Өндірістегі материалдар есебін талдау және жетілдіру

Мазмұны

Кіріспе.......................................................................................................................

1. Өндірістегі материалдар есебі.

1.1 Өндірістегі материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру әдістері...
1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері.............................................................
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькулятциялау есептеу әдісі..........................
1.4. Өндірістік материал қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі ........................................................................................................................
1.5. Өндірістегі материалдық қорларды түгендеу............................................

2. Кәсіпорын өндірістегі материалдар есебінің аудиті
2.1. Өндіріс материалдар аудиті.........................................................................
2.2. Кәсіпорындағы аяқталмаған өндіріс аудиті................................................

2. Өндірістегі материалдар есебін талдау және жетілдіру.
3.1.Өндіріс материалдық қорлардың пайдалану тиімділігін талдау..............
3.2. Тауарлы - материалдық қорлар құрылымын талдау................................
3.3. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздері................................

Қорытынды...........................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер............................................................................
Қосымшалар.

1. Өндірістегі материалдар есебі есебі.

1.1 Өндірістік материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру
Өндіріс процесіне еңбек құралдары мен қатар материалдық қорлар еңбек заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары өндіріс процесіне бір-ақ рет қатысадыжәне олардың құны өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың алдында мынадай негізгі міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және толық есепке алу, сақтау орындарындағы жағдайын "қадағалау; қорлардың қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау; көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын уақытында және толық анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектіге қажет емес материалдық қорларды сату.
Негізінен өндіріс барысында функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық материалдық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер-шығарылатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын материалдар болса, ал көмекші материалдар- өндірілетін өнімнің өзіндік құнына кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды. «Ак-каймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының тауарлы материалдық қорлары- ол сут болып табылады.
Негізгі өндіретін өнімі: Сүт, Қаймақ, Сүзбе, Айран т.б
Өндіріс процесінің жүргізілуі:
1 Қоймаға сүтті қабылдау
2 Сүттің майлылығын тексеру
3 Қоймадан сүттерді цехтарға жөнелту
4 Цехтарда сүтті қайнату немесе өңдеу
5 Лабораториялық тексеруден өткізу
6 Дайын өнімді қоймаға жөнелту
7 Қоймада тоңазытқыштарға бөліп орналастыру
8 Жеткізушілерге қоймадан дайын өнімді босату
9 Тапсырыс бойынша клиеттерге жеткізу
«Ак-каймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімдерін өндіру үшін келесі кәсіпорындар қамтамасыз етеді:
1. ИП «Орынбаев»
2. ИП«Құрбанбаев»
3. Сайрам ауданының тұрғындары
4. «Базар» АК өнімдері
жабдықтаушылар бізге өз өнімдерін жеке автокөліктері арқылы жеткізеді.
Біздің шығарған өнімімізге нарықта сұраныс жоғары болғандықтан бізге басты сұраныс берушілер:
1. Облыстық онкологиялық аурухана.
2. Облыстық балалар аурухана.
3. Қалалық перзентхана.
4. №74 мектеп
5. ХҚТУ-асханасы
6. «Қарлығаш» балалар үйі
7. Қалалық жұқпалы аурулар емханасы ж\е т,б
облысымыздың, ауданымыздың, қаламыздың ауруханалары мен бала-бақша және жеке сауда орындары болып табылады және де одан басқа сут өнімдерімізді кәсіпорындарға келісім шарт арқылы сата аламыз. Мемлекетіміздің сүт өнімдеріне деген тапсырысы бойынша тендерге өз тауарымызды ұсыну арқылы өткіземіз.
«Ақ-қаймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімін қалаларға, аудандарға, ауылдық жерлерге жеткізу мен «Фарм-Трейд »ЖШС, «Экофарм»ЖШС, «Шаян» ЖШС –рі мен келісім-шарт арқылы жұмыс жасайды
«Ак-каймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының делдалдық сауда -саттық жасайды. «Масло-Дел» ЖШС, «3-Желания» ЖШС, « Нурлы-Тан»ЖШС, «Маслодел»ЖШС, өнімін қаладағы клиеттерге жеткізу.
Тауарлы-материалдық қорларды тиімді қолдану мәселелерін сүт өнімдерінің майлылығын жоғарлату өнімнің сапасына нұқсан келтірмейтін арзанырақ материалдармен ауыстыру, өндіріс қалдықтарын анықтап тиімсіз шығындарды максимальді түрінде жойып, шаруашылық айналымына қайталанбалы ресурстарды. Бұл сауалды шешуде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды.
Тауарлы-материалдық қорлар есебінің негізгі міндеттері:
- операциалардың құжаттарда уақытылы және дұрыс көрсетілуі, материалдардың түсуі мен босатылуы, дайындалуы бойынша шынайы мәліметтер мен қамтамасыз ету;
- материалдардың сақталу орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерінде сақталуын бақылау;
- қордың бекітілген нормасының сақталуын бақылау;
- қойма қорларының жағдайын бақылау;
- қажет емес және артық материалдарды анықтап, олардың өткізілуін бақылау;
- өндірісте материалдардың қолданылуын жүйелі бақылау;
- дайындалған қорлардың нақты өзіндік құнын және көлік дайындау шығындарын дұрыс және уақытылы анықтау;
- көлік дайындау шығындарының өндірістің өзіндік құнына дұрыс аударылуын бақылау;
- тауарлы-материалдық қорлар бойынша субъектінің есептік саясатының сақталуын және дұрыс қалыптасуын бақылау.
Жабдықтау және қойма шаруашылығының, салмақ өлшеу шаруашылығының дұрыс ұйымдастырылуы үшін әр қоймаға бұйрықпен материалды-жауапты тұлға белгіленеді, материалды жауапкершілік туралы келісім- шарт түзіледі. Қоймалар тура таразылармен, өлшеу приборларымен, өлшеу ыдыстарымен қамтамасыз етілуі керек. Бірнеше қойма болған жағдайда материалдарды топтары бойынша жинақтау қажет, яғни өнеркәсіптік тауарлар қоймасы, жарылғыш заттар қоймасы және тағы басқалары. Бұл техника қауіпсіздігін сақтау және материал-дарды қабылдау, босату, тексеру үшін қажет. Цех қоймаларынан материалдарды талап етуге құқы бар тұлғалардың тізімі бұйрықпен бекітіледі. Материалдар орталықтандырылып, базистік қоймалар-дан цехтық қоймаларға немесе тіке жұмыс орнына графикке сәйкес жеткізілуі мүмкін. Мұндай жағдайда график бойынша материалдар-дың уақытылы жеткізілуіне және сақталуына жауапты тұлғаларды тиянақтау қажет.
Өндіріс барысында материалдар үш топқа бөлінеді және әр түрлі қолданылады.
1. Толығымен тұтынылады-шикізат, материалдар.
2. Шикізаттан- дайын өнімге
3. Жеке дайындалатын өнімдер
Атқаратын ролі және бағыты бойынша өндіріс процесінде барлық материалдар негізгі және көмекші материалдарға бөлінеді.
Негізгі материалдар дайындалып жатқан өнімге оның материлдық негізін құрай отырып енеді: мысалы, машина өндірісінде, мақта-мата өндірісінде, ұннан пісіруде.
Көмекші материалдар негізгі материалдар сияқты өндіріліп жатқан өнімнің құрамына кіреді, бірақ негізгі сияқты оның материалдық негізін қалыптастырмайды. Олар негізгі материалдарға сапасын өзгерту мақсатымен қосылып отырады, мысалы, жиhаз дайындау барысындағы бояу, лак және басқа фурнитура.
Өндіріс процесінде бағыты және қолданылу әдістері бойынша материалдарды келесі түрлерге бөлуге болады: шикізаттар мен материалдар өндіріліп жатқан өнімнің заттық негізін құрайды. Шикізат деп ауыл шаруашылық өнімдерін ( жүн, мақта, бидай т.б )
Немесе өнеркәсіптің өндіру саласын атайды (мұнай, газ). Материал-дар деп өнеркәсіптің өңдеу саласының өнімдерін айтамыз (металл, мата, тері).
Сатылып алынған жартылай фабрикаттар, орағыш бұйымдар, конструкциялар және бөлшектер-бұл кәсіпорындарда әрі қарай өңдеуге арналған және дайындық стадиясынан өткен материалдық құндылықтар. Қолданылу орны бойынша материалдар сатып алынған және меншікті өндіріс жартылай фабрикаттарына бөлінеді. Орағыш бұйымдар, конструкциялар шығарылып жатқан өнімді орау үшін өндірістік кооперация ретінде сатып алынады, олар жинау шығындарын қажет етеді.
«Ак-каймак» ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының тауарлы-материалдық қорлар - өндіріс циклінде қолданылатын әртүрлі еңбек заттары. Олар өндіріс процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін өнімге толығымен аударады.
Бухгалтерлік есептің №7 «Тауарлық-материалдық қорлар есебі» стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады:
- шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен құрамдас бұйымдар, құрылғылар мен тетіктер, отын, ыдыс (қап, қорап, жәшік т.б.) және ыдыс материалдары, қосалқы болшектер, өндірісте қолдануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған басқа да материалдық қорлар.
- Аяқталмаған өндіріс;
- Субъектінің іс-әрекет барсында сатуға арналған дайын өнімдер, тауарлар.
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми-негізделген жіктемені, есеп бірлігін таңдау мен бағалау өте маңызды.
Материалдық қорлар былайша жіктеледі:
- негізгі материалдар – шығарылатын өнімге заттық негіз жасап оның материалдық негізін (ұн-нан пісіргенде, тері-аяқ-киім тіккенде, ағаш жиһаз өндірісінде) құрайды;
- көмекші материалдар-өндірілетін өнімге белгілі бір қасиеттер даратады (мысалы, бояаулар, желімдер, лактар және т.б.)
Сонымен қатар материалдар синтетикалық шоттар бойынша (шоттардың жоспарын қолдану нұсқаулығына сәйкес) мынандай топтарға жіктеледі:
 1310 «Шикізаттар мен материалдар» ескі шотта бойынша 201-208- субъектіге тиісті өндірілетін өнімнің негізін құрайтын немесе оны өндіруге қажетті негізгі компонент болып табылатын негізгі материалдар (бұған құрлыс материалдары да кіреді) мен шикізаттардың өнім өндірісіне қатысатын немесе шаруашылық қажеттіліктеріне, техникалық мақсаттарға, өндірістік процестерге жәрдемдесу үшін тұтынылатын қосалқы материалдардың қайта өңдеуге арналған ауыл шаруашылық өнімдерінің нақты бары мен қозғалысы есептеледі.
 1312 «Отын» шоты –көлік құралдарын пайдалануға, өндірістік технологиялық қажеттіліктеріне арналған мұнай өнімдерінің (мұнай, дизелдік отын, керосин, бензин және басқалар), электр қуатын өндіру және ғимаратты жылытуға қажетті қатты (көмір, торф, отын және басқалар) және газ тәрізді отын, өндіріс қалдықтары мен қатты отын ретінде (үгінді, жоңқа) екінші рет пайдаланатын қайталама материалдардың нақты бары сонымен бірге қозғалысын есепке алуға арналған.
 1313 «Ыдыс және ыдыстық материалдар» шотында ыдыстардың барлық түрінің (ыдыс, қап, күбі, бөшек, қорап, жәшік және т.б.) (шаруашылық мүлкі ретінде пайдаланылатындардан басқасы), сондай-ақ ыдысты дайындау мен жөндеуге (жәшіктерді жинауға қажетті тетіктер, бөшкені жөндеу, қалақ, бөлшектер, темір құрсаулар және т.б.) арналған материалдар мен тетіктер есептеледі. Вагондарды биржаларды, кемелерді тиелген өнімді сақтауды қамтамасыз ету мақсатымен қосымша жабдықтауға арналаған керек жарақтар.
 1314 «Қосалқы бөлшектер» шоты- жөндеу жұмыстарын жүргізуге машиналар мен құрал жабдықтардың, көлік құралдарының бөлшектерін ауыстыруға арналған, негізгі іс-әрекетке қажеттіліктеріне алынған немесе дайындалған бөлшектердің сондай-ақ запастағы және айналымдағы автомобиль шиналарының нақты бары мен қозғалысын есептеуге арналған. Мұнда толық жинақты машиналардың, жабдықтардың қозғалтқыштардың түйіндердің, агрегеттардың субъектінің жөндеу шеберханаларында, техникалық айырбас пунктері мен жөндеу зауыттарындағы айырбас қорларының қозғалысы назарға алынады.
 1315 «Басқада материалдар» шотында өндіріс қалдықтары (ағаш кесінділері, қиындылар, жаңқа және т.б.) түзетілмейтін ақау негізгі құралдарды есеппен шығарғанда қалған бөлшектер есепке алынады.
 1316 «Басқа жаққа өнделуге берілген материалдар» шоты басқа жаққа өңдеуге берілген және олардан алынған бұйымның өзіндік құнына кіретін материалдардың қозғалысы ескеріледі. Басқа жақтағы субъектіге төленген материалдарды өңдеу бойынша шығындар өңдеуден алынған бұйымдар есептелетін шоттарды дебетіне тікелей жатқызылады.
 1317 «Құрылыс материалдары» шотын субъект салушылар қолданылады. Мұнда тікелей құрылыс, монтаж жұмыстарында қолданылатын материалдарың құрылыс детальдарын жасау үшін, үйлер мен ғимараттардың конструкциялары мен бөліктерін салу, тұрғызу, өңдеу үшін, құрылыс конструкциясы мен детальдары, сондай-ақ құрылыс тіліктері үшін (жарылғыш заттар және т.б.) қажетті туарлы-материалдық қорлардың бар-жоғы мен қозғалысы ескеріледі.

1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері.....
Тауарлы – материалдық қорларды бағалау 2 ҚЕБХС сәйкес қорлар екі өлшемнің ең кішісі мен өзіндік құнның және өткізудің таза құнымен бағалану тиіс.
Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. «ТМҚ» есебі БЕС 7 сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы, шеттен әкелу бажы, жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көліктік дайындау шығындары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқада шығындар кіреді.
7БЕС 4 т. Сәйкес ТМҚ өткізудің таза құны әдеттегі іс-әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус сатуды ұйысдастыру мен жинақтап құрастыру шығындары алынады.
Өндіріске босатылған материалдыар құнын анықтаған кезде «ТМҚ» 7 БЕС мен ҚЕБХС 2 «Қорлар» ұсынылған бағалау тәсілдері қолданылуы мүмкін:
ЖШС «Ак-каймак» өздерінің тауарлы-материалдық қорларында орташа өлшемдік құн саясатын жүргізіп келеді.
 орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалыс болған әрбір түрдің есепті кезең соңында қолданылмағандардың да өндіріске болсатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларлды қолдануға негізделген,
 ФИФО- есепті кезең соңында есепте тұрған материалдарды құнын ескеріп есепті кезеңді алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең соңында падаланылмаған өзіндік құн анықталады.
 Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру - әдетте өзара бірін- бірі ауыстырмайтын және арнайы жобалар тапсырыстарға арналған таруалы –материалды қорлар бірлігінің өзіндікм құны есептеледі (жұмасалған атериалдарды бағалау мақсатымен әрбір партияны түгендеуді өткізуге жалғасқан, материаладары пртиялық есептеуді ұйымдастыру мүмкіндігі бар болса, қолданылады)
 НИФО- «кейін түсті-бірінші кетті» бағалары бойынша материалдарды есептен шығаруды шамалайды. Бұл тәсілде материалды босату бағасын түскен бағасы мен теңестіру үшін түзетулер қажет. Бұл тәсіл орнын толтыру бағасы тәсіліне ұқсас......