Қазақ әдебиеті | Ә.Нұрпейiсовтің«Қан мен тер»романындағы табиғат көрiнiсінің берілуі

Мазмұны
Кірiспе..........................................................................................................................3
I.тарау.Ә.Нұрпейiсовтің«Қан мен тер»романындағы табиғат көрiнiсінің берілуі туралы............................................................5
II.тарау. Ә.Нұрпейiсовтың табиғат көрiнiсiнiң қазақ тiлiнен орыс тіліне салыстырмалы түрде талдануы .............................8
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі...........................................................................16
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбы: орыс тiлiндегi Ә.Нұрпейiсовтың «Қан мен тер» романындағы табиғат көрінісінің берілуі.
Тақырыптың өзектілігі: пейзаж – психологиялық талдаудың ұтымды құралдарының бірі болып табылады. Ол кейіпкердің рухани жан - дүниесін ашып, шығарманың көркемдігін кеңейтеді. Көркем шығармада табиғат көрінісі әрқашан негізгі идеямен үндестікте болып, кейіпкердің ойын, сезімін және ішкі әлемі мен көңіл - күйін толығымен жеткізеді.Көркем шығармадағы пейзаж мәтінде жеке дара болмай, жалпы композициямен, тақырыппен, кейіпкерлермен, сюжет пен жалпы көрініспен үйлесімді болып келеді.Сол сияқты пейзажда сақталған көркемдегіш құралдарды қолданып, бірнеше тәсілдер қарастырылады.
Жұмыстың негiзгi мақсаты: Ә.Нұрпейiсовтың «Қан мен тер» романын қазақ тiлiнен орыс тіліне аударылуын қарастыру.Атап айтқанда табиғат көріністерінің, пайдаланған көркемдегіш құралдарының орыс тіліне берілуін салыстырмалы түрде қарастыруды мақсат тұттық.
Табиғат көріністері мезгілдің, мекеннің, уақыттың міндетін атқарумен қатар қаһарманның табиғат пейзажымен ара қатынасын, көңіл-күй әуендерін де аңғартады.
Көркем әдебиетте кейiпкердiң сұлу портретiн мүсiндеу – қиын істердің бірі деп айтуымызға болады. Өйткенi оның кескiндемесiнiң сана сфераларына тiкелей қатынасы бар, жан қозғалысының қараңғы қалтарыстарын, жүректiң нәзiк дiрiлiн, бiр тоқтамға келе алмай, өзiмен – өзi арпалысып қиналғанын яғни рухани құбылыстарын сыртқы көрiнiстерiмен қоса қабат бейнелеуі өте ұтымды.
Қазақ романында психологиялық талдау құралы – пейзаждың психологиялық, лирикалық, символикалық объективтi - заттық түрлерi де көп кездеседi.
Осы орайда, профессор Т.Н. Рахымжанов: «Қазiргi қазақ романдарының поэтикасы» атты еңбегiнде «Олар өз кейiпкерлерiнiң жан дүниесiн ашу үшiн психологиялық талдаудың портрет, пейзаж, монолог, диалог, авторлық төл сөз сияқты көркемдiк құралдарын пайдалана отырып, ұнамды, ұнамсыз кейіпкерлердің характерiн толыққанды етiп ашады» - деп жазады. [1;15]
Әдеби шығармаға қатысты көркемдiк құралдар, әдiс - тәсiлдер баршасы жазушы көздеген негiзгi идея, басты ойды жеткiзуге кызмет ететiнi белгiлi.
Көркем образ жасауда табиғатты пайдалану да осы суреткер идеясын ашудағы басты компоненттердiң бiрiне айналып отыр. Аудармашы кейiпкердiң жан дүниесiн, ой әлемiнiң әр түрлi сәттерiн табиғатпен тығыз байланыста көрсету арқылы психологизмдi терең жеткiзедi.
Көркем аударма тілін зертеудің негізгі мақсаттарының бірі - аудармадағы сөз таңдаудың ортақ заңдылықтарын көрсету деп білеміз.Мәселе мынада:
шығармашылық қызметтің нәтижесі ретінде көркем аударма белгілі бір өлшем-таразысынан өтеді; «жақсы аударма», «ортақол аударма», «сәтсіз аударма» деген бағаларды иеленеді. Мұндай анықтамалардың берілуі аудармадағы сөз таңдаудың ұтымды - ұтымсыздығына байланысты. Қандай да бір көркем аударманы объективті түрде бағалау үшін жекелеген тілдік деректердің төңірегінде ғана емес, аудармашының түпнұсқа мәтін үшін нақты бір тілдік құралды-сөзді, сөз тіркесінің таңдап алуының себебі неде дегенді дәлелдеу қажеттігі туады.Бұл көркем аудармадағы сөз таңдау мәселесін алға шығарады. [2;72-756]
Көркем аударма - сөз өнерінің айрықша түрі.Әдебиеттің бұл тармағы қаламгердің түпнұсқа түрінің де, аударылатын екінші тілдің де құрылымдық, cтильдік ерекшелігін,экспрессивтік – эмоциялық құрылымдарын жақсы білуін керек етеді.Көркем аудармамен айналысатын адам,сонымен қатар,екі халықтың тарихынан,мәдениетінен, этнографиясынан да жан-жақты мағлұматты болуға тиіс.
Көркем аудармаға қатысты қазақ ғылымында біраз мәселелер талданған, әлі де зерттеуге тиісті проблемалар да баршылық.Әсіресе, көркем аударманың тілі,аудару процесі кезіндегі түпнұсқа тіл мен аударылатын тілдің құрылымдық ерекшеліктерінің өзгеруі, тәржімалау кезіндегі тілдік трансформациялар және тағы басқа жайттарды егжей - тегжейлі талдау - маман аудармашыларды дайындау ісіне өте қажетті саланың бірі деп есептейміз.Осы тәрізді мұндай мәселелерді шешу үшін көркем аударма ісіне атсалысқан жекелеген көрнекті қаламгерлердің тәржімалық тәжірибесін жеке, бөлек талдау тиімді болып саналады.[3;45]
Көркем әдебиет – айрықша күрделі жанр.Оның әдебиет қисынынан туындайтын жазушылық шеберлік, әр жазушының қаламгерлік даралығы мен таланты, эстетикалық функцияны, мазмұн мен пішінді жеткізудегі жазушының танымдық - психологиялық қабілет - деңгейі сияқты сан алуан проблемалары бар.Көркем әдебиет тілінің де өзге функционалдық стильдерге қарағанда иірімі мол; кез келген прозалық шығармадағы лексикалық-граматикалық құралдардың көлемін, көкжиегін дәлдеп көрсету, жалпыхалықтық, әдеби немесе ауызекі сөйлеу тілі элементтерінің бір-бірімен жымдаса қолданылуының, әр сөздің стильдік реңкпен құбылуының алуан түрлі себептерін - ғылым тілімен айтқанда, тілдік құралдардың көркем әдебиеттегі атауыштық, қабылдаушыға әсер ету, қабылдаушының-оқырманның рухани талғамына ықпал жасау, жан-дүниесіне ой-өрісіне қозғау салу, тәрбиелеу адамгершіл тағылым-өнегені насихаттау сияқты қызметтерді жеткізудегі ролін, орнын анықтау - өз алдына бір бөлек, бірақ әдебиеттанымдық қағидаттармен ұштасып жататын маңызды факторлар - дейді ғалым Айман Алдашева.[4;25]
Осыған орай біз курстық жұмысымызда Әбдіжәміл Нұрпейісовтың «Қан мен тер» романының орыс тіліне көркем аударылуы жөнінде, оның ерекшелігін және қолданылылған аударма түрлері төңірегіндегі мәселелерді қарастырдық.Бұл романды аударған аудармашы Юрия Казакова.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I .тарау. Ә.Нұрпейісовтың «Қан мен тер» романындағы табиғат көрінісі
берілуі туралы.
Жаһанымызда мекендеген түрлi халықтардың әр заманда жасаған ұлы ақындарын қазiргi кездегi ақындардың аударуы – бүгiнгi дәуiрiмiздiң мәдениет деңгейi мен дәрежесiн көрсетер оның биiк интелектiн дәлелдейтiн фактор болмақ. Сол себептi де шетелдiң қандай ақылы болса да, қайсы елдiң, қай ұлттың сөз зергерiнiң, асып кеткен дүлдiлiнiң қайталанбас шырқау шығармасы болса да, еркiн сөйлете алатын бүгiнгi таңдағы қазақтың поэтикалық тiл байлығының құдірет - күшiне, ұланғайыр мол мүмкiндiгiне жыр құмар оқырман қауымның көзiн айқын жеткiзiп, көкiрегiне берiк сенiм ұялату - үлкен мұратты дiттеген аудармашы ақынға парыз екенi рас.
Жалпы аударма халықтардың мәдени қарым – қатынасының, достық дәуiрiнiң негiзiн салып, оны ұштастырып ұластыруда айтарлықтай роль атқарып келгенi баршаға мәлiм.
Бiр халық екiншi халықпен жақындасып араласа бастағанда, өзiнде жоқты көршi елден алады. Осы ауысудың тиянақты тiрегi аударма, өйткенi «аудармашылар - мәдениеттi бiр елден екiнші елге тасымалдап жеткiзетiн почта аттары», - деп А.С. Пушкин тегiн айтпаса керек. [5;87]
Қазақ әдебиетiнiң жағдайында көркем аударманың таласқа көп түсiп жүрген аса даулы мәселесi ұзақ күрделi құрмалас сөйлемдердiң аударылуы. Бұл, әсiресе түпнұсқаның стилiн сақтау проблемасына байланысты қойылып жүр. Аудармашылардың iс жүзiнде қиналатын жерi де осы құрмалас сөйлемнiң төңiрегi. Шеберлiгi мен бiлiмi кем соғатын аудармашылардың қай - қайсысы болса да, көп сатылы ұзақ құрмалас сөйлемдердi қазақшалауға келгенде түпнұсқаны бұзбаймын десе, қазақшаға жатық етiп құра алмай сiрестiрiп қояды, ал қазақша жатық етiп, шығарамын десе, сөйлемдi қажетсiз бөлшектеп, өз жанынан бөлек артық сөздер қосады да, орынсыз оңайлатып, қарадүрсiндiкке, тұрпайылыққа ұрынады.[6;98]
Мұның екеуi де жақсы емес. Бiрақ түпнұсқаны дәл келтiремiн деп, қазақшасы түсiнiксiз жаңылтпаш сияқты бiрдеңенi жасаудан гөрi, әлбетте, қарадүрсiндеу болса да, қазақ қауымына түсінiктi болғаны артық. Мұнда әйтеуiр оқыған адам бiрдеңенi ұғады ғой деген ниет болады. Аудармашы өзінің жазушылық қабiлетiнің шыңдалуы нәтижесінде, оқырман белгiлi дәрежеде эстетикалық әсер алатыны мәлiм. Бiрақ аударманың негiзгi мақсаты - түпнұсқаның стильiн толық жеткiзу, оны оқушыға әсерлі түрде түгел беру.
Түпнұсқаның стилiн толық жеткiзу дегенді тұрпайы түсiнiп, одан қазақ тiлiнiң заңды жүйесiне нұқсан келтiру, сөйлемдге терiс құнын сiрестiрiп қою деп қорытынды жасауға болмайды. Мәселен, автордың стилiн толық сақтай отырып, орыс тіліндегі аударманы жатық етiп шығара бiлуде. Бұл өте қиын нәрсе. Ол шығармашылық толғанудың асқан шеберлiгін, тәжірибе мен бiлiмдi қажет ететіні сөзсіз.[7;84-87]
Осы қиыншылықтан жасқанған бiздiң кейбiр аудармашыларымыз да, сондай - ақ автордың стильiн сақтаймын дегенімен, оны шығара алмай, ана тiлiнiң қисынын кетiрiп жүрген олақ аудармашылардың тiл бұзарлығынан кейбiр сыншыларымыз да, көркем аударманың ойын оңайлату жағына қарай бет ала бередi. Кейбiр сыншылардың тiптi осы екi бағытты ымырластырғысы келетiн пиғылы бар екендiгi де байқалады. Олар прозалық шығармалардың философиялық тереңдiгiн жеткiзгенде дәл аудару керек, ал сезiм тербейтiн көркемдiк суреттердi бейнелейтiн жерлерiне келгенде «еркiн» сiлтеп кету керек дегендi айтады.Мәселен, жазушы Әбдiжәмiл Нұрпейiсов «Анна Каренина романының екiншi кiтабының аудармасы жөнiнде» деген мақаласында осындай ереже ұсынады. Әрине, прозалық шығарманың философиялық тереңдiгi тек қана сүреден шықпай, баламаны сөзбе сөз аударғанда сақталмақ, - дейдi ол. Бiрыңғай дәлдiк түпнұсқаның мазмұны мен ой тереңдiгiн сақтап сезiм нәзiктiлiгiн жеткiзiп, көркемдiк қасиетiн сақтай алады деп айта алмаймыз. Бiздiң байқауымызша, адам сезiмiнiң нәзiк құбылысы мен сан алуан күйлерiн суреттейтiн тұсқа келгенде, аудармашының «құлшылықтан құтылып, аз да болса еркiндiк алғаны жөн».[8;17-23]
Осы келтiрген үзiндiнiң өзiнде үлкен қайшылық жатыр. Бiрiншiден, түпнұсқаның мазмұны мен ой тереңдiгiн сақтау үшiн бұзбай дәл аудару керек , екiншiден, «адам сезiмiнiң нәзiк құбылысы мен сан алуан күйлерiн суреттейтiн тұсқа келгенде» еркiн сiлтеп кету керек. Мұны қалай түсiну керек? Сонда ой мен сезiм, мазмұн мен форма дегендердiң әрқайсысы бiр –бiрiнен бөлек те, алшақ та жатқан нәрселер болғаны ма? Көркем шығармада ой айтылған жерде сезімнiң қоса келiп отырмайтын кезi бола ма екен? Аудармашы түпнұсқадағы ой мен сезiмді бiр-бiрiнен қалай ажыратып, бiрiн дәл екiншiсiн еркiн аударып отырмақ?
Көркем шығарма дегенiмiз мазмұны мен формасы бiртұтас бүтiн жатқан дүние. Оның идеясын, яғни Нұрпейiсовтiң сөзiмен айтқанда, «мазмұны мен ой тереңдiгiн бөлiп қарауға болмайды». Демек, әр қайсысын әр түрлi әдiспен бөлек – бөлек аударуға да болмайды. Ал көркем аударма болса, сол шығарма суреттелген объективтiк болмысты түпнұсқаның тiлi арқылы реалистiк тұрғыдан ұға отырып, екiншi тiлдiң - образдық жүйесi арқылы шынайы бейнеленген нұсқасы. Олай болса, объективтi болмысты суреттеуде түпнұсқаға қандай талап қойылса, оның аудармасына да дәл сондай талап қойылады. Демек, өмiрдiң белгiлi бiр құбылысына реалистiк көзбен қарап, оны шынайы суреттеу үшiн автор қандай құрал, нендей тәсіл қолданған болса, соның бәрi аудармашы үшiн де заң.[9;83-91]
Көркем аударма дәл болу керек, сонымен қатар оның белгiлi дәрежеде еркiндiкке де құқығы бар. Бiрақ, сол еркiндiктiң өзi түпнұсқада бейнеленген мазмұн мен түрдi, яғни нақтылы өмiр көрінiстерiн дәл суреттеу мақсатынан туып жатуға тиiс.Сонда ол еркiндiк дегенiмiздiң өзi тек дәлдiкке жетудiң жолы ғана болып қалады. Басқаша айтқанда, аудармашы түпнұсқаны тастап еш уақытта ауа жайылып еркiн кете алмайды. Олай ету деген сөз - түпнұсқаны ғана емес,сол түпнұсқада бейнеленген өмiр шындығының өзiн өрескел бұрмалауға апарып соқтырады.
Ә.Нұрпейiсовтiң аударма принцiпiне келгенде осындай қарама -қарсы екi тәсiлдi қатар ұсынатындығын мақаласының әр жерiнен-ақ кездестiрiп отырмыз. Бiр жерiнде ол: «Тiптi лирикалық шегiнiске келгенде, қара сөз ғой деп, белгiлi күшке салмай шабытпен еркiн аударып кеткен де жақсы» десе, сол жерде тағы да: «Дәл аударма түпнұсқаның ой тұтастығын сақтауға сеп: түсiп қалған сөз болмайды; бар болғаны сол ғана» - дейдi. Сонда ой тұтастығын сақтаса ол аударма жаман бола ма екен? Бiздiңше, ой тұтастығын сақтау аудармашыға қойылатын ең негiзгi талаптардың бірі. Лирикалық шегiнiсте де ой тұтастығы болады және ол аудармада мiндеттi түрде сақталуға тиiс.
Пейзаж - психологиялық талдаудағы ұтымды құралдарының бiрi. Ол кейiпкерлердiң келбет - сипатын, бейнесiн толықтырады, олардың рухани жан- дүниесiн ашып, шығарма көркемдiгiн арттыра түседi. Шын мәнiндегi көркем шығармада пейзаж әрқашан негiзгi идеямен байланыста болады. Көркем әдебиетте пейзаждың жай ғана табиғат суретi ретiнде даралық қызмет етуі сирек,ол көбiнесе кейiпкердiң ойы мен сезiмi, жалпы көңiл-күйi мен iшкi әлемiмен тұтастықта, бiрлiкте көрiнедi.
Ал, Ә.Нұрпейiсовтің КСРО мемлекеттiк сыйлығын алған «Қан мен тер» роман - трилогиясында туған жердiң әсем сұлулығы, қатал табиғат пен қарапайым адамдардың күнделікті өмірі, табиғат пен өмір құбылыстарының арақатынасы сәтті берілген.
Романдағы бас кейiпкердiң қалыптасу, даму процестерiмен, бойындағы рухани қасиеттерiмен ұштастырылған табиғат бейнелерi адам жанының нәзiк иiрiмдерiн терең бойлаған жазушының суреткерлiгiн танытады.
Шығармада автор кейіпкерлерді табиғатпен тұтастай байланыстыра отырып, жағымды және жағымсыз жақтарын көрсетіп, әр кейіпкерге өзіндік мінездемелерін ашық - айқын суреттеп береді.Романдағы бас кейіпкердің бірі нағыз ер мінезді Еламанды айтып кететін болсақ, жазушы оны басынан өткен небір қиын өмір кешкен күндерін және байлардың қолынан көрген зәбірін оқырманның көз алдынан өткендей бейнелеп бергенін көріп
отырамыз.Сонымен қатар жазушы басқа да кейіпкерлерді де, ерекше көркемдеп айрықша көрсете білген.
II.тарау.Нұрпейісовтың табиғат көрінісінің қазақ тілінен орыс тіліне
аударылуының салыстырмалы түрде талдануы.
Шығармада табиғатпен байланыстыра берілген тұстарына талдау жасап, олардың орыс тiлiнде қалай берілгенiне көз жiберейiк:
Түпнұсқа:
«Онан басқа бiр нәрсе көрiнбесе де, осы арада туып өскен жiгiт ата қонысының әр бұтасына дейiн өз көкiрегiнде тiрiлтiп ап, қай жерде не барын жұмулы көзбен де сезiп тұр. Ақбауыр да онша қашық емес. Теңiзге төнiп тұрған тiк жардың дәл ұшар басына мiнбелеп салған жерқазбаларды шығыс жақ шетiнен санағанда үшiншi үй өзiнiкi.Кенет ұша жөнелген бозторғай кейіпкердің бір кезде мал баққан күндерін есіне салады.Еламан жүрегiне уын жайып бара жатқан ойды осы арада үзiп тастады да, қалың қауды кешiп келедi! Жұпар иiсi аңқып, жым-жырт мына дала түнiн өмiр бойы көрмей-бiлмей жүрiп, кенет ойламаған жерде, тасынан тапқандай бiр халде... жусан исiне елiткендей, көзiн жұмып, құшырлана дем алып келе жатқанды. Көде түбiнен бозторғай пыр еттi». [10;183]
Аударма мәтін:
«Он долго жил здесь и знал каждый куст и каждый увал. И теперь он как бы видел все это, хотя на самом деле ничего не видел. Вон Бел-Аран мысами упирается в море. Акбауыр был виден. И рыбацкий аул и третью землянку, если считать с востока он видел. Он живо вспомнил», «Тихонько бредя, остановливаясь, жадно нюхая, Еламан словно пьянел. Изредко он нагибался, срывал пучок травы, мял в ладонях привыкал лицом к пахучим стеблям.
Из-под куста с громким шорохом выпархнула птица, и Еламан тут же вспомнил, как когда-то пас по ночам лошадей». [11;180]
Аудармада асты сызылған сөзді транскрипция тәсілімен аударылған, яғни түпнұсқадағы сөздің айтылуы бойынша аударма тілінің әріптерін пайдалана отырып жазған.
Осы мысалдан айдаудан қашып келiп, айсыз түнде ауыл сыртына шыққан Еламанның туған жерiмен қайта қауышқан қуаныш-тебiренiсi ендi бiрде, Ақбауырды көруiмен, сүйген жары, жан ұясы жайлы жабырқау ойларымен астасып кететiндiгiн көруге болады. Өткен өмiрiне тән сипат белгiлер табиғат, түн тылсымынан қылаң бере, кейiпкердiң қиялын қытықтап, оны сол баяғысына сапар шеккiзедi. Көрiп отырғанымыздай, аудармасында да түпнұсқадағыдай, өткен өмірімен жүрiп өткен жолына куә кең дала, тымық түн оған сол бұрынғысын-ортасына түскен шаңырақ, келiншегiнiң қисынсыз қылықтарын есiне сап, бiр кездегi жылқы баққан түндерiн, Құдайменденiң қол астында жүрген күндерiн көз алдына әкеледi. Бiрнеше абзацтан тұратын бұл көрiнiстi аудармашы стилистикалық құрылым-ретiн бұзбай, логикалық байланысын жоғалтпай, сол күйiнше бере алған.
Сөйтiп бұл мысалдардың екi тiлдегi нұсқасынан да табиғат кескiнiнiң бас қаһарманның мұңды ойларымен шарпысып, кеудесiндегi тебiренiстi сүйiнiш сезiмдерiнiң сағыну, қимастық, опыну сарынына ұласып кететiнiне себепкер болатынын көреміз.
Екiншi кiтаптағы осы iспеттес тұстарының бiрiнде жер, дала әрекетiнiң күреңсiз суретi кейiпкердiң жан дұниесiне, ой әлемiне жол бастайды.Мұнда Еламанның туған жерiне деген қамқор көңiлі, оның қазiргi жай-күйiне байланысты ащы мұңы байқалады.
Түпнұсқа: «Сорлы елiм, келешегiң не болар?»-деп, Еламан шөбi күйiп, шаңы шығып, қаңсып жатқан қу далаға жудеу көңілмен құсалана қарады.Елсіз,сусыз далаға Еламан кеуде қысқан аянышпен ұзақ-ұзақ қарап: - соры арылмаған елiм, - деп дыбысы бiтiп, тұншыға сыбырлап, келесiде тiптi iш толқынын тоқтата алмай, ат жалына сүгiлiп, иегi кемсеңдеп кеттi. [10; 411- 412]
Аударма мәтін:
«Еламан с тоской оглядывал голую пыльную степь и думал, что край его несчастен и неизвестно, что ждет его в будущем.Он грустил по ней, как по лику матери, подавленный тоской о родине.», [11; 400]
Түпнұсқада жазушы табиғатты ел тағдырына байланыстыра суреттейдi. Даланың жұтаң тартқан бейнесiнен Еламан ел жүдеулiгiн танып, туған жерге деген сезiмi сағыныш – сүйiнiш ауқымынан шығып, туған дала төсiн жайлаған елiнiң ертеңiн ойлап күйзелген толғаныстарына ұласады. Жолай кезiккен ауыл, адамдардың бейшара хәлiмен қатар дала келбетiнiң жалаңаш сұрқайлығы бiр берiлiп, Еламанның елiн, жерiн ойлаған қайғысы қалыңдай түседi де, оның «ұзақ – ұзақ аянышпен», «құсалана» қарауы сенiм туғызып, еш жасандылық таныта алмайды.Аудармашы аудармасында жоғарыда айтылған жайларды – кейiпкердiң ой ағымын, iшкi сезiмiн, шексiз даланың көңілсiз кейпiн де барынша әсерлі жеткiзген. Алайда, Еламанның бейнесiндегi «iш толқынын тоқтата алмай, бүгiлiп», «иегi кемсеңдеп» кеткен қимылдың белгiлерiн ұмыт қалдырған.Жаңағыдай қимыл-қозғалысты детальдар арқылы жазушы оның от жалынды жылдардағы күрескерлiк сипатын, туып өскен жерi алдындағы..............