Саясаттану | Халықаралық валюта қатнастары

Мазмұны
Кіріспе.
I-ТАРАУ. Халықаралық валюта қатнастары.
1.1. Халықаралық валюта мәні және құрлымы.
1.2. Халықаралық валюта жүйнсінің дамуы кезендері.
II-ТАРАУ. Еуропалдық валюта жүйесі және валюталық одақты құру проблемалары.
2.1 Еуропалық одақтың құрылуы және қалыптасуы туралы.
2.2 Еуропалық валюта жүйесі.
2.3 .Қазақстан Республикасының валюта саясаты.
2.4 Қазақстан мен Еуроодақ арасындағы қарым-қатынас
Қортынды.
Қолданған әдебиеттер.
Кіріспе
Дүниежүзілік шаруашылық байланыстарын, валюта қатнастарынның жолға қойылған жүйесінсіз, оның нақтылы әлем денгейінде біліп, қаржыландыруға болмайды. Өзіне тән үлгісінде валюта қатнастарыелдін ішінде қолданылатын ақша айналысының заңдарын жүзеге асырады және дамытады. Бұл қатнастардың эвалюциясы өндіргіш күштердің дамуына, халықарылық енбек бөлінісінің терендеуіне, капиталистік шаруашлықтын құрылымдық өзгерісіне байланысты.
Валюта қатнастары – бұл дүниежүзілік қатнастардың қолданылуына байланыстыжәне елдер арасындағы шаруашлық байланыстарының алуан түрлеріне(сыртқы сауда, сыртқы капиталшығару, пайданы инвестициялау, ғылыми техникалық айырбас, туризм және т.б.) қызмет көрсететін экономикалық қатнастар.
Қазіргі заманда валюта қатнастарының әлуметтік-экономикалық функциясы сол, дүниежүзілік және бүкілдүнежүзілік шаруашылық шеңберінде капиталдың ұдайы өндірісі үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету. Валюта жүйелері ұлттық және дүниедүзілік болып екіге бөлінеді
Ұттық валюта жүйесі – елдің ұлттық зандары бойынша айқындалатын валюта қатнастарын ұйымдастыру үлгісі болып табылады.
Дүниежүзілік валюта жүйесі – бұл дүниежүзілік шаруышылықтын дамуына байланысты және мемлекет келісімдерімен заң жүзінде баянды етілетін халықаралық валюта қатынастарын ұйымдастыру үлгісі болып келеді.
I-ТАРАУ. Халықаралық валюта қатнастары.
1.1. Халықаралық валюта мәні және құрлымы.
ХХ ғасырдың орта шенінен бастап халықаралық экономикалық, қаржы-қаражат және валюталық қатнастар өз дамуында жаңа сатыға көтерілді. Ашық экономика құруға ұмтылыстардың басты тенденциясы сауда айырбасын жеделдетуді,халықаралық қаржыландыруды дамытуы,жаңа валюта рыноктарын құруды,әр түрлі елдер арасындағы валюталық-қаржылық қатнастарды кеңейтуді көздейді.
Валюталық қатнастар дегеніміз – дәстурлі ақша қызметінің дүниедүзілік ақша қызметіне ауысумен байланысты жүзеге асатын экономикалық қатнастардың жиынтығы.
Дүниежүзілік ақша сыртқы суда мен қызмет көрсетулерді,капиталдар қозғалысын, пайданы инвестицияларға аудару,несие және қарыз беруді, ғылыми- техникалық айырбасты,турмзмді,заңды және жеке тұлғалардың ақша аударуын қамтамасыз етеді.
Валюталық қатнастар ұлттық және халықаралық денгейде жүзеге асады. Ұлттық денгейде олар ұлттық влюта жүйесін қамтиды. Ұлттық валюта жүйесі дегеніміз – мемлекеттік зандармен бекітілген, елдің валюталық қатнастарын ұйымдастыру нысаны(формасы).
Ұлттық валютва жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады.
- Ұлттық валюта бірлігі;
- Ресми алтын валюта қорының құрлымы;
- Ұлттық валютаның паритеті менг валюта курсын қалыптастыратын механизімі;
- Валютаның айырбасталу мүмкіндігі;
- Валюталық шектеулердің деңгейі;
- Мемлекеттің сыртқы экономикалық есептеулерді жүзеге асыру тәртібі және т.б.
Ұлттық валюта жүйесін байланыстыратын буынға валютанвң курсы (құны) мен паритеті жатады.
Валютаның курсы дегеніміз – жекелеген елдердің валюталарының ара қатысы немесе басқа елдің валютасы арқылы көрсететін жеке бір ел валютасының «бағасы».
«Паритет» - валюталардың алтын мөлшеріне сәйкес ара қатысы. Паритет валюта курсының негізі, бірақ валюта курсы(құны) оның паритетіне дәлме – дәл келмейді.
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзілік шаруашлық шеңберінде валюталвқ қатнастарды ұйымдастыру нысаны.
Бұл жүйе дүниежүзілік капиталистік шаруашлықтын бірте – бірте қалыптасуы нәтижесінде пайда болып, кейінрек мемлекет аралық келісімдер арқылы заңдастырылған.
Халықаралық валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
- ұлттық және ұжымдық валюта бірліктерінің қоры;
- халықаралық өтімді (ликвидный) активтердің құрамы мен құрлымы;
- валюталық паритеттер мен курстардың механизімі;
- валюталардың өз-ара айыпбасталу жағдайы;
- халықаралық есептеулердің нысаны;
- халықаралық валюта нарықтары мен дүниежүзілік алтын нарықтарындағы орныққан тәртіп;
- халықаралық валюта-қаржы қозғалысын реттеуші ұйымдар (Халықарылық валюта қоры – МВФ, Халықаралық даму банкі – МБРР және т.б.)
Халықаралық валюта жүйесінің негізгі міндеттеріне тұрақты экономикалық өсуді, инфляцияны ауыздықтауды,сыртқы экономикалық айырбас пен төлем айналымын тепе – тендікте сақтауды қамтамасызету шенберіндегі халықаралық есептеулер мен валюта рыноктарын реттеу жатады.
Халықаралық Валюта жүйесі хвлықаралық экономикалық қатнастарды кеңейтуге,немесе, керсінше шектеуге әсер ететән ең маңызды механизімдердің бірі.
1.2. Халықаралық валюта жүйесінің даму кезендері.
Халықаралық валюта жүйесі – динамикалық, дамушы жүйе. Бұл жүйе Батыс елдері экономикасындағы, дүнмкжүзілік щаруашлықтағы өзгерістер менг қажеттіліктерге сәйкес бірте – бірте өрістеді.
Өз даму барысында халықаралық валюта негізгі төрт кезеннен өтті және сол кезендер халықаралық валюта жүйесінің төрт түрін сипаттайды.
Халықаралық валюта жүйесінің бірінші түрін алтын стандарт жүйесі деп аталады. Бұл жүйе ХІХ ғасырдың сонына қарай қалыптасты. Ол кезде бірқатар мемлекеттердің валюталары ел ішіндегі нарықтарда алтынға еркін айырбасталды.
Алтын стандарт жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
- әр бір валюта бірлінгінде белгілі алтын мөлшкрінің болуы;
- валютанығ алтынға айырбасталу мүмкіндігі ел ішінде де, мемлекет шекарасынан тысқары жерлерде сақталуы;
- алтын құймалардың монетаға (тиынға) айырбасталу, алтынның еркін экспортталуы мен импортталуы және халықаралық алтын рыноктарында еркін сатылуы;
- Алтынның ұлттық қоры мен ел ішіндегі ақша ұсынысы арасындағы қатаң байланыстың болуы;
Алтын стандартқа негізделген халықаралық есептеулердің механизімі қатаң курс бойынша жүргізіледі. Алтын стандарттардың басқа түрлеріне, алтын монета, алтын құйма және алтын девиз стандарттары жатады.
Алтын стандарттың бір түрінен екінші түріне кқшу дүниежүзілік капитализм жүйесінің дамуы барысында жүзеге асып отырады.
Капиталистік шаруашлықты жү.огізудің бірте – бірте күрделенуі, жүниежүзілік шаруашлық байланыстарының кеңеуі мен тереңдеуі, экономикалық дағдарыстардың циклдық қайталанулары экономиканы реттеуді күшейтуді обьективті қажеттігін туғызып, мемлекеттің экономикалық процестерге араласын күн тәртібіне қояды. Экономикаға мемлекеттің араласуының күшеюі алтын стандартмен анықталатын қатаң валюта курсының реттелетін, өзара байланысты валюта курсына айнала бастауына әсер етті.
Екінші жүйе – алтын девизді стандарт жүйесі 1922 жылғы Генуя конференциясы шешімінің нәтижесінде пайда болды. Кейінрек бұл шншімді капиталистік елдердің көпшілігі құптады. Алтын девизді стандарт жағдайында банкноттар алтынға емес, басқа елднрдің девиздеріне (банкноттар,вексельдер,чектер) айырбасталып, содан кейін ғана алтынға ауыстырылатын болады.Девиз ваюта ретінде доллар мен фунт стерлингі қабылданды. Алтын девизді стандарт іс жүзінде реттелетін валюта курс жүйесіне, ең алдамен алтын-валюталық стандарт жүйесіне көшудің алғашғы қадамдары еді.
Алтын – валюталық стандарт жүйесі ХХ ғасырдың 30- жылдарында пайда болып, 50- жылдардың сонына қарай толық қалыптасты. Бұл жүйе бойынша қағаз ақшаларды алтынға айырбастау тоқтатылды. Алтын – валюталық стандарт жүйесі Бреттон-Вудс (АҚШ) қаласында 1944 жылы өткен халықаралық конференцияда қабылданып, өз күшіне кірді. Бреттон – Вудс валюта жүйесінің белгілеріне мыналар жатады:
- елдер арасындағы түпкілікті ақшалай есеп айырысу қызметін алтын атқарады.
- әр түрлі елдердің валюталары құнынің өлшемі ретінде және халықаралық несие төлеу құралы болвп американдық доллар бекітілді;
- басқа елдердің орталық банктері мен үкімет мекемелері АҚШ-тың казначейліктерінде 35 долларды бір трояндық унция мөлшеріндегі алтын курсы бойынша айырбастайды.
Унция – ағылшын өлшем жүйесіндегі масса бірлігі. Алтынның валюталық бағасы ресми баға негізінде құралып, 1988 жылға дейін аса көп өзгерістерге ұшыраған жоқ.
- валюталарды өз-ара салыстыру және оларды айырбастау алтын мен доллар арқылы көрсетілетін валюталық паритеттер негізінде жүзеге асырылады;
- әр бір ел өз валютасы курсының тұрақтылығын басқа бір елдердің валюталарвна салыстырмалы жағдайда қамтамасыз етуге міндетті болады.
Валюталардың нарықтық курсы белгіленген алтын немесе доллар паритеттерінен 1%-тен артық ауытқымауға тиіс. Паритеттерді өзгерту жұмыстары төлем балансы тұрақты түрде бұзылған жағдайда ғана жүргізіледі.
- мемлекетаралық валюталық қатнастарды реттеу Бреттон- Вудс конференциясында құрылған халықаралық валюта қоры арқылы жүзеге асырылады.
Бреттон – Вудс келісімі халықаралық валюта жүйесінің дамуындағы маңызды кезен болды. Тұңғыш рет халықаралық валюта жүйесі үкімет аралық келісімдерге негізделеді Бреттон – вудс жүйесі алтын доллрлық стандартты орнықтру арқылы сауда айналымын кеңейтуге, өнеркәсібі дамыған мамлекеттердегі өндірістін өсуіне едәуі ықпал жасады.
60- сонына қарай Бреттон – Вудс жүйесі күшейе түскен дүние жүзілік шаруашлықты интернациоландыру процесімен қайшылыққа келе бастады. Трансұлттық корпарациялар қызметінде валюталық алып сатарлықтар көбейді. Алтын – долларлық стандарт іс жүзінде бірте – бірте тек долларлық стандарт жүйесіне айнала бастады. Ол аз дегендей АҚШ-тың өз экономикасы бірқатар қйыншылықтарға тап болды, олардың не бастысы Батыс Еуропа елдері мен Жапонияның экономикалық қуаты артып, олардың ықпалының күшеюі 60- жылдардың сонына қарай доллардың позициясын шайқалтты. Еуропа елдерінлегі доллардың қоры орасан зор сомаға жетіп, дербес еуродоллар нарығын қалыптастырды. Айталық 90-жылдардың басындаАҚШ-тан тыс елдердегі доллардың көлемі 30 млрд. доллардан асып түсті. АҚШ-тың төлем балансының тапшылығы шектен шығып кетті. Бреттон – Вудс жүйесінің долларды алтынға айырбастау жөніндегі талаптары АҚШ- экономикасына көптеген ауыртпалықтар алып келді........