты кедендік тексеру шарасын өзгерту қажеттілігі туындады, яғни кедендік құжаттарды дайындау мен тексеру және жүктерді тексеру бойынша жұмыстар кедендік шекарадан мемлекет ішіне ауыстырылды.
Осының нәтижесінде «ішкі кедендер» құрылды және қазіргі таңда олар кедендік операцияларды орындау бойынша негізгі жұмысты өз мойындарына алған. Мұндай қайта құру әлемдік тәжірибеге сәйкес келеді, тауар өндірушілерді кедендік органдармен бірге байланыстарды, шекара маңындағы кедендерді көптеген шаралардан босатады, жүк айналымының күшеюіне ықпал етеді, кедендік тексеруді өте тиімді етеді. Бұл кезеңдерді «ішкі және сыртқы» деп шартты түрде екіге бөлуге мүмкіндік береді. Жалпы алғанда, Кеден барлық импортталатын және экспортталатын жүк пен тауарлардың, соныменбірге пошталық жіберулер мен басқа да жүктердің, ел территориясына кіруі мен шығуына тексеру жасайды.
Кедендік бекет – кедендік органдар жүйесінің алғашқы буына, ол белгілі бір нүктеде немесе белгілі бір территорияда кедендік құжаттарды толтыру және кедендік тексерулер жүргізуге арналған өкілетті орган.
Кедендік бекет төмендегідей негізігі міндеттерді жүзеге асырады: Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарлар мен транспорттық құралдары кедендік тексеруден өткізеді және кедендік құжаттарды толтырады.
Қазақстан Кеден шекарасы арқылы тауарлар мен транспорттық құралдардың өтуіне рұқсат етілген ережелердің сақталуын қамтамасыз етеді және кедендік салықтар жинайды. Жалпы алғанда, кеденмен салыстырғанда, кедендік бекеттердің міндеттері мен қызметтерінің жалпы шеңбері едәуір аз болып келеді.
Бүгінде кедендік қызметтер комитет аппаратынан, 14 облыстық кедендік басқармадан, 22 кеденнен және 127 кедендік бекеттен тұрады. Кедендік қызмет сонымен бірге әскери-шекаралық міндетті орындайды.
Қытаймен шекарадан басқа барлық территория кеденнің үлесінде, яғни 4 мың адамның қарамағында. Сондықтан да кедендік пунктер арасындағы шекаралардың арақашықтығы -150-200 м, ал кейбір жерлерде – 500-600 м-ге детеді. Ал барлық өркениетті мемлекеттерде көрші орналасқан пунктер бір-бірімен рация арқылы хабарласа алады., яғни олардың арасындағы қашықтық – 50-60 м. Бірақ барлық бекеттерді жабу 17 теміржолдың, 22 аэропорттың(оның ішінде 2 әскери аэропорт) шекарасында тұру үшін 12 мың адм қажет. Қазіргі кезде кедендік шекараның 11,5 мың километрін ғана тәуліктік кедендік тексеруден өткізу қамтамасыз етіледі, ал республика шекарасы 13 мың километрге созылып жатыр.
Алматы қаласы мен Алматы облысы бойынша кедендік басқармаларды мысалға келтіре отырып, кедендік органдардың ұйымдастырушылық құрылымы мен олардың қызметтерінің қарастырғанда, оның құрамына төмендегі бөлімдер кіреді:
1) кедендік тексеруді ұйымдастыру бөлімі;
2) кедендік төлемдер бөлімі:
 төлемдер бөлімі;
 валюталық тексеру қызметі;
3) контрабандамен және кеден ережесін бұзушылықпен күрес жүргізу бөлімі:
 кедендік тергеу қызметі;
 оперативтік іздестіру қызметі;
 есірткі заттар контрабандасымен күресу қызметі және кинология қызметі;
4) кеденді қорғау мен режим бөлімі:.....