Кеден ісі | Қазақстан Республикасында кедендік төлемдерді алу

Мазмұны
КІРІСПЕ
1. Кедендік төлемдерді алудың теориялық тұрғылары
1.1. Кедендік төлемдер ұғымы және түрлері
1.2. Кедендік төлемдерді алуды ұйымдастыру
2. Қазақстан Республикасында кедендік төлемдерді алудың қазіргі кездегі күйі мен түрлері
2.1. 2002-2004 жылдар арасындағы Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық байланыстарын ұйымдастырудың қазіргі кезеңдегі деңгейі
2.2. Кедендік төлемдерді төлеу ерекшеліктері мен көлемінің қазіргі кездегі күйін талдау (Алматы қаласы бойынша Бас Кеден басқармасының үлгісінде)
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастар жүйесінде толық жарамды субъект ретінде қызмет жасауы, жаңа экономикалық кеңістік шеңберінде өзінің үлттық мүдделерін айқын анықтауын талап етеді. Қазіргі таңда мемлекетіміз сыртқы сауда саясатын жаңа әріптестерді іздестіруге, олар арқылы сату нарықтарын кеңейтуді көздейді Осындай жағдайда дамыған ел өз шекараларын ашып, реттеудің әкімшілдік әдістерін ғана қолдана алады. Ал біз үшін әзір мұндай реттеуді жүзеге асыруға мүмкіндігіміз жоқ, себебі ұлттық экономикамыз әлсіз болып, халықаралық деңгейде болып жатқан құбылыстар мемлекетке зор әсерін тигізеді
Сонымен, сыртқы экономикалық қатынастарын ары қарай дамыту, халықаралық байланыстарын реттеуді тиімді асыру үшін мемлекеттік басқарудың маңызды элементтерінің біреуін — кедендік жүйені әлемдегі үнемі болып жатқан өзгерістерге сай қалыптастырып, шет елдермен сауда қатынастарын реттейтін кедендік тәсілдерінің тиімділігін жоғарлататын жаңа еңгізулерді үнемі қарастырып отыру керек. Кедендік тарифтерді реттеу кеден саясатының негізгі бағыты болып табылады. Оның себептері бірнеше: біріншіден, кедендік төлемдер бюджеттің кіріс жағының 75%-ке дейін бөлігін қүрайды, өйткені Қазақстан дамушы елдер қатарына жатады (дамыған мемлекеттерде бұл көрсеткіш 40% мөлшерінен аспайды); екіншіден, халықаралық экономикада жүріп жатқан либерализацияға қарамастан ұлттық экономиканың әлсіз дамыған салалардағы өндірушілерді шет ел бөсекелестерден қорғау мөселесі біз үшін маңызды роль атқарады. Осыған байланысты кеден қызметін, құралдарын жетілдіру кеден төлемдерінің мазмұнын, ерекшеліктерін, мөлшерін қарастыру дипломдық жүмысының тақырыбын таңдауыма себеп болды.
Мемлекеттің жан-жақты қарым-қатынасын реттеудің қажеттілігі өседі, өйткені мемлекеттердің өзара тәуелділігі күшеюде. Әлемдегі барлық мемлекеттер әр түрлі төсілдермен өздерінің сыртқы сауда қызметін реттейді.Сыртқы экономикалық қызмет реттеудің алғашқы әдістерінің бірі -мемлекеттердің ұлттық кеден бақылаужүйесін тиімді жүргізу халықаралық қатынастарда бекітілген нормаларда жөне ережелерге сөйкес болу керек.
Қазақстан Республикасының экономикасы қазір өте тұрақсыз, қиын кезеңнен өткеруде. Сондықтан оған әртүрлі сыртқы сауданы реттеу тәсілдері, бүкіл экономикалық қатынастарда саны үнемі көбейіп тұратын қорғау шаралары қажет.
1 Кедендік төлемдерді алудың теориялық тұрғылары
1.1. Кедендік төлемдер ұғымы мен түрлері
Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы
тауарлар мен көлік қүралдарын өткізу кезінде және
Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасында кеден ісі туралы" Заңмен (бұдан ары — "Кеден ісі туралы Заң") бекітілген басқа да жағдайларда кеден төлемдерінің келесі түрлері алынады.
- кеден бажы;
- Қазақстан Республикасының кеден органдары лицензияны беру үшін алым;
- кедендік рәсімдеу бойынша маманның біліктілік күәлігін беру үшін алым;
-кедендік рөсімдеу үшін кедендік алым;
-алдын ала шешім қабылдау үшін төлем.
Кеден бажынан басқалары Қосымша 1-де көрсетілген).
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына әкелінетін және бұл аумақтан алып кетілетін тауарлар мен көлік құралдарына кедендік баждар салынады. Кеден баждары — тауарларды, бағалы заттарды, әр түрлі қозғалатын мүлікті, оның ішінде кеден ведомствосының бақылауы астында шекара ақылы өткізілетін жылу, электр және тағы басқа энергияларды әкелу, аумақтан асырып өткізу немесе алып кету кезіндегі кеден органдарымен алынатын міндетті түрдегі мемлекеттік ақшалай алымдар. Баж салынатын тауарлар мен баж мөлшерлемелерінің тізімі Қазақстан Республикасының Кедендік тарифінде көрсетілген. Кедендік тариф сыртқы сауданы экономиакалық реттеудің классикалық құралы болып табылады. Кедендік баждар Сыртқы экономикалық қызметтің тауарлар номенклатурасына (СЭҚ ТН) сәйкес жүйеленген және топтастырылған. СЭҚ ТН Қазақстан Республикасының Үкіметімен анықталынады және Тауарларды кодтау мен суреттеу үйлестірілген жүйесіне негізделінеді. Үйлестірілген жүйе (ҮЖ) Дүниежүзілік Кеден Ұйымымен (ДКҰ) жүргізіледі).
Қазақстан Республикасында кедендік тарифті қолдану мақсаттары:
• Қазақстан Республикасына тауарлар мен көлік
құралдарын әкелудің құрылымын оңтайлату;
• тауарларды әкелу мен әкетудің, Қазақстан
Республикасының аумағындағы валюталық кірістер
мен шығындардың тиімді қатынастарын ұстап тұру;
• Қазақстан Республикасының экономикасын шетел
бәсекенің тиімсіз әсерінен қорғау;
• әлемдік экономикаға Қазақстан Республикасының
тиімді интеграциясы үшін жағдай жасау.
Экономикалық мазмұны бойынша кеден баждары келесі түрлерге бөлінеді:
- мемлекеттік бюджеттің кірістерін көбейтуге арналған фискалды баждар;
- ұлттық өнеркәсіптің кейбір салаларын шетелтауарларының
ағымынан қорғау мақсатында қолданылатын протекционистік
баждар;
- белгіленген мемлекеттерден әкелінетін кейбір тауарларға қатысты
преференциалдық әкелу баждары;
- белгіленген мемлекеттерден әкелінетін кейбір тауарларға қатысты
олардың импортын көтермелеу мақсатымен енгізілетін
жеңілдетілген (ынталандыратын) баждар;
- теңестіретін, яғни импортталатын тауарлардың бағаларын
ұлттық өндірістің тауарлар бағаларымен теңестіру мақсатымен
негізгі әкелу баждарын толықтыратын баждар.
Республикамызда кеден баждар мелшерлемелерінің келесі түрлері қолданылады:
> адвалорлық;
> ерекшеленген;
> аралас.
Адвалорлық (лат. аd lavorет - құн бойынша) мөлшерлемелері баж салынатын тауардың кедендік құнының пайызы мөлшерімен есептелінеді. Адвалорлық ставка бойынша есептелінетін кеден баж сомасы келесі формула арқылы есептелінеді:
ТС * АС = ТП,
мұндағы:ТС - қолданылып жүрген кеден заңдарына сәйкес анықталынатын тауарлардың кедендік құны, АС -кеден бажының адвалорлық мөлшерлемесі, ТП - кеден бажының сомасы.
Ерекшеленген мөлшерлемелері баж салынатын тауардың бірлігі үшін белгіленген мөлшерінде есептелінеді. Ерекшеленген мөлшерлемесі бойынша есептелінетін кеден баж сомасы келесі формула арқылы есептелінеді:
к * сп = тп,
мұндағы: К - баж салынатын тауар бірліктерінің саны, СП — кеден бажының ерекшеленген мөлшерлемесі, ТП — кеден бажының сомасы.
Аралас мөлшерлемелер — бұл адвалорлық және ерекшеленген мөлшерлемелерді қамтитін мөлшерлемелер. Аралас мөлшерлемелерді қолдану барысында кедендік баж сомаларын есептеудің келесі әдістері қолданылады:
■ адвалорлық және ерекшеленген мөлшерлемелерді бірге қолдану (мысалы: 5% + 2 евро/кг), яғни адвалорлық және ерекшеленген мөлшерлемелері бойынша есептелінген кедендік баждарының сомаларын қосу;
■ есеп сомасының үлкенін таңдау (мысалы:20%,бірақ 1 кг. Үшін 2 евродан аз емес), бұл кезде төленуге тиісті кеден баж сомасын
анықтау үшін кеден баж сомасы адвалорлық және ерекшеленген мөлшерлемелері бойынша есептелінеді,бірақ олардың үлкені төленеді.
Тауарларды әкелу мен әкетуді оперативті реттеу үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі маусымдық баждарды бекітеді. Бұл кезде кедендік тарифте көрсетілген кедендік баждарының мөлшерлемелері қолданылмайды. Маусымдық баждарының мерзімі жылына алты айдан аспау керек.
Мемлекеттің экономикалық мүдделерін қорғау мақсатында әкелінетін тауарларға баждардың ерекше түрлері салыну мүмкін: арнайы, антидемпингтік, өтемдік.
- Арнайы баждар келесі шаралар ретінде қолданылады: қорғаныс шара ретінде, егер тауарлар ұқсас немесе тікелей бәсекеге түсетін тауарлардың ұлттық өндірушілеріне залал келтіретін немесе келтіре алатын көлемімен немесе шартымен Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін болса; басқа мемлекеттер немесе олардың одақтары жағынан кемсіту және тағы басқа (Қазақстан Республикасының мүдделеріне кері әсер тигізетін) әрекеттерге жауапты шара ретінде.
- Антидемпингтік баждар тауарлар Қазақстан Республикасының аумағына әкелетін мемлекеттегі бағасынан төмен бағамен әкелінетін жағдайда қолданылады, егер мұндай импорт ұқсас тауарлардың ұлттық өндірушілеріне материалдық залал келтірсе (келтіре алса) немесе Қазақстан Республикасындағы ұқсас тауарлардың өндірісін ұйымдастыруға немесе кеңейтуге жол бермес.
- Өтемдік баждар Қазақстан Республикасының кедендік аумағына өндіріс немесе экспорт кезінде тура немесе жанама түрде жәрдемақылар пайдаланылған тауарларды әкелген жағдайда қолданылады, егер мұндай импорт ұқсас тауарлардың ұлттық өндірушілеріне материалдық залал келтірсе (келтіре алса) немесе Қазақстан Республикасындағы ұқсас тауарлардың өндірісін ұйымдастыруға немесе кеңейтуге жол бермесе.
Әдетте тауардың шығу еліне байланысты кедендік тарифтердің бірнеше мөлшерлемесі болады:
- минималды (негізгі);
- максималды (басты);
- преференциалдық .
Өзара ең қолайлы режимін (ЕҚР) ұсынуды қарастыратын сауда келісімшарттарға отырған мемлекеттерден әкелінетін тауарларға қатысты минималды мөлшерлеме қолданылады. Сауда келісімшарттар жасаспаған мемлекеттерден әкелінетін немесе шығу елі белгісіз таурлар екі еселенген негізгі, яғни басты мөлшерлемесі салынады.Дамушы мемлекеттерден импортталатын тауарларға кеден бажының преференциалдық мөлшерлемесі салынады. Ең аз дамыған елдерде шығарылған тауарларды әкелу кезінде преференциалдық нөльдік мөлшерлеме қолданылады. Өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің дамушы елдер үшін преференциялары Біріккен Ұлттар Ұйымының қарауында ұйымдастырылған Преференциялар жалпы жүйесіне кіреді.
Кеден баждарының мөлшерлемелері Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітіледі, бірыңғай болып табылады және Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан тауарларды өткізетін тұлғаларға, мәміле түрлеріне, кеден заңдарында көрсетілген кездерінен басқа жағдайларға байланысты өзгертілмейді, және ресми жарияланғаннан кейін отыз күн өткен соң күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына тауарлар мен көлік құралдарын әкелу кезінде импорттаушылардан кеден төлемдерінің ішінде қосымша құнға салынатын салықтары (ҚҚС) мен акциздер алынады.
Ұлыбританияның Салықтық Әкімшілік ету жағынан Кеңесшісі Брайн Джонс ҚҚС пен акциздер туралы келесідей айтқан:
Акциздік алым немесе акциздік салық ол фискаддық баж деп аталатын алым, өйткені оны едгізудің басты мақсаты — пайда табу. Сондықтан бұл салық импортталатын және ұлттық тауарларға да салынады. Импортталатын және ұлттық тауарларға салынатын баж мөлшері бірдей болу керек, себебі бір жағына деген қалауы болмау керек. Дәстүрлі акциздік тауарлар: спиртті ішімдіктердің барлық түрлері, темекі өнімдері және жол отыны. Осы тауарлар өндірістері салыстырмалы түрде арзан болады, бірақ мемлекеттердің көбісінде оларға үлкен салықтар салынады. Импортталатын акциздік тауарларға ақциздік салық салынған кезде, оны кеден бажымен шатастыруға немесе кеден баж ретінде қарастыруға болмайды.
ҚҚС сатуға салынатын салық болып табылады, бірақ бұл салық сатуға салынатын салықтың басқа түрлерінде бар проблемаларды жою үшін еңгізілген. ҚҚС-тың жалғыз мақсаты — кірісті көбейту, және барлық тауарлар мен қызметтерге қатысты (айрықшалықтарды аз
мөлшерде ғана ескеріп) салықты пайдалану арқылы оған жету.Айрықшалықтар неғүрлым көп болса, салықта шатасулар соғұрлым көп болады. ҚҚС-тың нормадағы (әдетте "орналасу жері, принципі" ретінде қолданылады) ҚҚС импорттық тауарлардан алынады, бірақ экспорттық
тауарларға салынбайды. Тауарлар қай мемлекетте тұтынылса, сол мемлекетте ғана салық салынады. "Шығу жері принципі" бойынша ҚҚС кері бағытта істейді, яғни импорттайтын тауарлардан емес, шығарылатындарынан салық алынады.ТМД елдерімен саудасында Қазақстан "орналасу жері принципін", ал алыс шетел мемлекеттермен саудаласқанда "жеткізу орны принципін" қолданады." Импорттайтын тауарлар мен көлік құралдарына ҚҚС пен акциздер кеден органдарымен ҚР кеден заңдарына сәйкес салынады. ҚР аумағына әкелінетін тауарлар бойынша ҚҚС-ты салу объектісі болып, келесі сомаларды қамтитін көрсеткіш қарастырылады: ҚР заңдарына сәйкес анықталатын тауардың құны, кедендік рәсімдеу үшін алынатын алымдар, импорттық кедендік баж, импорттайтын тауарларға төленетін акциз қолданады, ал алыс шетел мемлекеттерімен саудаласқанда жеткізу орны принципі бойынша (Брайн Джонс. Кедендік баж, акциздық налогтар, ҚҚС-ң қысқаша суреттемесі 1995 ж.).
Импорттайтын тауарлар мен сәйкес көлік құралдарына ҚҚС пен акциздер кеден органдары мен ҚР заңды актілеріне сәйкес салынады. ҚР аумағына әкелінетін тауарлар бойынша ҚҚС-ты салу объектісі болып келесі сомаларды қамтитын көрсеткіш табылады:
ҚР кеден заңдарына сәйкес анықталатын тауардың кедендік құны, кедендік рәсімдеу үшін кедендік алымдар, импорттық кедендік баж, импорттайтын тауарға төленетін акциз.
Кеден заңдарына сәйксс анықталатын кедендік құн немесе тауардың заттай мөлшері импортталатын акциздік тауарлар бойынша салық салу объектісі ретінде алынады. Белгілеуге жататын тауарлар бойынша, есептелген акциз сомасы алып келінетін тауарлардың көлемі бойынша акциздік алым маркаларының құнына азайтылады.
Төленетін акцизбен ҚҚС тауардың мәлімдеген кедендік құнымен бірдей валютада алынады. Тауарлар бірлігі үшін еврода мөлшерлемесі бойынша акциз салынатын тауарларға қатысты, есептеу негізі болып нақты заттай мөлшері.
Тауар бірлігінің евродағы салық салу мөлшерінде тауарларға байланысты акцизән есептеу ептеу мына формуламен алынады:
А1=В1*А1
мұндағы: А1 — акциз мөлшері, Вt — тауар саны, А1 — тауар бірлігінің евродағы акциздік мөлшсрлемесі
ҚҚС сомасы мынадай формулалармен есептелінеді
1)кеден бажымен акциз салынатын тауарлар бойынша ҚҚС- (Қ + Қа+Б+Ас)*М/100;
2) кедендік бажы салынатын, бірақ акциз салынбайтын тауарлар бойынша
ҚҚС= (Қ + Қа+Б)*М/100
3) кеден бажда акцизлс салынбайтын тауарлар бойынша:
ҚҚС (Қ + Қа+Б)*М/100
мұндағы Қ - кедендік құн;
Қа — кедендік алым саласы;
Б — кеден баж сомасы;
Ас — акциз сомасы;
М - қосымша құн салығы мөлшерлемесі
Кедендік жеңілдік пен тарифтік жеңілдікті ажырата білу керек
Кедендік жеңілдік — кеден заңдарының ережелерінде көрсетілген кез келіген жеңілдік:кедендік бақылау жеңілдіктері, кедендік төлемдерді төлеу жеңілдіктерінің ішінде, кедендік баждан басқа, ҚҚС акциздер және басқа міндетті төлемдер, тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы өткізугс байланысты алынатын төлемдер
Тарифтік жеңілдік дегеніміз кедендік тарифте көрсетілгендей тек қана кедендік бажды алуға байланысты салық салу жеңілдігі
Сондықтан кеден жеңілдігі түсінігі тариф жеңілдігі түсінігінен кеңірек.
Кез келген кеден жсңілдігінің мақсаты салық міндеттемесінің көлемін қысқарту.
Тарифтік жеңілдіктің мәнін түсіндіру, салық жеңілдіктерінің анықтамасына қарау керек:
- заңды актілермен анықталатын халықтар жеңілдіктер беріледі: салықтың салық салынбайтын ең аз мөлшері;
- салық объектісінің анықталған элементтерін салық салудан алып тастау;
- жеке адамдар әлде төлеуші категориялар салық төлеуден босатылған;
- салық мөлшерлемелерін төмендету;
- салымдық жалақыдан алып тастау (есептеу мерзімдегі салықтық төлем), мақсатты салықтық жеңілдіктер, оның ұзарту немесе бөлшектеу);
- басқадай салықтық жсңілдіктер.
Кедендік ісі заңында қелесі кедендік жеңілдіктер қаралған.
Кедендік төлемдерді салудан босату тарифтік преференциялар, кедендік төлемдер мен салықтардың артық төлемін қайыру, сондай-ақ талаптың ескеру мерзімі .
Жабдық, шикізат және материалдардың (спирт, алкоголь және темекі өнімдерінен тыс импорты, сондай-ақ инвестициялық жобаны іске асыру үшін өңдеусіз сатуға белгіленген тауар импорты).
ҚР Агентствосының инвестициялар мен инвесторлар бойынша келісілген контрактысына сәйкес, кедендік баж салымынан жартылай ғана бөлшектей босатылады.
ҚР кедендік тариф бойынша преференциялар ҚР халықаралық келісімі бойынша ҚР үкіметінің шешімімен ҚР кедендік тарифы бойынша преференциялар төмендетілген мөлшерлемеде беріледі, кеден бажынан босатылады, әлде тауарлардың преференциялық әкелінетін (шығару) квотасын енгізу.
ҚР кедендік аумағына әкелінетін және ҚР преференциялардың ұлттық жүйесін қолданатын дамушы мемлекеттерден шыққан тауарлар, кеден бажының төмендетілген мөлшерлемелерімен салынады.
ҚР кедендік аумағына әкелінетін және ҚР преференциялардың ұлттық жүйесін қолданатын ең аз дамыған мемлекеттерден шыкқан тауарлар кеден бажынан босатылады.
ҚР преференциялардың ұлттық жүйесін қолданушы дамушы және ең аз дамыған мемлекеттердің тізімін және кедендік баждың төмендетілу мөлшерлеме көлемін ҚР үкіметі анықтайды. Дамушы әлде ең аз дамыған.....