Экономика | Еуропалық қаржы нарығындағы Евро

Мазмұны
КІРІСПЕ
1 Тарау. Әлемдік экономикадағы Европаның жағдайы.
1.1 Евро аймағы.
1.2 Үш валюталық әлемдік құрылымда құруда евро ролі.
2 Тарау. Еуропалық қаржы нарығындағы Евро.
2.1 Евроның өтпелі экономикалы елдермен қарым-қатынасы .
2.2 Евроаймақ елдерінде интеграция.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
КІРІСПЕ
Талдаушылардың көбіне жалпы Европалық валютаны енгізуді Бреттон-Вудстық жүйеден бас тартқаннан кейінгі халықаралық валюталық қатынастардағы негізгі жағдайлардың бірі болып табылады.
ХВҚ (халықаралық валюта қоры) дайындаған баяндамада ЕВЖ құрумен евро әлемдегі мәнділігі бойынша арнайы қорлардың ішінде екінші болуы тиіс, ал ЕОБ мемлекет аралық валютаны басқару бойынша ұлттар басшылығындағы құрылым ретінде болады.
Кейбір ғылыми – экономистер ЕВЖ сияқты әлемдік экономикалық өте шықты құрылымының құрылуы әлемде экономикалық өзгерістерге алып келеді деген болжам айтуда.
Экономикалық зерттеулердің Лондондық Орталығының талдаушысы, Элек Рей, былай деген: «Қатардағы европалықтар, шынымен де жаңа валютаны тәжірбиеде қолдану мәселесіне аса көп көңіл аударады. Бірақ кейбір европалық саясаткерлер мен экономистер (әсіресе Францияда) ЕВЖ-ні халықаралық валюталық жүйеде доллар бағамын төмендетудің тиімді мүмкіндігі ретінде көреді». Бұл амбициялардың қаншалықты ақталғандығы бірнеше жылдар өткеннен кейін ғана белгілі болады.
Осы және басқа сұрақтардың әзірше шешілмеген болса да, жалпы бағалауда оптимистикалық ноталар айырықша орын алады. ХВҚ эксперттері, экономикалық, европалық және халықаралық қаржы нарықтарын қайта құруға және қызмет етіп жүрген көп жақты валюталық жүйені екі полярлы және үш полярлыға өзгертуге (трансформалауға) евро жеткілікті әлуетке ие. Қазіргі кезде, олардың ойынша, евро халықаралық саудада, жеке инвестициялар мен арнайы қорлар айырықша ие болады. Халықаралық валюталық басымдылық мәнді саяси тиімділік алып келетіні туралы қорытындыға келу үшін экономикалық теорияның мынаны бөлу міндетті емес.
Американың соғыстан кейінгі тәжірибесін қарау жеткілікті. Алдыңғы қатардағы ел қаржы саясатын іске асырғанда және жүргізгенде сыртқы әсерден көбірек қорғалған. Ол сонымен қатар өзінің сыртқы саясаттағы міндеттерін аз шығындармен жүзеге асыра алады және басқа мемлекеттерге де біршама әсер ете алалды. Оған дәлел ретінде АҚШ-тың соғыстан кейінгі валюталық жүйеден шығу туралы 1971 жылы президент Никсонның бір жақты шешімі болып табылады. Одан басқа экономикалық ұтыстар болады. Валютасы халықаралық беделге ие, яғни шет елдіктердің қолында біршама көлемдегі валюта ақша белгісіндегі номиналдық құн мен оларды дайындаудың нақты шығындары арасындағы айырым ретінде эмиссиялық табыс алады. Putsches Bank-тың есептеуі бойынша айналымдағы қолма-қол АҚШ долларының 50-60 проценті және неміс маркілерінің 30-40 проценті, олардың шыққан елдерінен тыс орналасқан. Жалпы АҚШ-тың долларға халықаралық сұраныстан алатын табысы ЖІӨ-нің 0,1 процентін құрайды. Putsches Bank-тің мамандары Евро шығару ЕО елдеріне жиынтық әлі 0,05 процент көлемінде табыс алып келген (немесе 4 млрд. евро). Бірақ та, тағы бір, көбіне дұрыс бағаланбайтын табыс табу көзі бар: қысқа мерзімді мемлекеттік қарыз міндеттемелерінің өтімділігінен алынатын пайда. Халықаралық валюта ретінде доллардың орнына және оған жоғары сұраныс АҚШ-тың мемлекеттік қарызына қызмет көрсететін құралдарды орналастырғанды реалды табиғаттылығын төмендетеді. Американдық үкіметтің бағалы қағаздарды ұстанушылардың арасында резидент еместердің үлесі басқа елдердің мемлекеттік қарызы үшін 17 процентпен салыстырғанда 25 прцентті құрайды. Олардың есептеуі бойынша табыстардың бұл екінші көзі АҚШ ЖІӨ 0,1 процентті береді. Барлық буын сандар гиганттық емес, бірақ бұларды қарастыруға болмайды. Сонымен, халықаралық валюталық жүйедегі балланстың кез-келген өзгеруі Еуропа үшін экономикалық және саяси табыстарды және АҚШ үшін қатерлерді білдіреді.
1 Тарау. Әлемдік экономикадағы Евроның жағдайы.
1.1 Евро аймағы.
Қазіргі уақытта Еуропа әлемдік экономикада негізгі рольдердің бірін алады. Еуро аймақпен тауарларды экспорттау (ЕВЖ ішіндегі сауданы ескермегенде) АҚШ-тың сәйкес көрсеткіш жерінен біршама жоғары.
Бірақ белгілі бір мемлекеттердің арасында еңбек және салық заңдылықтарындағы айырмашылықтарды ескермегенде, шекаралардың, ұлттық валюталардың болуы Жапония мен АҚШ-тың ірі интеграцияланған ішкі нарықтарында қызмет ететін компанияларға тән бәсекелестік артықшылықтан осы кезге дейін еуропалық фирмаларды айырып отырды.
Халықаралық қаржы жүйесіндегі жаңа валюта ролі доллар мен иенаға қарсы евро күші мен тұрақтылығына негізделетін және сауда ағымдары мен халықаралық қаржы трансакцияларында, арнайы және жеке инвестициялық портфельдегі евроның үлесі мен анықталатын болады.
Евроны енгізгеннен кейінгі ЕВЖ 11 елі арасында валютаны алып –сату операцияларын қажет етпейді. Әр түрлі елдер арасындағы компаниялардың келісім-шарттары валюталық тәуекел байланысты емес. Барлық 11 мемлекетке бағалар бір валютамен анықталатын болғандықтан, европалық фирмалар Европаның басқа елдерінде жасалған тауарларды сатып алу жеңілдетілді. Сондықтан, ЕВЖ-гі ішкі сауда сыртқы саудамен салыстырғанда жоғары қарқынмен өсетін болады. Сонымен қатар, Евроаймақ елдері экономикалық жоспарда бір-бірімен тығыз байланыста түсіретіндіктен, олардың саяси басшылығы, басқа мемлекеттердің үкіметтері сияқты айырбас бағамдарының өзгеруіне уайымдамайтын болады.
Басқа жағынан қарағанда, евро аймағы алдыңғы жылы 100 млрд. долларға жеткен, ағымдағы төлем балансының оң сальдосына ие болды, ол кезде АҚШ-та 400 млрд. долларға бағаланатын өсіп келе жатқан дефицит бақыланған. Егер басқа факторларды ескермесек, ол доллардың әлсіреуіне алып келуі тиіс. Көптеген жылдар бойы әлемдегі барлық елдер валюталық қорларын ұстауға ұмытылатын басымды қор (резервтік) валюта болып табылған.
1997 жылдың аяғында әлемдегі шетел валютаның барлық арнайы қорларының 57 проценті долларға тиісті болған. Неміс маркасы тек 12,8 процент, Француз франкі – 12,8, Жапондық иена – 4,9 процент болған. Бірақ та, бұл кезде Европаның орталық банктері 300 млрд. долларда валюталық қорларға ие болды.
Ортақ валютаны енгізгеннен кейін олар шетелдік валюта өз қорларын қысқарта бастады. Аймақ ішінде сауда еврода жүзеге асырылатын болғандықтан, оны шетел валютасындағы қорларды жинақтау көмегімен бір деңгейде ұстап тұру қажеттілігі болмайды. Әр түрлі есептеулер ЕВЖ елдеріндегі «артық» қорлар көлемін 50-230 млрд. аралығында анықтайды.
Көбіне сауда ағымдарының ауқымына негізделетін ХВҚ эксперттерінің нарықтық бағалаулары европалықтармен 50 млрд. дейін сатыла алатындығын көрсетеді. Бірақ, ЕВЖ қорлардың болжамды құрылымы мен көлемі сауда ағымдарына қарағанда көбінесе ЕОБ айырбас бағамы саясаты мен капитал ағымдары қозғалысының бағытымен анықталатын болады. Егер бұл сұрақта негізгі орталық банктердің бұрыңғы іс-әрекеттері бағыт бола алатын болса, жақын арада ЕОБ долларлық қорларын сатпауы мүмкін. «Артық» қорлар саны АҚШ міндеттері мен халықаралық активтердің жалпы көлемі мен салыстырғанда аз ғана болғандықтан, кез-келген жағдайда доллардағы қорларды сатудан доллардың айырбас бағамының евроға төмендетілген әсері осап болады.
Евроның қор валютасы ретіндегі маңызы көбіне азиялық мемлекеттердегі орталық банктер саясатына байланысты болады. Әзәрше олар әлемдегі арнайы валюталық қорлардың 40 процентіне ие. Көбінесе ол 1997 жылдағы кризисқа дейін көптеген азиялық валюталар долларға байланғандықтан, сонымен қатар осы кезге дейін жеткілікті қызығушылық тудыратын альтернатива болмағандықтан салдары болып келеді. Қазірдің өзінде Азия елдеріндегі айырбас саясатын алдын-ала білу мүмкін емес болмағандығына қарамастан, болашақта долларға нық байланудың аяқталғанынан кейін, резервтік (қор) валютасы евроны қолдануға кең мүмкіндік береді.
Көптеген талдаушылар, азиялық мемлекеттер пайдаларын оптимациялау, тәуекелдерін диверсификациялау және айырбас бағамдарын тұрақтандыру үшін евродағы қорлардың біраз көлемін аккумуляциялауды деген болжам айтуда. Бұл жағдайда евро әлемдегі валюталық қорлардың 25-30 процентін құрайды.
Өз қорларын евроға ауыстыруды қаншалықты тез кетуге болады? Тұрақты бағамды қолданатын мемлекеттерде көбіне өз валюталарын корзинасына байлайды. Латын Америкасы мен Азия мемлекеттерінің көбі Европадан көрі, АҚШ-пен тығыз сауда байланысында болады. Олар доллардан бас тартпайды, бірақ өздерінің резервтік қорларын уақыт өте диверсификациялауы мүмкін.
Егер резервтер (қорлар) құрылымында доллардан евроға қарай өзгеріс болатын болса, бұл үрдіс бірден болмайтынын нақты айтуға болады.
Егер олардың долларлық активтерінің азаюына алып келетін болса, басқа мемлекеттерді орталық банктер әрине долларды сатып, көп көлемде евроны сатып алмайды. Өсіп келе жатқан резервтері бар мемлекеттер үшін евро қаншалықты қызығушылық тудырады? Белгілі бір валютаның резервтік құрал ретінде рөлінің өсуі оның эмитентінің төлем балансы жалпы дефицитке ие болса ғана бола алады. Басқа сөзбен айтқанда, егер резервтік валютаның қоры өсетін болса, оған тек сұраныс емес ұсыныс та болуы қажет. (мысалы АҚШ осы заңдылықты дәлелдейді). Соңғы кезде Америкада төлем балансы тұрақты дефицитке ие.
1950-ші 1960-шы жылдарда елден капиталдың ағылып кетуі сауда балансының оң сальдосынан көп болған. Қазіргі кезде Евроаймақ сезілетін сауда оң сальдосына ие. Сондықтан, сұрақ осы блок капиталдың ірі экспорттері болуында болып тұр.
Резервтік валюта мәртебесін алуға басқа талап орталық банктер өздерінің шетел валюталарындағы резервтерін инвестициялауға дайын болатын, қаржы нарықтарының болуы болып табылады.
АҚШ банктік депозиттер немесе бағалы қағаздар санында орналасатын шетелдік ақша биліктерінің долларлық активтері бойынша пайыздарды төлейді. Долларлық резервтерін арнайы ұстанушыларына қатысты міндеттемелерді өсіру жолымен дефицитті қаржыландыру бағалы қағаздарды шығару нысандары әдеттегі қарыз алудан ерекшеленбейді. Негізгі басымдылығы орта және ұзақ мерзімді пайыз ставкалары доллар резервтік валюта болғаннан біршама төмен.
Жеке қолағы халықаралық активтер көлемі арнайы резервтер санынан көп мөлшерден жоғары. 1998 жылдың аяғында мәліметтер бойынша Жапония, Солтүстік Америка мен ЕО жеке иемденудегі активтер 70 трлн. Доллар шамасында (алтынды қоспағанда), ал барлық әлемдегі арнайы резервтер 1,4 трлн. долларға тең болған. Сол кездегі халықаралық жеке портфельдік инвестициялардың жалпы әлемдік көлемі 7,5 трлн. долларға жетті. Олардың ішінен ЕО барлық 15 елдеріндегі валюталарынан (ЕО ішіндегі операцияларды есептемегенде) долларда екі есе номинацияланған. Сондықтан жеке портфельдік инвестициялар портфельдік салымдар құрылымы өзгеруінің аса маңызды көзі болады.
Шоттарды жүргізу бірліктері, төлем құралы мен активтер құнын өлшеу эталоны ретінде жеке сектордың халықаралық операцияларында евроның рөлі қаншалықты болады? Халықаралық есептеу банкінің зерттеуі бойынша барлық валюта айырбастау операцияларының 80 процент доллар қолданылады. Әлемдік сауданың жартысы доллар бағасында жүзеге асырылады. Еуропаның көптеген жерлері үшін ортақ валютаның болуы еврода номинирленген Еуропа және басқа елдер арасында сауда операцияларының үлесін бірқалыпты өсіруге алып келеді.
Бұл өз кезегінде шетел трейдерін еврода баланстық есеп беруді жүргізуді талап етеді. Бірақ бұл операциялар шетел валютасындағы халықаралық активтерге аз көлемде қатысы бар. Шетелдік инвестициялар мен қарыздар аса маңызды болып табылады.
Арнайы резервтермен жағдайындағыдай, Еуропадағы жеке капитал ағымдарының мөлшері мен бағыты еврода шығарылған тәуелсіз облигациялар нарықтарының өтімділігі мен сыйымдылығы, мөлшерімен, сонымен қатар жеке капиталдар нарығының сипаттамаларымен анықталады. Үлкен табысты іздейтін капиталдық ағымымен әсер ететін кейбір деңгейде евроға әсер ету еврода номинацияланған бағалы қағаздардың сенімділігін өсіру есебінен компенсацияланады.
Жақын арада экономикалық зерттеу Орталығының мамандары орта мерзімді перспективада әр түрлі валюталарда номинацияланған, қаржылық активтерге жобаланатын сұраныс пен негізгі валютаны таңдаудың аса ықтималды варианттарына талдау жүргізді. Ол үшін үш аймақтан тұратын (Европа, АҚШ, Азия) әлемдік экономика үлгісі қолданды. Валюталық және қаржылық нарықтар мәліметтерінің негізінде олар қысқа мерзімде евро Еуропа мен Азиялық блок арасындағы саудада негізгі валюта ретінде долларды алмастырады, бірақ халықаралық нарықта доллар негізгі валюта болып қалады деген қорытындыға келді (квизи мәртебе – кво сценариі). Бірақ Еуропаның қаржы нарығы интеграциясы ісінде мағыналы прогресс болса, операция масштабында үнемдеу трансакционды фундаменталды факторлар евро позициясын одан әрі күшейтуге ықпалын тигізетіндей трансакционды шығындарды төмендетуге мүмкіндік береді. Ол кезде жаңа валюта қаржылық активтермен трансакцияларды жүзеге асырғанда, негізгі халықаралық валюта ретінде долларды айырбастайды, бірақ валюталық нарықта негізгі позицияларын сақтайтын, АҚШ пен азиялық блок арасында доллар үлкен үлеске ие болады («орташа евро» сценариі). Евро негізгі валюта ролін ойнайтын вариант ықтималдығы аз («үлкен евро» сценариі). Сонымен, бұл үрдістің масштабы саяси шешімдер мен нарық қатысушыларының талғамдарына байланысты болатын болса, жаңа валюта доллар қызметінің бір бөлігін жүзеге асырады деген қорытындыға келуге болады.
Валютамен жүзеге асырылатын операциялар көлемі бойынша сөзсіз доллар ұзақ мерзімге алдыңғы қатардағы валюта болып табылады. Осыған байланысты Элен Рей: «Глобалды экономикадағы өзгеріс жылдамдығы аса жоғары болуы мүмкін, бірақ анықталмағандық пен жай инерция сияқты кешігу міндетті түрде болады. Шынымен де, валютаның одақтық алғашқы шығуымен сәйкес келетін біршама тұрақсыздықтармен ілесуі мүмкін....