Бухгалтерлік есеп | Қоғамдық тамақтандыру барысындағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері

Мазмұны
Кіріспе. ..................................................... 4
1. Теориялық бөлім. ............................................................................. 5-14
2. Есептеу бөлімі. ................................................................................. 15
2.1. Есептеу бөлімінің тапсырмалары. .......................................... 16-17
2.2. Бастапқы баланс. ...................................................................... 18
2.3. Бас журнал. ............................................................................... 19-20
2.4. Жұмыс кестесі. ......................................................................... 21-22
2.5. Салыстыру үлгісі. ..................................................................... 23
2.6. Пайда мен зиян туралы қорытынды есеп. .............................. 24
2.7. Бөлінбеген пайда мен қорытынды есеп. ................................. 25
2.8. Бухгалтерлік баланс. ................................................................. 26-27
3. Қорытынды. ....................................................................................... 28-29
4. Қолданылған әдебиеттер тізімі. ....................................................... 30
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық - әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Белгілі ғалым Б.Де Салозано осы ғылым туралы «бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес» - деген болса, оның әріптесі Р.А.Фаулки «Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы» - деп атаған.
Бухгалтерлік есеп ұйымның қаржылық ақпараттарын өлшейтін, өңдейтін, есептейтін және оны пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе болып табылады. Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілде функцияларды орындауы үшін қажет. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді.
Бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйесі ңі,ңі,үқаржылық (сыртқы) және басқарушы (ішкі) есеп болып екіге бөлінеді. Басқарушы есеп кәсіпорынның қаржылық ақпараттарын ішкі пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе болса, ал қаржылық есеп жоғарыда айтылған қаржылық ақпараттарды ішкі пайдаланушылармен қатар сыртқы пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе. Кез келген ұйым үшін қаржылық есеп міндетті түрде жүргізілетін болса басқарушы есептің жүргізілуі және оның тәртібі әрбір кәсіпорынның экономикалық саясатына байланысты.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі артта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің мазмұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған бухагтелрлік есеп жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады. Осы жоғарыдааталған бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы және оның жүргізілуі жолдармен оқырмандарды таныстыру мақсатында жазылған бұл оқу құралы бухгатлерлік есептің принциптері мен негіздерін толық ашып көрсетеді. Жалпы, осы оқу құралы бухгатерлік есеп және аудит мамандығы бойынша білім беретін жоғары және арнаулы орта оқу орындарының студенттеріне арналған. Сонымен қатар жоғарыда айтылып өткен әлемге аты белгілі сөздерін ескерсек, бұл оқу құралының «Бухгалтерлік есеп және аудит» мамандығынан басқа да салаларда қызмет атқаратын қызметкерлер үшін қажет екендігі сөзсіз.
Берілетін курстық жұмыс 2 бөлімнен тұрады. Теориялық және есептеу бөлімі. Курстық жұмыстың «Қоғамдық тамақтандырудың кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері» сұрақты қарастырылады. Курстық есептеу бөлімінде берілген тапсырма бойынша бас журналға бухгалтерлік жазулар енгізіліп, есептеуді көрсету қажет.
Есептеу барысында жұмыс кестесін толтырып сол кесте негізінде бухгалтерлік баланс аяқталған жылға қаржы шаруашылық қызметтердің нәтижесі туралы есеп. Салықтың салыстыру үлгісін және таратылмаған пайда жөніндегі есепті дайындап, берілген нысандарды толтыру қажет.
Қоғамдық тамақтандыру мен кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп ерекшеліктері.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындардың шаруашьшық қызметтерінің ерекшелігі оның бухгалтерлік есепті жүргізуімен, ұйымдастырылуымен айқындалады. Бір жағынан ол өндіру процесстерін (өнімді дайындау) көрсетуге, ал екінші жағынан- сату процесстерін (өткізу) жүзеге асыруға ыңғайланған.
Өзіндік өндірістің өнімімен қатар (бірінші, екінші, үшінші, тамақ, жартылай фабрикаттар, аспаздық жэне тағы да басқа) аспаздың өңдеусіз кейбір сатып алынған тауарлар (шырындар, нан, тәтті тағамдар және тағы да басқа) сатылады.
Өндірістің шығындары 8010 «Негізгі өндіріс» шоттарда жеке есепке алынады, ал айналымдар жеке 7110 «Дайын өнімді (тауарлар, жұмыстарды, қызметтерді) сату бойынша шығыстар» шотында, басқарумен шығындар 7440 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шотына жазылады.
«Тауарлық-материалдық қорлар есебі» № 7 бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес өндіріс көлеміне тәуелсіз әкімшілік мақсаттағы шығындар және тауарлады сату бойьшша шығындар сатылған тауарларының нақты түрлеріне байланысты емес тұрақты шығындар анықталады, сондықтан олар уақыт кезеңдері бойынша есептеп шығарылады және кезең шығындары болып табылады. Осыдан шыға өзіндік өнімнің іс жүзіндегі өзіндік құнын есептеп шығаруға мүмкін емес. «Негізгі өндіріс» 8010 шоты өндірісте калькуляциялаудан қоғамдық тамақтандыруда материалға айналады және ас үйдегі азық-түлік қозғалысын есепке алу үшін пайдаланады.
Қазақстан Республикасының «Тұынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңына сәйкес (18 маусым 1997 жыл №100) шығарылған «Бөлшек сатудың негізгі ережелерінде» қоғамдық тамақтандыру ортасындағы кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалармен жеке меншік және ведомстволық бағыныштылықтың формаларына тәуелсіз міндетті орындалуға тиіс талаптар анықталады.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорын қызметтерінің жүзеге асырылуы жарғы және өнім өндіру, сату және тұтынуды ұйымдастыруға құқылы лицензияның негізінде жүргізіледі. Қоғамдық тамақтандырудың кәсіпорындары типтерге (ресторан, кафе, асхана, бар, аспаздық дүкендер) және кластарға (люкс, жоғарғы, бірінші, екінші, үшінші) бөлінеді.
Люкс және жоғары класс кәсіпорындарына келушілерге жоғары деңгейде қызмет етумен, өндірілетін және сатылатын өнім ассортиментінің кең және күрделілігімен, сонымен қатар қазіргі техникалық жабдықтауда сауда орындарын жоғары класс сәулетті-көркемдік жасаумен ерекшеленетін ресторандар, барлар, кафелер, жатады. Кешкі уақытта ол жерлерде концерттік-эстрадалық қойылымдар және музыкалық ансамбльдердің өнер көрсетуі өткізіледі.
Бірінші класс кәсіпорындарына люкс және жоғары кәсіпорындармен салыстырғанда олардың даяшыларының қызмет ету көлемі аз болады.
Екінші класс кәсіпорындарына өз-өзіне қызмет көрсету әдісі бойынша жұмыс істейтін кәсіпорындар жатады: асханалар, шайханалар. Сонымен қатар өндірістік кәсіпорындар жанындағы қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары, станциялық буфеттер және қонақ үй жанындағы буфеттер жатады.
Үшінші классқа кәсіпорын территориясыңда орналасқан асханалар, буфеттер, сонымен қатар мектеп, лицей, колледж жанындағы асханалар мен буфеттер жатады.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорынның сауда өндірістік қызметі әртүрлі типтік және класстық кәсіпорындарға арналған аспаздық өнім ассортиментіне қойылатын ГОСТ Р50762-95 талаптармен, сонымен қатар санитарлық қызметпен келісілген ассортимент аз мөлшерімен басшылық етіп құрылатын меню және прейскурантқа сәйкес жүзеге асырылады.
Қоғамдық тамақтандыру орындарының ең басты шығындары тағамдар дайындауға босатылған өнімдердің құндарынан тұрады. Бұл өнімдерді шаруашылық қоймаларынан есептегі бағасымен ішкі накладнойлар немесе шектелген зоборлық карталар бойынша босатады. Қоғамдық тамақтандыру өндірісінің ерекшелігі-асхана кухнясының барлық операцияларының толық циклы бір күнмен шектеледі. Сондықтан кухняға тағам дайындайтын өнімдерді асхана қоймасынан шектелген зоборлық карталар бойынша күнделікті босатып отырады: Дайындалған тағамдардың өзіндік құндары мен сатылу бағалары да күнделікті анықталып отырылады. Ол үшін N 57 типтік формадағы "Калькуляциялық карточкасы" жүргізіледі. Бір сыбаға тағамның өзіндік құны болмашы болғандықтан, тағамдардың өзіндік құндарының дәлдігін арттыру мақсатында олардың өзіндік құндарын 100 сыбағаға шағады. Калькуляциялық карточкада тағамның құрамына кіретін өнімдердің атаулары; мөлшерлері және құндары көрсетіледі.
Бір сыбаға тағамның сату бағасын белгілеу үшін калькуляциялық карточкада анықталған өнімдердің шығындарының құндарына норма бойынша белгіленген басқа шығындардың құндарын үстеме қосады да одан мал азығы ретінде пайдалануға жарамды тағам қалдықтарының құндарын шегереді Белгіленген тағамдардың сату бағалары калькуляциялық карточкада көрсетіліп, өндіріс меңгерушісімен калькуляция жасаушының қолтаңбалары қойылады және қоғамдық тамақтандыру өңдірісіне жауапты лауазымдағы адам бекітеді. Күнделікті жұмыс күнінің соңында асхана кухнясына өнімдерді босату құжаттары мен асхана кассасының чектерінің негізінде N 58 типтік формадағы "Кухня өнімдерін босату және сату актісі" жасалынады. Онда дайындалған тағамдардың атаулары, сыбаға сандары, сату бағалары және сатылу немесе босату бағыттары (нақты ақшаға, буфетке, басқа өндірістік бөлімшелердегі қоғамдық тамақтандыру нүктелеріне т.с.с.) көрсетіледі. Нақты ақшаға сатылған тағамдардың сомасы асхана кассасының чектерімен және шаруашылық кассасына өткізілген сомамен сәйкес болуы керек. Актіде босатылған және сатылған тағамдар олардын түрлері бойынша топталып көрсетіледі. Көтеріңкі бағалар қойылған тағамдарды өз алдына жеке топқа бөледі.
Әр айдың соңында ай бойы жияақталған актілердің көрсеткіштерінің негізінде кухня өнімдерінің кіріс-шығысы жөнінде отчет жасалынып, құжат айналым графигіне сәйкес орталық бухгалтерияға тапсырылады. Бұл отчетты бухгалтерлік өңдеу жұмысында ескерілетін жағдай, тағамдар дайындау үшін босатылған шаруашылықтың өзінде өндірілген өнімдер мемлекеттік өнімдерді дайындау жоспарына енгізіледі. Сондықтан, шаруашылықтың өзіңде өндірілген өнімдер асхана шығындарының есебіне 46-"Сату" шоты арқылы мемлекеттік сатып алу бағасымен жазылады. Ет, сүт, ұн, тағы сол сияқты астық өнімдері бөлшек сауда бағасымен жазылады. Сырттан сатып алынған өнімдер нақты сатып алынған бағасымен (дайыңдау-тасымалдау шығындарымен қоса есептегенде) асхана шығындарының есебіне тікелей жазылады.
Баға - бұл тауар құнының ақшалай баламасы, ол қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарына келесі элементтерден тұрады: шығарылатын өнім бірлігінің өзіндік құлы және пайда. Экономиканың басқа салаларынан айырмашылығы қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарда шығарылатын өнім бірлігінің өзіндік құны есептеп шығарылмайды. Сондықтан қоғамдық тамақтандыру өнімінің бағасына тікелей шығын ретінде тек шикізаттың құнын ғана енгізеді, ал қалғандары элементтер, ұсталымдар мен кіріс - сауда бағамы арқылы бағада жанама етіп көрсетіледі. Қоғамдық тамақтандыру дайын өнімінің бағасы калькуляция әдісімен анықталады мұнда өнімнің өзіндік құны емес оның сату құны есептеп шыгарылады. Есеп әр тағамның немесе ас үйдің бұйымының калькуляциялық карточкасында жүргізіледі. Шикізатты енгізу нормалары тағамдар және аспаздық бұйыдардың рецептуралар жинағында, ұн және тәтті нан бұйымдарының рецептуралар жинағында, диеталық тамақтандыру тағамдарының рецепгуралар жинағында келтірілген. Сонымен қатар оларда дайын бұйымдардың шығуының нормалары жеке дайын компоненттері (тартылған ет, жартылай фабрикаттан және барлық тағамның толығымен граммен көрсетілуімен келтірілген.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары нормативтік құжаттар негізінде фирмалық жэне ұлттық тағамдарды және бұйымдарды өңдеу мен өндіруге құқығы бар.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорынның барлық өнімі мен қазметтері нормативтік құжаттаманың санитарлық-гигиеналық және технологиялық талаптарына; қызметтердің және оларды ұсынудың қауіпсіздігіне; азық-түлік шикізаттары мен өнімдердің қауіпсіздігіне; экологиялық қауіпсіздігіне; өртке қарсы; электр қауіпсіздігіне және тағы да басқаларымен сәйкестенуі керек.
Тұрған ұлттық тағам мен бұйымдар жинағында рецептуралар болмаған жағдайда олар қоғамдық тамақтандырудың мамандарымен өңделуі мүмкін. Бұл жерде егер кәсіпорын жаңа тағамдар рецептурасын өңдесе, ол берілген кәсіпорынның сертификациясын өткізген Мемлекеттік санитарлық эпидемиялық бақылау (Госсанэпиднадзор) және ұйыммен келісілген кәсіпорынның технологиялық картасын немесе стандарттарын өңдеуі керек. Егер де шикізаттың (жинағында) компоненттермен шикізатпен мүлік бағалары өзгерсе, калькуляциясының келесі бос графасына жаңа сату бағасы есептеледі.
Сату бағасы калькуляциялық карточкада жеке әр адамға немесе тағам түріне, немес ас үйдің бұйымына кейіннен бір порцияның бағасын орнатумен 100 порция (тағам) немесе 10 порция (соустар, гарнирлер, фарштар, тәтті тағамдар және тағы да басқа) азық түліктерді иелену бағасы бойынша есептеледі.
Бағалау (үстінен қосу) шикізатты алуға немесе шикізаттың әр түріне жүргізеді. Тағамның немесе ас үйдің бұйымының бағасының дұрыс есебі өндіріс меңгерушінің калькуляцияны құрған тұлғаның қолдарымен рәсімделіп (тіркеліп), субъект басшысымен рәсімделеді.
Калькуляцияны өндіріп шығаратын тағам ассортиментіне, аспаздық бұйымдарға, сонымен қатар рецептуралар жинағы шикізатты енгізу (кіргізу) нормасына, шикізат пен азық-түліктердің бағасына қарай 100 порцияға (тағам) немесе 10 килограмм (соус, гарнир, тартылған ет, аспаздық бұйым және тағы да басқа) немесе бір тағам есебінен құрайды. Бағалау (үстінен қосу) шикізатты жиынына және шикізаттың әр түріне жүргізіледі бұл тәртіпті анықталған баға тағамның шикізат жиыны (жинағы, алуы) немесе шикізаттың (азық-түліктің) бағасы немесе бағалауының (үстінен қосу) өзгеруіне дейін сақталады. Сондай өзгерістер қайта болғанда берілген тағамның жаңа сату бағасы калькуляциялық карточканың келесі бос графасында, яғни бұл графаның басында тағамды өндіріп дайындау күні көрсетумен анықталады.
Калькуляциялық карточканы құру және сату бағасын анықтау жоспар бойынша тағам ассортиментіне — менюге: әр тағамның (рецептуралар жинағы бойьшша) орнатылған шикізат нормасына; калькуляцияға енгізілуге жататын шикізаттың сату бағасының анықтауына қарай шикізаттың әр атауының көлемін сату бағасына көбейтіп алынған нәтижелер соммаланып, тағамның шикізат жиынының сату құны жүзеге бөлумен бір тағамның сату бағасын орнату жолымен шикізат жиынының құны есептеп шығарылады. Қуырылып және орнатылған бағалардың дұрыстығына жауапты тұлғалар қол қойып болғаннан кейін калькуляциялық карточкалар арнайы реестрде тіркеледі. Осылайша есептеп шығарылған тағамның және ас үй бұйымдарының бағалары мұндай тағамдардың бұрын болған бағаларымен талдануы тиіс, салыстырылуы керек.
Гарнирлер, соустар, жартылай фабрикаттар және аспаздық бұйымдардың бағалары сол калькуляциялық әдіспен есептеп шығарылады. Буфеттер арқылы сатып алынған тауарлардың бағасы сатып алу мен бағалау сомасына байланысты анықталады. Қоспалар, тұз және көкөніс шығындары жеке тағамдардың рецептураларында көрсетілмеген. Бір тағамға бұл түліктердің шығын нормалары рецептуралар жинағындағы тарауларына сәйкес кіріспе бөлімінде келтірілген. Ас үйдің бұйымдарына қоспалардың шығыны кесте 1-де келтірілген.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорынның азық-түліктер мен тауарлар жабдықтанушылардан (тамақ өнеркәсіп кәсіпорыны) келіп түседі, сонымен қатар базардан және дүкендерден сатып алынған тәртіпте келіп түседі. Тауарлар шикізат жабдықтанушылардың келіп түскендік қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарда оларды қабылдау нормативтік актілермен жолдама құжаттарымен расталған мөлшері және санасы бойынша өнім мен тауарды қабылдау тәртібі туралы нұсқауына сәйкес накладнойлар, тауар-автокөлік накладнойларды, шот-фактуралар, сонымен қатар қосымша құн салығы салынатын тауарлар бойынша шығарылған шот-фактуралар негізінде мөлшері мен сапасы бойынша жүргізіледі.
Тауарлар мен шикізаттың қамтамассыз етушіден қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарына қабылдануы саны мен сапасына қарай. Қазақстан Республикасының министрлер кабинетінің 2.11.1994 жыл № 1240 Қаулысымен бекітілген нұсқамаға және нормативтік актілер мен қосымша пайдаланылатын құжаттарға сәйкес жүргізіледі. Ол құжаттар үстеме құн, тауарлық-транспорттық үстеме құны (автокөліктермен жеткізілген) есеп-қисап, шот-фактура, сондай-ақ белгіленген салықтық шот-фактура негізінде қосымша құн салығы салынған тауарларға жасалады (нұсқаудың 47 бабы). Қабылдап, сатуға сәйкестік сертификаты жоқ немесе оның орнына жүретін мөр басылған көшірмесі жоқ тауарлар жарамайды, сондай-ақ сақталу мерзімі өтіп кеткен тауарлар да жарамсыз деп танылған тауарлар Қазақстан Республикасы Үкіметтің (1995 жыл 29 желтоқсанда шыққан) қаулысына сәйкес, №1891 «пайдаланып, сатуға жарамсыз, тауарлар мен азық-түлікті қайта өңдеу немесе жою жөніндегі реттілікті бекіту» бойынша жойылып, қайта өңдеуге жіберілуі тиіс.
Тауар алушыдан тауарлық-материалдық қор құру сенімхатта көрсетілген тұлғаны растайтын төлқұжат негізінде сенімхат арқылы жүргізіледі. Егер тауарлық-материалдық қорды алушы субъект және беруші субъект бұрыннан өзара қалыптасқан коммерциялық қарым-қатынаста болса, тауарлық материалдық қорды сенімхатсыз алуға болады.
Сенімхат қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің бухгалтерлік есеп әдістемелігі департаментінің № 46, 1998 жыл 6 наурызда бекітілген бұйрығымен «Тауарлық-материалдық қорды алу және оны сенімхат арқылы өткізу үшін кажетті құжаттардың тәртібі туралы методикалық ұсыныстармен» шектеледі.
Тауарлық материалдық құндылықтарды халықтан немесе базардан сатып алуда сатып алу актісі толтырылады. Онда кәсіпкерлік әрекеттердің формасы жөнінде мәлімет берілуі тиіс, (патент. Куәлік) себебі кірісті өтеуші заңды тулға, тиісті мәліметтерді болмаған жағдайда Қазақстан Республикасы Президентінің 50 бабы 1-бөліміндегі Жарлығына сәйкес «Салық және бюджетке өтелетін міндетті өзге де төлемдер» жөніндегі заңдылықтар бойынша заңды тұлғалардан кірістік салығын алуы тиіс. Сатып алу жөніндегі акт дұрыс рәсімделіп, тауарлық-материалдық қорды сатып алу жөніндегі акт дұрыс рәсімделіп, тауарлық-материалдық қорды сатып алу фактісін растайтын қаржының құжат статусын иемденуі үшін, онда базар атауы жазылуы керек (мөр немесе базар әкімшілігінің штампы) және жеке тұлға-сатушы тауарды базарда сату құқығы үшін өтелетін төлем квитанциясы немесе патент нөмірі, куәліктер, деңгейлік, сапалық сертификат немесе басқа да стандарттармен бекітілген нормативтік құжаттарға сай келетін, мал дәрігерлік, санитарлық экспертизаның базар зертханасында жүргізілген туралы анықтама шарт.
Құжаттар болмаған жағдайда осы заттар мен тауарларға акт түзіліп, осы құндылықтардың сомасына жалпылама бектілген реттілік бойынша қосымша құн салығы салынады.
Кулинарлық өңдеуге арналған тауарлар мен шикізаттар қоймаларда сауда бағасына қосымша үстемесіз есепке алынады. Ал кулинарлық өңдеуді қажет етпейтін сатып алу тауарлары (шарап-арақ және алкогольсіз сусындар, сүт тағамдары, сигареттер және тағы да басқа) сауда бағасына қосымша үстемемен есептеледі. Сауда бағаларының деңгейі субъектінің өз еркімен және таңдап алған есеп -қисап саясатына сәйкес бекітіледі. Азық-түлік және басқа тауарлар қоймадан талаптар мен үстемесіз жіберіледі. Тауарлар мен азық-түлік өндіріске, буфет, майда көтерме сауда жүйелеріне және тағы да басқаларға жіберілгенде үстеме қойылады; онда екі түрлі бағалану болады: өзіндік құны бойынша (есепке алынған баға), қоймашының есепке алмай өткізіп жіберуі және сату бағасымен (үстеме есепке алынады). Қоғамдық тамақтандыру қоймаларында бухгалтерлік есеп оперативтік-бухгалтердік (сальдо) әдіспен жүргізіледі.
Бұл әдістің мәні-бухгалтерияда азық-түлік орын бойынша жасалады, материалдық жауапкершілік ақшалай мөлшермен жүргізіледі. Азық - түлік пен тауарларды қоймаларда есепке алуды материалдық жауапты тұлғалар (қойма меңгерушісі, қоңмашылар) жүргізеді. Олар тауардың аталуы, сорты, сны, санды-сомалық есеп карточкаларындағы бағасы немесе тауар кітаптарындағы бағамен есеп жасайды. Азық-түлік пен тауарлардың түрлеріне қарап, эрбіріне өз алдына карточка ашылады және тауар кітапшасында белгілі дәрежеде беттер арналады. Шикізат пен азық-түлік тауарларын қоймаларда бухгалтерлік есептеу және олардың қозғалысын реттеу 1330 шотпен активті, синтетикалық 1 субшот арқылы алынған тауарлар; «Қоймадағы тауарлар» бойынша жүргізіледі. Бұл шоттың негізінде тауарлардың қоймаға түсуі реттеледі, ал кредит негізінде олар өндіріске (асхана) немесе буфетке есептен шығарылып беріледі.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары тек оны өткізу емес, өндірісті ұйымдастырып, өнімді тұтыну барысын реттеумен айналысады. Өндірістік-сауда бірліктерінің кұрамына, қоймадағылармен қатар, жартылай фабрикаттар мен кондитерлі бұйымдарды даярлау цехтары, буфеттер мен ұсақ сауда жүйелері кіреді.
Өндірістегі азық-түлік үшін материалдық жауапкершілік өндіріс меңгерушісі мен оның орынбасары немесе бригажа жетекшісіне жүктеледі. Қоғамдық тамақтандыруда өндіру есебінің бір ерекшелігі-өнімді тіркеу, рәсімдеу өңделмеген шикізат массасы бойынша жүргізіледі (масса брутто), жартылай фабрикат шығару-нетто массасы бойынша, ал өткізілген бұйымдарды есептеп шығару шикізаттың есепке алыну бағасымен, яғни тауарлардың жіберілу нормасын анықтайтын калькуляциялық карточкалармен анықталады. Оның бәрі тағамдардың рецептуралық жинақтарында, сатылған тағам мен кулинарлық бұйымдардың нақтылай есебімен алынады. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорында өнім өндіру әр күні меню-жоспарына сай жүргізіледі. Онда тағам түрлері, олардың санымен, тағамдар мен гарнир түрлеріне қысқаша сипаттама беріледі. Меню — жоспарын өндіріс меңгерушісі түзеді. Ол түзу барысында жеке өндірісте өнім шығарудағы тауар айналымының күндік жоспарын, ассортименттік минимумды, қоймадағы азық-түлік мөлшерін, өндіріс базасын өту мүмкіндігін, сондай-ақ сатып алушының сұранысын есепке алуы тиіс. Меню —жоспарда тағам түрлері топқа бөлінеді (суық тағамдар, бірінші, екінші, үшіншіге берілетін тағам жэне тағы да басқа). Меню -жоспары бойынша тәулікте қажет етілетін азық-түліктің асханада пайдаланылған тауар есебімен қосқандағы мөлшері анықталады. Меню -жоспар негізінде бухгалтерияда тағам сату (жеке мөлшермен) бағасы бекітіліп, тұтынушылар үшін белгіленеді, онда тағам аты мен оның бағасынан басқа (калькуляциялық карточка есебі бойынша) дайын күйіндегі масса есебі беріледі. Өндіріс меңгерушісі қоймадан азық-түлік алу үшін талап-қағазын түзуі тиіс. Онда азық түліктің аты, өлшем бірліктері алынатын мөлшері жазылады. Талап-қағаз бір ғана данамен толтырылып, оған өндірісі меңгерушісі қол қояды және қоғамдық тамақтандыру кәсіпорынның басшысы оны бекітеді. Талап-қағаз негізінде қоймадан жіберілетін азық-түлікке үстеме құн жазылады пракгакада қосарланып даярланған құжат талап-үстеме қағазы да қолданылады, онда тауарды жіберуге арналған үкім (талап ету бөлімі (және жаратқан құнды айғақтайтын құжат («Жіберілді» бөлімі) қосылып беріледі. Мұндай құжат әдетте, құжатты жіберуге механизациялау шарттары пайдаланылмаған жағдайда беріледі.
Қоймадан азық-түлікті қабылдау барысында өндіріс меңгерушісі және басқа да материалдық жауапкершіліктегі тулғалар оның санын, сапасын, қажеттігі мөлшерге сәйкестігін тексереді. Сол сәйкестік калькуляциялауда шикізаттың жұмсалу нормасының есебі шығарылады. өндіріске жіберілген шикізат өндіріс меңгерушісі немесе оның орынбасары, кейде цех меңгерушілерінің есебімен бақыланады, өйткені олар шикізаттың сақталуы мен тиімді пайдалануы материалдық жауапкершілікті алған өндірістегі шикізат есебі ақшалай сату бағасымен (калькуляциялық карточкада белгіленген) жүргізіледі, сондықтан шикізатты пайдаланып, шығысқа енгізуде ешқандай нормадан ауытқушылық болуы мүмкін емес. Мұндай есепті енгізу пайдаланылған қойма шикізатының өзіндік құны бойынша сатылу бағасын жарамсыз етуге мүмкіндік береді (сатып алу және есеп құны, ал өндірістен сату бағасымен (шикізаттың өзіндік құны плюс сауда бағасы). Дайындалған бұйымдар тарату орындары, буфет және ұсақ сауда жүйелеріне және ары қарай өткізу үшін жіберіледі. Дайын бұйым тауарларды өндірістен сауда орындарына сол орындардың орналасқан жеріне байланысты. Егер тарату орны өндірістен бөлек болса, дайын тауар өнімдері бір күнгі заборлық қағаз бен үстеме құн қағаздарының пайдаланылуымен жіберіледі. Заборлық қағазды беруде оны нөмірлеп, арнайы журналға тіркейді, өндіріс меңгерушісі тауар, бұйымдарды өндірістен жіберу кезінде заборлық қағаздардағы бөлімдерді екі данамен копирка арқылы толтырып, онда әрбір тауар, бұйымды жіберу уақытын жазады. Осы қағаздың екі данасына да мекеме басшысы, бас есепші, өндіріс меңгерушісі және асхана бұйымдарын алушы тұлға қол қоюы тиіс. Заборлық қағазға бағаның екі түрі жазылады (сату және есепке алу). Сату бағасымен олар сауда нүктелеріне жіберіледі, ал есепке алу бағасы (өзіндік құны) бойынша өндіріс меңгерушісінің есептеу құжатынан альшады. Күндіз сатылмаған тауарлар өндіріске қайтарылып, «қайтарыдды» бөліміне. Күн соңында заборлық қағаз бойынша өндірістен жіберілген бұйымдардың құны мен саны анықталады. Заборлық қағаздар материалдық жауапкершіліктегі тұлғалардың есебіне тіркеліп, есеп-қисап бөліміне тапсырылады. Егер де өндіріс орны мен тарату нүктесі бірге болса, онда дайын тауар өнімдерін жіберуді ресімдеу асхана бұйымдарын қолма-қол ақшаға өткізу жөніндегі акт соммалық негізде толтырылып , шұғыл түрде бақылау, есепке алу журналына тіркеледі, өткізілген, сатылған, сатылған тағамдардың жалпы құны бақылау-кассалық аппаратының есептеу көрсеткішіндегі соммамен сәйкес келуі керек. Өндіріс меңгерушісі әрбір күні азық-түлік тауарларының қозғалысы жөнінде және асханадағы ыдыс жөнінде есеп түзіп, есеп-қисап бөліміне екі данада қол қойып өткізеді. Біреуін өзіне қалдырады.
Есепке меню жоспарын және менюдің бір данасын қосып береді. Асхана бұйымдарының өндірістегі жаратылу есебі «Негізгі өндірістің» 8010-ші активтік шотында жүргізіледі. Жоғарыда айтылғандай бұл шот өнеркәсіптегі калькуляциялықтан қоғамдық тамақтандырудағы материаддыққа ауыстырылады. Сондықтан бұл шотта тек азық-түлік шикізат есепке алынады, бұлар өндірістен жіберілгендер, ал қалған шығын мысалы, қызметкерлердің жалақысы еңбекақыдан бөлінген бөлшек сапасы сауда мекемелері рентабельділік деңгейіне байланысты саудадағы қосымша құн мөлшері қоғамдық тамақтандыру кәсіпорыннының басшысының жарлығымен бекітіледі. Өндірісте даярланған азық-түліктің жарамдылық мезгілі 24 сағат деп белгіленген, құжатта да солай беріледі, сондықтан асханада аяқталмаған өндіру болуы мүмкін емес. Сараптамалық есеп әрбір өндіріс және материалдық жауапкершілікке ие тұлғаға жүргізіледі. өз жұмысшылары мен қызметкерлеріне тағам өнімдерін бөлуді қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары ұжымның жиналысындағы қабылданған шешіммен жүзеге асырады. Шешім негізінде басшы бұйрық шығарады. Онда жеңілдікпен тамақтану сомасы белгіленеді. Түскі тамақты бөлу өндіріс меңгерушісі түзген есепке алу бағасьшен берілген меню бойынша іске асады. Өндірістің өз меншігіндегі өнім құны бойынша қызметкерлеріне тамақтану үшін бөлу 14-ші баптың «е» № 40-шы нұсқауы бойынша «Бөлу тәртібі және жеке тұлғалардан кіріс салығын өтеуге» байланысты жұмысшының кірісімен және салынған салықты өтеу белгіленген ставкі бойынша немесе өтемнің 15% -ін ұстап қалу белгіленеді. Өз меншігіндегі өндірістің өнімдерін түскі тамаққа өткізуден түскен кіріс асхана және басқа да өндірістік цехтарда іске асады, ол №5 СБУ және кассадан түскен сауда сомасымен (қолма-қол ақша) және есеп шотқа түскен (аудару арқылы) қаржымен шектеледі. Түскі және басқа тағам, өнім түрлерін өткізуден соң, үстеме бағамен өткізу сомасы анықталады. Ай соңында өткізілген судадағы қосымша құны «қызыл сторно» әдісімен реттеледі.
Дебет 1330/2 «Ұсақ мөлшердегі сауда тауарлары»
Кредит 1330/3 «Саудадағы қосымша баға»....