Экономика | Дипломатиялық қызмет

Мазмұны

1. Кіріспе __________________________________________ (3)
2. Негізгі бөлім:
2.1. Дипломатиялық қызметтің тарихи тамырлары ____ (4-7)
2.2. Дипломатиялық қызмет және АҚШ-тың заманауи сыртқы саяси жүйесі _________________________________ (7-9)
2.3. Дипломатиялық кадрлар: таңдау, оқыту, қызмет бабы бойынша жоғарылату, рангын анықтау ___________________(9-10)
2.4. АҚШ-тың әлемнің басқа елдерімен ажырамас байланысы _ (11-12)
2.5. Жариялық дипломатия ______________________ (13-14)
2.6. Қазақстан мен АҚШ арасындағы дипломатиялық
байланыстар _________________________________ (14-17)
3. Қорытынды ________________________________________(17)


4. Пайдаланған әдебиеттер тізімі ________________________ (18)

 Дипломатиялық қызметтің тарихи тамырлары
Америка Құрама Штаттарындағы бірінші дипломатиялық институттар тікелей өкілетті органдармен құрылды. (бұл олардың құрылу моделін Англия және басқа да Батыс Европа елдердің моделінен радикалды түрде өзгешелейді). Сонымен қатар, бірнеше жылдар аралығында олар атқарушы емес, керісінше тікелей заң шығарушы құрылымдарға бағынды. 1781 жылы қаңтар айында Конгресс (Англиядан өз тәуелсіздігін жариялаған барлық колония өкілдерінің заң шығарушы жиналысы) сыртқы істер департаментін орнатты. Дәл осы мерзім АҚШ-та орталық дипломатиялық ведомстваның туған күні ретінде атап өтіледі. Кейінгі сегіз жыл аралығында, заң шығарушылардың өзінен құралған департамент , жас мемлекеттің сыртқы қатынастарын басқарды.
1789 жылы, 1787 жылғы қабылданған АҚШ конституциясына сай, департамент Мемлекеттік департамент болып өзгертіліп, мемлекет президентінің басқаруына берілді. Конституция сыртқы қатынастардың жалпы құқықтық негізін құра отырып, оның ұйымдастырылуы туралы тұманды, анық емес түрде айтып өтеді: заң шығарушы және атқарушы биліктің компетенциясының шекарасы, сыртқы саяси ведомства жүйесіндегі мемлекеттік департамент ролі анықталмайды. Мемлекеттік хатшыға департамент жұмысын анда-мұнда президенттің берілген тапсырысымен байланысты атқару бұйырылады. Конституцияда жазылған президенттің ерекше мүмкіндіктері кейіннен кеңейтілген жоспармен түсіндіріледі. Атап айтқанда, мәтінде тіркелген президенттің өкілдерді, уәкілдерді, консулдарды сайлау құқығы (Сенатпен кеңесу және оның келісімімен), сыртқы саяси мекемелерде кез-келген сайлауды жүргізу, жаңа орындар мен құрылымдарды құру, сонымен қатар, аппарат қызметін қадағалау құқығына өзгертілді (трансформацияланды). Конституцияда мамандандырылған дипломатиялық қызмет жайында ешнәрсе айтылмайды. Кейіннен, осы заң, XX ғасырда дипломатиялық қызмет құрылғанда, американдық дипломатиялық мекемелерге өзінің кері әсерін тигізеді.
Жаңа мемлекеттің құрылу барысында (1775 жылдан бастап XIX ғ. 30-шы жылдарына дейін) Б.Франклин,Т.Джефферсон, Дж.Адамс және көптеген басқа талантты саясаткерлердің күшімен, Америкаға, оның сол кездегі аса ауыр жағдайы- арнайы оқытылған дипломатиялық мамандардың жетіспеуі кезінде, алдында тұрған халықаралық мәселелерді шешу мүмкіндігі туды. Содан кейін сол таланттардың орнына орталандырылғандары келді, бірақ американ саясаткерлері жеке карьералық дипломатиялық қызметті құруды жөн көрмеді. Өздерінің позицияларын, олар, Ескі Кезеңдегі қалыптасқан монархиялық дипломатиялық институттар мен салттардың республикалық Біріккен Штаттарға мүлде қажет емес екендігінен көрсетті. Мамандандыруға қарсы қалыптасқан тағы бір аргумент- 30-жылдардағы президент Э.Джексонның мынадай талқылауы болды: “Мемлекеттік қызметкерлердің міндеттерінің қарапайымдылығы соншалықты-оны кез-келген саналы адам орындай алады”.1
Қызметке тағайындау жүйесінің “сыйлық-ұтушыға” деген принципінің енгізілуімен байланысты ой өз көрінісін тапты. Сайлауда жеңіске жеткен президент аса мықты орындарға өзінің туыстарын, достарын, оларға президентті қолдағаны үшін “сыйлық” беріп, отырғыза бастады. Осы негізде олардың мамандандырылған дайындықтары маңызды орын алмады, мұндай сайлау жүйесі кейде орынсыз жағдайларға дейін апарды: 1869 жылы президент У.Грант өзінің досы Э.Уошбернді (оның аз мерзім болса да дипломатиялық ведомстваның тағында отырып, рахат алуына мүмкіндік беру негізінде) 12 күндік мерзімге мемлекеттік хатшы ретінде сайлауы болды. Нәтижесінде, мемлекеттік аппаратта, сонымен қоса, оның дипломатиялық шенінде, коррупция мәселесі дамып, жұмыстың эффективтілігі жойылып, АҚШ-тың әлемдегі престижін төмендетуге дейін барды.
АҚШ-тың мықты индустриалды державаға айналуы, мемлекеттің қаржылық-монополистік және саяси орталықтардың XIX-XXғ.ғ.халықаралық мәселелерді шешуге белсенді араласуы, барлық мүмкіншілікпен дипломатияға байланысты және оның басты құралы-дипломатиялық қызметке байланысты қатынасты өзгертуді талап етті және бұл талап орындалды. Саяси көшбасшылардың құралдарымен өмір сүрген іскерлік ортадан, университеттерден белсенді қолдау тапқан мемлекеттің саяси көшбасшылары аса дайындықпен “демократиялық риториканы” тастап, Батыс Европаның дипломатиялық тәжірибесіне қарауға белсенді ынта білдірді.
1905-1916 ж.ж. президенттер Т.Рузвельт жәнеУ.Тафтың атқарушы бұйрықтарымен, сонымен қатар, Конгрестің заңдарымен дипломатиялық және консулдық қызметке қабылдау критерийлері, сонымен қатар, қабылданушы адамның біліміне, интеллектіне, квалификациясына байланысты оның карьералық жетістіктерін анықтап беру туралы принциптер жарияланды.
Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталысымен күн тәртібінің бірінші мәселесі болып- кадрлық дипломатиялық қызметтің құрылуы табылды.
__________

1Матвеев В.М: Дипломатическая служба США. М.: Международные отношения, 1987. С.18.

Ол Роджерс заңының негізінде “АҚШ-тың шет ел қызметі” атымен құрылды.
Заң дипломатиялық және консулдық қызметтің мамандарының бір жүйеге бірігуін, төменгі рангтарға арнайы емтихан арқылы алынуын және т.б. бекітті.
Алайда, Мемлекеттік департамент пен Шет ел қызметінің (біріншілері-Азаматтық қызметтің құрамына кірді) мамандарының бірігуі, бір орталыққа интеграциялануы кейінге қалтырылды және ол 1950 жылдары ғана өз орнын тапты.
АҚШ-тың сыртқы саяси ведомствасы- Мемлекеттік департамент өзінің іс жүргізу барысында мықты ұлттық қарсыластарымен соқтығысып жатады. Ең бастысы, Ақ үй администрациясы, Қорғаныс министрлігі, Ұлттық қауіпсіздік кеңесі және Конгресс жайында сөз болып отыр. Олардың барлығы сыртқы саяси курсты реттеудегі өте белсенді ойнаушылар болып табылады.
Халықаралық дәрежеде танымал американ дипломаты Дж. Кеннан айтуы бойынша, теория жүзінде, бір немесе бірнеше ішкі акторлардың қызығушылығын танытатын сыртқы үкімет акциялары, біріншіден, Мемлекеттік Департаментте қарастырылуы керек. Бірақ барлық үкіметтік департамент пен агенттіктердің ішінде Мемлекеттік Департамент мемлекеттің саяси орталықтарының аз ықпалына түсуде. Бұл оның қалған ресми құрылымдармен болатын жүйелі қарым-қатынасында әлсіз позицияда болып қалатындығын көрсетеді.
Ұлттық қауіпсіздік заңы бойынша құрылған қорғаныс Министрлігі, ОБО (ЦРУ), ұлттық қауіпсіздік Кеңесі сыртқы саясатты орнату мәселесінде дәстүрлі дипломатиялық мекемелердің негізгі бақталастары болып келді. Дипломатиялық қызметке Конгресс аса белсенділікпен араласа бастады. өкілеттілікте әскери ведомстваның басшылары және барлаушылар кадрлық дипломаттарды артқы жоспарға ығыстырды. Жоғарыдағы айтылғандарға қоса айта кететін жайт, 50-жылдардың ортасынан бастап, ультра-риакцияшыл сенатор Дж. Маккартидің басшылығымен, көп жылдарға дейін өзінің салдарын қалдырған дипломатиялық кадрларды түгелдей уландыру процесі басталып, мемлекеттік аппараттың онсыз да әлсіздігін одан әрі өршітті.
Ал президент Дж.Кеннеди кезінде Мемлекеттік департамент және американдық дипломатиялық қызметкерлердің шет елдегі рөлі көтерілді. 1961 жылы мамыр айында Дж. Кеннеди АҚШ-тың шет елдегі өкілдеріне барлық шет елдегі мекемелердің қызмет барысын қадағалауға құқық берді(әскери міндеттерден басқа). Оның тікелей бұйрығымен байланысты мемлекеттік хатшы Д.Раск оперативті дипломатиялық қызмет барысындағыларды өздерінің белсенділігін арттыру және “шешім қабылдаудан қорқпауға” шақырды.
1980 жылы АҚШ-тың Шет елдегі қызметі туралы Конгреспен мақұлданған Заңға байланысты кадрлық дипломатия өзінің ерекше статусына ие болды. Сөйте тұра, әлі де болса, кадрлық дипломатиялық қызметтің аппараттағы өз орнын сақтап қалу мәселесі айқын шешілмеді.
Заң президентке дипломатиялық шенге кадрлық дәрежесінің мүмкіндіктеріне байланысты тағайындауды бұйырды. Бірақ бір жыл өткен соң, бұл ұсынысты Рейган қабылдамау негізінде жаңадан босатылған орындардың жартысына (44%) өзінің жеке таныстарын отырғызады. Осымен бірге, бірнеше тәжірибелі дипломатиялық мамандар президенттің бұйрығы бойынша өз шендерін тастап кетуге мәжбүр болды. Осы кезде Дипломатиялық қызметкерлердің ойын жақтаушы Шет ел қызметінің Ассоциациясы Рейганға “оның қызметтік бабы бойынша емес, саяси бағыты негізінде АҚШ-қа деген әлемдегі сыйластық төмендеп барады”, деген хат жолдады... Әрине, АҚШ-тың барлық президенттері бірдей болған жоқ...
 Дипломатиялық қызмет және АҚШ-тың заманауи сыртқы саяси жүйесі.

Америка Құрама Штаттарында, жоғарыда айтылып кеткендей, Мемлекеттік департамент өзінің сыртқы саяси қызметін басқа да мекемелермен бөлісіп атқарады- корғаныс Министрлігімен,Ұлттық Қауіпсіздік Кеңесімен, Орталық барлау басқаруымен, Конгреспен, Ақ үй аппаратымен, көптеген салалы министрліктермен. Бұл билік және басқару органдарының барлығы президенттің сыртқы саясаты барысында қабылдайтын шешімдеріне эффективті түрде әсер етіп қана қоймай, сонымен қатар, Мемлекеттік департаменттегі кадрлардың орналасуын, әсіресе, шет ел өкілдіктеріндегі мамандарды қадағалап, жұмысын оңтайлы реттеп отырады.
АҚШ-тың Шет ел қызметіндегі карьералық дипломаттардың ролі европалық мемлекеттердегі, мысалы, Ұлыбританиядағылардан салыстырмалы түрде төмен болып келеді. Мемлекеттік департаментте британдық кадрлық дипломат №1- министрдің тұрақты орын басушысы, СІМ-ң саяси басқарушылары мен мамандандырылған кадрлардың арасындағы байланыс орнатушы қызметін атқаратынға аналогты дипломатиялық кадр кездеспейді.
Мемлекеттік департаменттің басқару шені кең ауқымды болып келеді. Ол өз құрамына мемлекеттік хатшыны, оның жалпы министрлік қызметтегі бірінші орын басушысын (мемлекеттік хатшының жоқ кезіндегі жалпы Мемлекеттік департаментті басқаруды және административті-кадрлы қызметтерді бақылауды өз қолына алатын қызметкер), 5 бірінші орынбасарларын (глобальді мәселелрді қадағалаушы), 16 орынбасарларын (жеке аудандар мен аймақтардың жұмыстарын қадағалайтын қызметкер), және оннан аса директорлық орындарды кіргізеді. Оперативті жұмыс басқаруларда жүргізіледі, олардың әрқайсысы директормен немесе оның орынбасарымен тағайындалады. Дәл осы қызметке мамандандырылған кадрлар орналастырылады, бірақ кейде, мұнда да шеттен адамдар кіргізіліп қалуы мүмкін.
Мемлекеттік департаменттің штаттық кестесі -14000 қызметкерден құралады, олардың ішіндегі карьерлік дипломаттар саны осылардың үш бөлігін құрайды. Шет мемлекеттер өкілдігінде олардың саны одан да аз (15%-20%). АҚШ-тың 160 мемлекетте өзіндік персоналмен таныстырылған АҚШ-тың 28 мекемесі және оған қоса, Мемлекеттік департаменті бар 260 дипломатиялық және консулдық мекемелері орналасқан.
Өз кезегінде американдық президент Томас Джефферсон сыртқы саясатты бес клерк, екі елші және сағатына төленетін аудармашымен бірге жүргізді. XX ғасырдың 40-жылдары АҚШ Мемлекеттік Департаментінде 700 адам жұмыс атқарды. Ал 1990 жылы оның штат саны 10500-ге жетті. Орта көлемді американдық елшілік саны 1970 жылдары 1000 адамға жетіп отырдв. “Britannica” жинағының мәлімдемесі бойынша, оның тек 15 %-ы ғана Мемелкеттік Департаментке тиді. Саны бойынша ең көп құрамдас АҚШ елшілігі Сауд-Аравиясында (1000 адам) болды.
Ғасырлар тоғысындағы атқарушы билік және президенттің жоғарғы елшілік орындарына сайлау кезіндегі саяси протекционизмі алсқа кете қойған жоқ. Кейбір елші- мамандар (мысалы, РФ-ғы өкіл Томас Пикеринг 1996 жылы.) президентті саяси протекционизмнің, шет елдерде “Америка имиджін”таныстыруға деген талпынушылықтар басқа елдерде АҚШ туралы жақсы ойлар тудырмайтындығына көндіру негізінде бұқараның .....