Педагогика | Бастауыш сынып оқушыларына геометриалық фигураларды оқыту

Мазмұны
Кіріспе................................................................................................................3
I.Тарау Төменгі сынып оқушыларының жас ерекшеліктері. 7
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының психологиялық – педагогикалық ерекшеліктері. 7
1.2 Бастауыш мектеп математикасындағы геометрия элементтері 16
ІІ Тарау Бастауыш мектеп оқушыларының геометриалық түсініктерін қалыптастыру жолдары. 28
2.1 Төменгі сынып математикасындағы геометриялық түсініктер 28
2.2 Бастауыш мектеп оқушыларының геометриалық түсініктерін қалыптастыру. 41
Қортынды 53
І. Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестігі : Еліміздің әлеуметтік – экономикалық дамуын жақсарту қоғамдық өмірдің барлық саласында түбегейлі терең өзгерістер жасауды, ең алдымен, адам санасын шыңдауды, жаңаша ойлар қалыптастыруды, халқының өткен тарихи - мәдени мұраларын игере отырып шығармашылықпен еңбек етуді талап етеді.Қазақстанның ХХІ ғасырда өркениетті әлемнен орын алып, дамыған елдер деңгейіне жетуіне ықпал етер бірден-бір құдірет-білім және білімді ұрпақ. Білім беру жүйесінің барлық буындарына, соның ішінде білім мен тәлім – тәрбиенің негізі бастауыш мектепте қаланады.
Қазақстанның тәуелсіздік және егемендік алуына байланысты, өскелең ұрпаққа білім мен тәрбие беру мәселесін қоғам дамуына қазіргі кезеңнің талаптарынан туындап отырған міндет және мақсаттарға орай жан – жақты желілдіру қажет болып отыр.
Бастауыш мектепте оқылатын пәндерден жаңа мемлекеттік стандарт, бағдарламалар жасалып, соларға сәйкес төлтума оқу - әдістемелік жиынтықтар жазылады, демек, оқу – тәрбие процесін ұйымдастырудың жаңа жүйесі мектептердің тәжірибесіне енгізілуде, яғни педагогикалық ғылымның озық идеяларымен жиақталған құнды тәжірибелердің нәтижелері өзгерген және жаңа жағдайларда өзінің қолданысын табуда.
Осындай күрделі мәселенің дұрыс шешілуі ұстаздардың теориялық білімнің және кәсіби мамандығының деңгейіне тәуелді.Сондықтан, оқушыларының тек қана білім берумен шектеліп қалмай, қазіргі заман талабына сай тәлім – тәрбие беретін, яғни халқымыздың тарихы, мәдениеті, салт – санасы, әдеп – ғұрпы, педагогикасымен таныстырып, ой - өрісін, қабілетін жан – жақты дамытуға толық мүмкіндік туғызады.
Еліміз егеменді мемлекет болғалы бері барлық сапаларда өзгерістер жүргізіп жатыр. Мұндай өзгерістерден білім беру сапасын да тыс қалған жоқ. Қазіргі білім беру (сапасы) жүйесі әлемдік өркениеттің барлық талабына сай келетін парасатты білім мен біліктілігі жетілген мамандар дайындауды қажет етеді. Сондықтан да Қазақстан Риспубликасының «Білім туралы» заңында білім беру жүйесінің міндеті ұлыттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдай жасау екендігі айтылған.
Бұл саладағы еңбектер, әдебиеттерді талдау – осы бағыттағы зеріттеулерді әрмен қарай жан – жақты жалғастыру қажет екенін көрсетеді.
Бұл біздің зерітту жұмыстарымыздың көкейкестігін көрсетеді. Бастауыш сынып оқушыларына геометриялық фигураларды оқыту жұмысын дамыту мәселесі – біздің зеріттеу проблемамыз болып табылады.
Көрсетілген проблемамыздың көкейкестігі, соның жеткіліксіз зеріттелуі , ғылыми практикалық мәнділігі, диплом жұмысымыздың ұсынылып отырған тақырыбымызды талдап алуға негіз болады.
Зерттеу мақсаты – Бастауыш сынып оқушыларына геометриалық фигураларды оқытудың әдістемесі.
Зерттеу пәні – Бастауыш сынып оқушыларына геометриалық фигураларды оқыту.
Зерттеу міндеттері :
- төменгі сынып оқушыларының психологиялық – педагогикалық ерекшеліктерін оқыту;
- бастауыш мектеп оқушыларының геометриалық түсініктерін қалыптастырудың жолдарын жасау;
- бастауыш мектеп математикасындағы геометриалық элементтерін түсіндіру;
- бастауыш сынып оқушыларына геометриалық түсініктерін дамыту барысында тәрбиелік – эксприменттік жолмен түсіндіру, әдістемелік нұсқалар беру;
- бастауыш сынып оқушыларына геометриалық фигураларды оқытуда дидактикалық мүмкіншіліктерін зерттеу;
Жетекші идея – оқу үрдісінде бастауыш сынып оқушыларына геометриалық фигураларды оқыту сапасын арттыру.
Зерттеудің әдіснамалық негізгі таным теориясы мен оның жетекші идеялары, жеке тұлға туралы теория мен оқушы іс - әрекетін ұйымдастырудың психологиялық – педагогикалық концепциясы және педагогика ғылымдарының негіздері құрайды.
Диплом жұмыстың құрлымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тарау мен қортындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Осы кезге дейінгі мектептегі геометрия пәнін оқыту – объективті шындықтың бейнесі ретіндегі қоршаған ортаны, яғни геометриялық фигураларды танып- білу функциясын атқарып келгені белгілі. Оқушыға осы нақты шындықты адекватты түрде қабылдаушы рөлі беріледі. Өз санасында қоршаған орта бейнесіне неғұрлым толық жанғыра алған оқушы соғұрлым жан- жақты мәләмет алған, білімді деп есептеледі Білімді адам – жан- жақты білімі бар адам деп саналады.
Сонғы кездегі орын алып отырғандай, білім парадигмасынан дамыту парадигмасына өту –оқушы өзінің белгілі пәнді оқып үйрену іс-әрекеттерінің субъектісі, ал білімнің ғылыми жүйесін игеру- оқушы тұрғысынан тұлғаға бағытталған оқытудың көптеген тұжырымдамалары, технологиялары негізінде пайда болып отыр.
Геометриялық білімнің жаңа мазмұны оқушы мүдделерінің, мүмкіндікткрінің және пәнді өз бетінше оқып үйрену қабілеттерінің, белсенділіктерініңір түрлі болуына байланысты әрбір оқушы белсенгділігінің дами отырып жоспарланған денгейге жету үшін қажетті жіне жеткілікті базистік ебдейліктер жыиынтығын қалыптастыру, яғни талдау, жіктеу, жүйелеу талабын қоятындығы түсінікті.
Біз бұл жұмыста геометрия мазмұнын – оқушының қалыптасып дамуын технологиялық құралдар арқылы басқару ерекшеліктеріне сай жүйелемекпіз. Жүйелеу негізінде оқушы тұлғасының қалыптасып дамуының негізі болып табылатын оқу іс- әрекеті ебдейлігінің атқаратын сипаттау, түсіндіру әне түрлендіру фунециялары алынады. Мұндағы сипаттау дегеніміз - вербальды сипаттаудың арнайы құралдарынү яғни атау сөздерді, терминдерді, таңбаларды, сөз тіркестерін пайдалану арқылы геометрия пәніндегі денелерді атау, сызу, арнаы таңбалармен белгілеу, ұғымдарға анықтама беру, олардың маңызды белгілерін көрсету.
Түсіндіру іс -әрекетіне геометрияда қарастырылатын және оқу іс- әрекеттері барысында игерілген мазмұн компоненттері арасындағы байланыстар мен қарастырылады, қасиеттерді анықтау, реттеу, топтастыру мен сұрыптау, осылайша ұғымның нақты эмпирикалық элементтер жиынындағы мәнән ашуға мүмкіндік беретін типтік есептерді шығару жатады. Ұғымды түсіндіре алу – онығ басқа ұғымдармен байланыс заңдылықтарын, мөлшерлік сипаттамаларды, яғни берілген ұғыммен байланысты шамаларды, шамалар арасындағы байланыстарды , формаларды, ұғымды іс – тәжірибеде пайдалану мысалдары мен принциптерін білу деген сөз.
Ебдейліктің түрлендірушілік функциясы – түрлі оқу ахуалдарды оқушы үшін субъективті жаңа нәтиже алу мақсатында ғылыми заңдылықтарды, нұсқаулар мен кескіндерді пайдалануды білдіреді. Түрлендіруші ебдейлік мазмұнын - өзнін бағдарлық негіздерін құрайтын заңдылықтардан, ұсыныс - нұсқаулардан басқа сұрақтардың жауаптарымен белгісіз объектілерді табуды, объекті түрін мақсатты түрлендіруді, іс тәжірибелік нәтижелер алуды талап ететін тапсырмалар құрайды. Ебдейлік функциялардың осылайша нақтылануы негізге ала отырып, ең алдымен « кеңістік дене», көпжақ терминдерінің « кеңістіктің шектелген бөлігі», « беті жазық көп бұрыштардан тұратын дене» ұғымдары беріледі. Бет – кеңістіктің бөлігін шектеуші шекара деп түсіндіріледі.
I.Тарау Төменгі сынып оқушыларының жас ерекшеліктері.
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының психологиялық – педагогикалық ерекшеліктері.
Адамның дамуы мен қалыптасуы бір қатар кезендерден өтеді. Ол кезеңдердің әрқайысысы өзіндік ерекшеліктерімен және заңдылықтармен сипатталады. Мұғалімнің іс- әрекеті адам дамуының жас кезеңдерін терең ұғынуға негіздклген болса ғана ол оқушыларды тәрбиелеу,білім беру және оқыту міндеттерін нәтежелі орындай алады.
Өткеннің ұлы педагоктары тәрбиелеу мен оқытуды жас кезеңдері тұрғысынан қарауға үлкен мән берді. Мысалы: Я.А. Коменскийше мұғалім өзі қалыптастыратын қасиеттері мен сапаларды кәсіп иесі денгеиінде білу керек.
И.Г. Песталоццише оқытуды бала табиғатымен үилестіре жүргізгенде ғана оны нәтежелі оқытуға болады, ал К.Д. Ушинскийше баланы оқытпастан бұрын оны жан-жақты білу қажет.
А.С.Макаренконвң педагогикалық ой-пікірі бала психалогиясын, оның әлуметтік ортадғы жағдайын, өз қатарлары және ересектер ұжымындағы қалпын терен білуге негізделген. В.А. Сухамлинскийдің оқушыларды тәрбиелеу мен оқытуда табысқа жетуді оның тұлғаны, адамның азаматтық сапаларын және қасиеттерін дамытудың жас кезеңдері заңдылықтары негізінде қалыптасудың барысына терең ене білуінде болды.
Балалар дамуының жас кезеңдерін білетін мұғалім оның қатынастарын, күизелісін, сезімдерін, яғни оқушының ішкі дүниесін көре біледі, әсіресе, бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеуде және оқытуда әрдайым зор нәтежеге жетеді.
Жас кезеңдік дамуды шарттары дене құрылымы күиінің анатомиялық, физиологиялық, психалогикалық, педагогикалық,күш-қуаттық көрсеткіштері болады.
Анатомиялық көрсеткіштерге дене құрлымдағы сүйек, бұлшық ет, жүйке, ми, жүрек тамырлары, жыныс жүиелерінің дамуы, ал физиологиялық көрсеткіштерге демалу, қан айналысы, ішкі бездер, жүйке жүйелері т.б. жатады. Мұғалім алты-жеті жасар балалардң бірсарын жұмыстарда жүйке клеткаларының белсенділігі тез төмендеп, тежелу туып, оқушыны самарқаулыққа және шаршауға алып келетінін білу керек.
Жаңа туған нәрестелік кезең бір-екі айға дейінгі уақытты қамтиды. Бұл кезеңде тәрбие негізінен баланың күш-қуатын дамыту, денсаулығына қамқорлық жасалумен шектеледі. Баланың денсаулығын сақтау мен шынықтыратын шаралар, ұйқы мен көңіл-күйін сақтау ырғағы, гигиеналық лайықты киім кигізу т.б. болады.
Дегенмен жаңа туған нәрестенің тәжірибесі оның тек денсаулығын сақтаумен шектелмейді. Бұл жас кезеңде бала өзін қоршаған иіс сезу, көру, есту, терілік, қимылдық түйсіктер арқылы тікелей қатынаста болады. Әсіресе, дене құрылымы қажеттілігін қанағаттандыруды қамтамасыз ететін ему, бағдарлық ,қармап ұстау сияқты рефлекстер дамиды.
Уысы жас кезеңде тәрбиенің негізгі мақсаты сезім мүшелерінің қарқынды қызмет істеуге лайықты жағдай туғызу болып табылады. Бұл жүйке жүйесінің, мидың дамуын қамтамасыз етіп, танымның барысын қалыптастырады. Егер тілдің, көрудің, әуеннің, қозғалудың, естудің сан түрлі қоздырғыштармен кең қатынас қамтамасыз етілсе, бала тез дамиды. Екі- үш айлық балада ересектерді көргенде ерекше көтеріңкі сезім мен қозғалғыштық туындайды. Аяқ, қолымен қарқынды қозғалып, жүзіне мейірім күлкісі ойнап, дыбыстайды. Осы уақыттан бастап бала балғын бөбектік шаққа енеді.
Балғын бөбектік кезең бір екі айдан бастап бір жасқа дейінгі уақытты қамтиды. Осы кезеңде бала басын ұстауды, отыруды, еңбектеуді, бойын тік ұстауды, жер бетінде алғаш қадам жасауды үйренеді. Психикалық барыстар мен тұлға қасиеттері қарқынды қалыптасады. Заттарға ұмтылып, ойыншықтарды ұстауға тырысады. Қозғалыстары үйлесімді сипатқа ие болып, заттармен қарапайым әрекеттер жасау мүмкігдігіне жетеді. Бала заттарды лақтырып, сілкілеп, соғып, олардың қасиеттері, белгілерімен танысады.
Бұл кездегі аса маңызды жаңа құрылым бала тілінің шығуы болып табылады. Баланың алғашқы сөздері оның қоршаған әлемімен белгіленген үлгі арқылы байланыстырып, қарама – қайшылықты және қиынырақ болғанымен болашақ үміт дүниесінің деңгейіне енгізеді. Бүкіл осы кезең барысында тілі шығады. Бұл жерде бірақ бала бойында алдымен белгілі бір өмірге қажетті қызмет пайда болып, сонан кейін барып ол дамытылады, яғни бала оқытылады және тәрбиеленеді деп есептеуге болмайды. Бұл жағдай тек бала тілінің шығуына ғана емес, ол тұлғаның басқа да барлық психикалық барыстары мен қасиеттеріне қатынасы бар. Бала ересекретмен әлеументтік байланысқа, қанынастарға ену, өзін қоршаған ортаның алдын ала қарастырылған және қарастырылмаған ықпалдарына ұшырау негізінде дамиды және қалыптасады. Бала психикасының бірден – бір сапасымен қасиеті тұқым қуалау нәтижесінде немесе туа біте қалыптаспайды.
Бала тыңдау, көру, байқау, есте ұстау, әрекет жасау біліктерін игереді. Оған ересектерге еліктіру, ұқсата орындау әрекеттері тән. Нақты заттық ойлау пайда болады. Заттармен әрекеттер жасау ересектермен қарым – қатынас заттардың белгілерін бинелеуге алып келеді.
Бір жастан үш жасқа дейінгі уақыт ерте балалық жас кезеңін қамтиды. Бұл кезде бала тұлғасының дамуымен қалыптастыруында сапалық секіріс болады. Тіл таным мен қарым – қатынас шеңберін кеңейте отырып, бала тұлғасының рухани құрылуының жетекші құрылымына айналады. Баланың тілін дамыту – тәрбиенің маңызды міндеті. Бұл кезеңде баланың игерген сөзінің саны әр. түрлі болады. Олай болу тәрбиенің күйіне байланысты болады. Бала тілі қалай болса солай дамиды, ол сөз бен қатынастың, сыртқы әрекеттің нәтижесі болады. Қарым – қатынас сипаты бала сөзінің санына, әртүрлігіне, сөйлеу мәдениетіне, сөйлеуді тыңдауды, түсінуді қажет тұтуына елеулі ықпал жасайды.
Бұл жас кезеңінде баланың тәртібі қалыптасып, мінез құрылымының негізі қаланады. Екі үш жасар бала, әрине, өз мінезінің қандай екені жөнінде ойланбайды. Дегенмен, ата – аналарымен, ересектерімен, өз қатарларымен қарым – қатынас жүйесіне, нені істеу, нені орындамау қажет екеннін түсінуге жетелейді. Өзінің қарым – қатынасы, тәртібі, іс - әрекеті баланың моральдық талаптарымен ережелері меңгеріледі. Баланың меңгерілетін моральдық талаптары мен ережелерінің азмұнын оның тәртібі мен іс - әрекетін ұйымдастыруға тәуелді болады.
Өз ықпалымен әрекет жасау ынтасында көрініс беретін өзіндік алғашқы тәртібі, ісі бала еркін,жұмыс қабілетін, еңбек сүигіштігін қалыптастырудың негізі болып табылады. Балаң «мен өзім» дегенін тыңдамай,ата-аналар «көзсіз» сүйіспендікке беріп, киіну, шешуін, тамақтану, алып беру, алып келу ырқына жібермесе,жоғарыда айтылған сапалық қасиеттердің тууын жаншып, бала бойында кесірліктің, қиқарлықтың, жалқаулықтың,еріксіздіктің, ретсіз бұлданудың, өзіне сенімсіздіктің пайда болуына жол ашады. Мұны болашақта түзету қиын болады.
«Тәрбиелеуден қайта тәрбиелеу қиын» деген халық даналығы орынды екенін ұмытпағанымыз жөн. Бала тұлғасының көптеген сапалары осы ерте балалық жас кезеңінде, үш жасарында туындайды. Осы сапалардың қандай болуы тәрбиелеуге, балаға қойылатын талаптарға, оның бойында қалыптастыратын өз бетіндігі мен істегі ырықтылығына, ынтасы, ұмтылысы, қажеттілігіне және оларды қанағаттандыру тәсілдеріне тәуелді болды. Ерте балалық жас кезеңде балаға өзінің зейінін аударатын, оның іс-әрекетінің затты не....