Өндіріс | Жүзімнің шараптық сорттары

Мазмұны
Кіріспе ..................................................................................................................6
Әдебиетке шолу ...................................................................................................8
1 Жүзімнің шараптық сорттары .........................................................................9
1.1 Жүзім сорттарына қысқаша сипаттама.........................................................9
1.2 Оңтүстік Қазақстанда өсірілетін жүзім сорттары ......................................11
1.3 Италиялық шараптың сорттары ..................................................................15
1.4 Жүзімнің француз шараптың сорты ............................................................15
1.5 Перспективалық сорттар ..............................................................................21
Қорытынды .........................................................................................................25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .....................................................................
Кіріспе
Еліміздің халық шаруашылығында жеміс-жидек және жүзім өсімдіктерінің маңызы зор.
Жеміс пен жидек және жүзімде жеңіл сіңімді қант көп. Алма мен алмұртта қант 13—14% дейін, жүзімде 20% дейін болады. Жемісте белок, май өте көп және ол өзінің калориясы жағынан еттен кем түспейді. Витамикдер әсіресе қарақатта, бүлдіргенде, алмада мол болады. Сондықтан да олардың халық шаруашылықтық маңызы да өте үлкен.
Жүзім, бүлдірген, алма, қарақат бағалы және пайдалы азық қана емес, сонымен қатар бұлардың емдік қасиеттері де зор.
Жеміс-жидек тамақ өнеркәсібі үшін өте бағалы шикізат. Тосаптың, джемнің, мармеладтың, пастиланың, конфеттің, компоттың, шырынның және басқа тағамдардың түрлі сорттары жидектен, жемістен және жүзімнен алынады.
Қазіргі уақытта жеке меншік бау-бақшада жеміс пен жидек және жүзім өсірумен Қазаңстанның барлық аудандарында, соның ішінде шөл және шөлейт жерлерде де шұғылдануға болатындығы анықталып отыр. Қазақстанның орталық, және солтүстік облыстарының қолайсыз климат жағдайына қарамастан, мұнда алма, алмұрт, жүзім және жидек дақылдарын өсіруге толық мүмкіншілік бар екенін ғылыми тұрғыда дәлелдейді.
Жеке меншік бау-бақшада жеміс пен жидек және жүзім өсіруде, күтіп-баптауда, өнімін алып, өңдеуде әлі де болса да көптеген біле бермейтін жайттар баршылық. Соның нәтижесінде республикамыздың, әсіресе солтүстік аудандарында жеміс-жидек шаруашылығы нашар дамуда.
Бұл кітапта Қазақстан жағдайында жеке меншік бау-бақшаларда жеміс-жидек өсіретін әуесқойларға арнап, жергілікті табиғи жағдайларды ескере отырып, жеміс-жидек ағаштарының селекциялық сорттарын таңдап алып, өсірудің агротехникасы жөнінде анықтамалық материалдар беріліп отыр. Сонымен бірге алынған өнімдерді өңдеу және сақтау мәселелері де сөз болады.Жүзім ағаштарының бірнеше сорттары мен түрлері бар.
Қазақстанның оңтүстігіндегі бірсыпыра колхоздар мен совхоздарда жүзім шаруашылығы маңызды да табысты салаға айналды. Келешекте Шымкент облысының жеміс-жидек бағының көлемін 100 мың гектарға жеткізу мүмкіндігі бар. Соңғы жылдары жүзімдік көлемі едәуір ұлғайғанына қарамастан, халықтың жүзімге деген қажеті әлі де толық қанағаттандырылмай келеді. Әсіресе оның ерте және кеш пісетін асханалық сорттары аз өсірілуде.
Жүзімнің қазіргі техникалық кейбір сорттары шарап өнеркәсібінің талаптарына, ал қолданылып жүрген агротехника жергілікті табиғат жағдайларына сай емес.
Өткен жылдары сорт таңдау, жүзім көшеперін салу, оны өсіру ісінде орын алған кемшіліктерді жою үшін ғылым мен озат тәжірибенің жетістіктерін дұрыс пайдалана білу керек.
өнімділігі негізге алынуға тиіс. Жүзімдіктің-сапалық жағдайын анықтағаннан кейін шаруашылық үшін тиімсіз түптерді қопару мәселесі шешіледі.
Ескі жүзімдікті қопару мен территорияны игеру кезегі. Ескі жүзімдікті қопару жүйесіз отырғызылған өсімдікті жоғары өнімді жаңа сорттармен жоспарлы түрде ауыстыру арқылы жүзеге асырылуға тиіс. Ол үшін ескі, өнімді жүзімдегі көп шаруашылықтарда түбірлерді қопаруды жекелеген учаскелерде емес, үлкен көлемде жүргізу қажет. Ең алдымен нашар, аз өнімді жүзімдіктер қопарылады, ал өнімі мен сапасы тәуірлеуі одан кейінірек қопарылады. Жеке-жеке бөлініп жатқан учаскелерді біріктіріп, үлкен жүзім алаңына айналдыратын болса, жаңа отырғызылған көшетті күтуге техниканы тиімді пайдалануға болады. Жаңа көшет отырғызу жоспарын немесе жылма-жыл игерілетін территорияның кезегін белгілеуде жүзімдіктің көлемін шаруашылықтың басқа салаларын өркендетуге кедергі келтірмейтіндей етіп белгілеп алған жөн. Экономикасы күшті шаруашылық үшін жүзімдікті қайта құру кезінде игерілетін жер 80—100 гектардан аспағаны жөн.
Сорттарды орналастыру. Көп жылдық зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғанындай, жүзімнің өнімділігіне және оның сапасына экологиялық жағдайлар, өте-мөте беткейлерге орналасуы үлкен әсер етеді. Осыған байланысты сорттарды орналастырғанда олардың өсіп, өнетін биологиялық талаптарын ескеру қажет. Қазақстанның оңтүстігі жағдайында Нимранг, қызғылт Тайфи, Александрий мускаты, тағы басқа да асханалық сорттардың талабы күшті екенін тәжірибе керсетіп жүр. Сондықтан да жүзімдікті орналастырған кезде асханалық сорттарға күн сәулесі мол түсіп, жақсы қыздыратын учаскелерді белген жөн. Таулы аудандарда күшті және десертті шарап жасау үшін өсірілетін техникалық сорттарды оңтүстік және оңтүстік-шығыс беткейлерге, ал асханалық шарап пен шампан шарап материалдарын өндіруге қажетті сорттарды солтүстік және солтүстік-шығыс беткейлерге орналастырған жөн. Сорттардын процектті;, ара қатынасын анықтау кезінде олардың пісу мерзімін ескеру қажет. Бұл шарап заводтарына жүзімді біркелкі жіберіп тұруға, әрі өнімді жинау кезінде жұмысшы күшінің жеткілікті болуын қамтамасыз етеді
Әдебиетке шолу
Қазақстанның қалаларының өнеркәсіп орталықтарының халқын жүзіммен қамтамасыз ету жолында Шымкент және Қызылорды облыстарының атқаратын маңызы зор. (1)
Оңтүстіктегі облыстарының табиғат климат жағдай жүзімнен мол өнім алуға зор мүмкіндік туғызады. Кітапта жүзім өсірудің қазіргі жағдайы, одан келешекте мол өнім алу және жүзімдікті отырғызудың күтіп баптаудың жаңа агротехникалық тәсілдері жайында сөз болады. (2)
Кітап жүзім өсіруші шаруашылықтардың мамандары , жалпы жүзім өсірумен әуестенушілер үшін көп жаңалықтар береді. (3)
Жүзімнің қазіргі техникалық кейбір сорттары шарап өнеркәсібінің талаптарына, ал қолданылып жүрген агротехниканы жергілікті табиғат жағдайына сай емес. Өткен жылдары сорт таңдау, жүзім көшеттерн салу мен озат тәжірбенің жетістіктерін дұрыс пайдалана білу керек.(4)
1 Жүзімнің шараптық сорттары
1.1 Жүзім сорттарына қысқаша сипаттама
Жүзім шаруашылығында сорттардың маңызы орасан зор. Өйткекі өнім, сапа, пісу мерзімі, тасымалдануы, сақтауға жарамдылығы осының бәрі сортқа, ал сорттың ерекшелігі топырақ-климат жағдайларына байланысты.Төменде Қазақстанның оңтүстігінде өсірілетін стандартты және мейлінше бағалы жүзім сорттарына беріледі.
Жемчуг Саба. Венгрияда шығарылған ерте пісетін ақ, асханалық сорт. Соңғы жылдары бұл сорт Украинада, Молдавияда, РСФСР-дің орталық облыстарында және Алматы облысында кеңінеи өсіріліп кетеді. Қазақстанның оңтүстігіне Шымкент пен Жамбылдың тәжірибе станциялары алып келді. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісінің үлкендігі орташа, цилиндр-бұрышты, борпылдақ Шымкентте август айының басында, Жамбылда сол айдың орта шенінде піседі, Жемісі дәңгелек, көгілдір-ақшыл түсті. Еті балғын, еріп тұрады. Дәмі хош иісті мускатқа үйлесімді. Жемчуг Саба - ерте пісетін асханалық сорт. Түбінің өсу қарқыны орташа. Сабағының пісіп жетілуі Шымкентте—82%, Жамбылда—75%. Бұл сорттын өнімділігі 1969—І972 жылдардың мәліметі бойынша Жамбылда гектарына 94 ц, Шымкентте—190 ц, қанттылығы 16—18%, қышқылдылығы литріне 7 грамм. Жемчуг Саба сорты Жамбыл және Шымкент облысының таулы аймақтарына аудандастырылған. Бұл сортты Қазақстанның оңтүстігіндегі басқа да жүзімді аудандарда кеңінен сынап көрген жөн.
Армян аскери — жоғары сапалы, дәнексіз, ерте пісетін сорт, алысқа тасымалдамай өсірген жердің өзінде пайдаланылады. Дәмі ұнамды. Кептірілген Аскери Ақ мейізден кем түспейді. Вегетация басталғаннан пісуге дейінгі мерзімі —136 күн. Шымкент төңірегінде бұл сорт 10 апрельде бүршік атып, май айының аяғында гүлдейді. Август айының екінші жартысында піседі. Қышқылдылығы литріне 6 грамм, қанттылығы — 20%. Сабақтарының пісуі—75—80%. Өнімділігі гектарына—150—200 ц. Шоқ жемісінің орташа салмағы 140—160 г. Қанттылығы Шымкентте 23 %, Жамбылда —21 %. Жапырағы бесқалақшалы, шеттері жоғары қайырылған. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі едәуір ірі, цилиндрлі. Жемісі жұмыртқа тәріздес. Аскери Шымкент облысының орталық жүзімді аймақтарында аудандастырылған. Ол Оңтүстік Қазақстанның басқа да аудандарында өндірістік сыннан өткізуге тұрарлық.
Қара кишмиш. Орта азиялық дәнексіз сорт. Кептіруге және жергілікті жерде асханалық жүзім үшін пайдаланылады. Қазақстанның оңтүстігіндегі барлық жүзімді аудандарға таралған және үй іргесіндегі учаскелерге отырғызылған. Гүлі қос жынысты. Бір жылдық сабағы қою қоңыр түсті, буын аралықтары алыстау болып келеді. Жапырағы бес қалақшалы, қою көк, төмен салбырамайды. Жапырақтар үстіне қарай жиналып, табақша тәріздес болып тұрады. Шоқ жемісі ірі цилиндрлі-конус формалы, тығыздығы орташа. Шоқ жемісінің салмағы 130—160 гр. Жемісі қара, балауызбен қапталып тұрады.
Дәмі тәтті. Вегетация кезінен бастан, пісіп жетілгенге дейінгі мерзімі—128 күн. Активті темлератураның жиынтығы 3000 градусқа жуық. Шымкентте август айының ортасында, Шымкент облысының тегіс жердегі ауа райы ыстық аудандарында июль айының аяғында, Жамбыл мен Қызылорда облысының оңтүстік аудандарына сентябрь айының бас кезінде піседі. Жүзім түбі биік өседі. Сабағының жетілуі —70—75%. Кептіруге арналған жемістің қанттылығы —23—24 %, қышқылдылығы литріне 6,3 грамм. Гектарынан 100—140 центнерден өнім жиналады. Құрғақшылыққа төзімді. Қысқа төзімділігі төмен. Қара мейіз асханалық сорт ретінде де өте сапалы, кептіргенде тамаша мейіз береді. Мейіздің қанттылығы Қазақстанның оңтүстігіндегі таулы аудандарда—50—55 %, ал тегіс жерлерде—60—65 %. Қара мейіз Қазақстанның оңтүстігіндегі барлық жүзімді аймақтарға аудандастырылған.
Ерте пісетін ВИР. Орта Азияның ВИР станциясында А. М. Негруль мен М. С Журавель Чауша мен Қара мейізді будандастыру арқылы шығарған, жоғары сапалы асханалық сорт. Дәмінің сапасы шоқ жемісінің үлкендігі мен сырт көрінісі және өнімділігі жөнінен қызғылт және ақ Чиляки, қызғылт Дороп секілді Орта азиялық ерте пісетін сорттардан асып түседі. Шымкент және Жамбыл тәжірибе станцияларында егілген. Өнімділігі жоғары. Шымкент мемлекеттік облыстық тәжірибе станциясының жүзімдігінде гектарынан 260 центнерден өнім беруде. Бұл сорттың жеміс беруі де тез. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі айтарлықтай ірі, цилиндр тәріздес, тығыздығы орташа. Жемісі ірі, жұмыртқа тәріздес, ашық көк, етті. Дәмі ұнамды, түйірлі. Ерте пісетін ВИР Шымкентте августың ортасында, Жамбылда сол айдың аяғында піседі. Жүзімді жинау кезіндегі канттылығы 17—18%, қышқылдылығы литріне 7,6 гр. Вегетация басталған кезден піскенге дейінгі мерзімі—129 күн. Бүршік атуы апрельде, гүлдеуі майда басталады. Активті температураның жиынтығы 2900 градусқа жуық. Ерте пісетін ВИР-дің түбі орташа өседі. Сабағының пісуі —80%. Бұл сорт Шымкент облысының негізгі жүзімді аймақтарында аудандастырылған.
Кесте 1
Жүзімнің шараптық сорттары
1.2 Оңтүстік Қазақстанда өсірілетін жүзім сорттары
Венгер мускаты. Мускат хош иісі бар асханалық және шараптық сорт. Оңтүстік Қазақстанда мейлінше кен тараған. Жергілікті жерде асханалық жүзім ретінде және дессертті шарап жасауға пайдаланылады. Жапырағы шамалы қақ айырылып тұрады, табақша тәріздес, тор көзді — әжімді. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі конус тәрізді, тығыздығы орташа. Шоқ жемісінің орташа салмағы 140—150 грамм. Жемісі дөңгелек, көгілдір сары. Етінен мускат хош иісі аңқып, сықырлап тұрады. Қантты тез жинайды. Вегетация кезінен піскенге дейінгі мерзімі — 139 күн. Активті температура жиынтығы 3100 градусқа жуық. Шымкентте августың аяғында, оңтүстік аудандарда августың орта шенінде, Қызылорда облысының оңтүстік аймағында Жамбыл мен Түлкібас ауданында сентябрьдің бас кезінден піседі. Қанттылығы — 22—25%, қышқылдылығы.1 литріне -4—5 гр. Гектарынан 160—190 центнерге дейін жеміс береді. Сабақтың жемісті мейлінше көп беретін бөлігінде таулы аудандарда 11-ден 17-ге дейін көз болады. Венгер мускатының түбінің өсу күші орташа. Сабақтарының пісуі—70-80%. Венгер мускаты универсальды сорт ретінде (асханалық, шараптық) Қазақстанның оңтүстігіндегі жүзімді аймақтардың бәріне аудандастырылған.
Тербаш.
Бұл – Түркімен ССР-інің негізгі өндірістік сорты. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі конусты, цилиндрлі, қопсығыш. Жемісінің ірілігі орташа, түсі ақшыл көк және ашық сары. Универсалды сорт. Бұл сорттың жүзімі жеуге де, мейіз жасауға да және шарап әзірлеуге де жарамды.
Бүршік атқаннан жемісі піскенге дейінгі мсрзімі Бостандықта (суарылмайтын учаскелерде)—132—138 күн, Шымкентте 148 күн. Активті температураның жиынтығы 3300 градустай. Жүзім сабақтары апрельдің бірінші жартысында бүршік атып, майдың аяғында гүлдейді. Оңтүстік аудандарда августың екінші жартысында, Шымкентте сентябрьдің басында піседі. Тербаштын, түбі орташа өседі.Сабағының пісуі 85%. Өнімділігі жоғары. Бостандықтың суарылмайтын шығыс беткейлерінде гектарынан—157 центнерден.Келес ауданында —204 центнерден. Шымкенттің суармалы жерлерінде гектарына 165 центнерден өнім беріп келеді.
Бұл сорттың өнімін жинау кезіндегі қанттылығы 19—20 процент, қышқылдылығы литріне—5—7 грамм . Қысқа және құрғақшылыққа төзімділігі өте жоғары.
Тербаш сорты соңғы жылдары Шымкент облысыньін шаруашылықтарына кедінен енгізілуде. Қазіргі уақытта бұл сорт Қазақстанның оңтүстігінде 1200 гектар жер алып жатыр.
Тербаштың орталық бүршігі зақымданған күннің өзінде оның, қосалқы бүршіктері өнім бере алады. Ол Шымкент облысының көптеген жүзімдік аймақтарына аудандастырылған. Тербаштың кеңінен таралуына Түрікмеи ССР-і мен Қазақстанның, оңтүстігіндегі бірқатар совхоздарда таза сортты қалемше материалдарының жеткілікті болуы зор ықпал етіп отыр.
Александр Мускаты. Жоғары сапалы асханалык сорт. Ол еліміздің көптеген аудандарының стандартты сортиментіне енген. Жүзімнің түбі күшті өседі. Сабағының пісуі—60—70%. Бір жылдық сабақтарына ашык қоңыр, буындарының арасы жиі болады. Жапырағы бес қалаК-шалы, қою жасыл, жылтылдап түрады. Жапырақтый жисктсрі ірі, ара тектес. Гүлі қос жынысты. Шок жемісі қаппы жоие бұтақшалы болып келеді. Шоқ жемісінін оргаша салмағы 240 грамм. Жемісі ірі, сопақ түсі жасыл, еті толық, балғынды, мускаттың хош иісі аңқып тұрады. Всгетация басталған кезден піскенге дейінгі мерзімі 150 күн. Бүршік атуы апрельдің ортасында басталады, майдың аяғында гүлдейді. Шымкент облысыный таулы аудандарында сентябрьдің басында, оңтүстік аудандарында августын орта шенінде, Жамбыл мен Қызылорда облысының оңтүстік аймақтарында сентябрьдің ортасында піседі. Бұл сорттың қанттылығы 24%, қышқылдылығы литріне —6—7 грамм. Сабағыный пісуі 70—80%.
Александр мускаты көп жылғы сабақтың бұтағынан да жақсы өсіп шығып, мол өнім бере алады. Қалыптасып алған соң, өнімді көп береді. Гектарына 150—220 центнерден өнім береді.
Александр мускаты тасымалдауды жақсы көтереді. Кептірсе сапалы мейіз береді, шараптық мақсатка өңдесе, алкаголі жоқ және десертті шарап жасауға болады. Бұл сорт Шымкент облысының оңтүстік, орталық және Түркістан және Қызылорда облысының оңтүстік аймақтарына аудандастырылған.
Нимранг. Орта Азияның тасымалдауға төзімді асханалық сорты. Қазақстанның оңтүстігіндегі жүзім өсіретін барлық аудандарда өнеркәсіптік.....