Педагогика | Бастауыш сыныпта бекіту сабақтарын өткізудің теориялық негіздері

I. Бастауыш сыныпта бекіту сабақтарын өткізудің теориялық
негіздері
1.1.Бекіту сабағының зерттелу жайы
Сабақ - шығармашылық акг. Ол мүғалімнен де, оқушыдан да дене ақыл-ой, сезімдік күш-жігер жұмсауды талап етеді.
- оқытудың мақсаты мен мазмунының, тәсілі мен әдісінің күрделі әрекеттестігінен көрінетін, жеке адамның, мұғалімнің шеберлігі байқалатын, оқушының жеке және жас ерекшелігі, оқытудың мақсаты мен міндеті, тәрбиелеу мен дамыту жузеге асырылатын оқу-тәрбие процесінің логикалық жағынан аяі^алған тұтас элементі.
А.Сухомленский: «Сабақ - оқытушының педагогикалық мәдениетінің айнасы» [2; 15]
Сабақгың сапасын арттырудың негізгі жолдары мен құралдары;
1 – кесте
Оқушыларды
Оқыту, тәрбие-
леу мен дамы-
туды үштасты-
РУ Оқу~тәрбие
процесін са-
палы ұтым-
ДЫ, ТИІМДІ
ұйымдасты-
РУ Оқытудың
белсенді
әдістерін
қолдану Даралап,
жекешелеп
оқыту Саралап
оқыту Оқушы-
ларды
оку әреке
тін жедел
дету
Сабақтың
алдына мақ -
сат,міндет қою,
тақырыпты тү -
сіндіру Бурыннан ал
ған білімдері
не сүйену Өлліп отыр
ған матер-
иалдың мә-
нін ашу Теорияны іс
жузінде, тә-
жірибеде қол
дану үлгісін
көрсетү Теорияны
қолдана бі-
луде үйре-
ту алгоритм Дағдыны
қалыптас
тыру
[3; 113]
6
Сабақ - оқытушы мен оқушының арасындағы байланыс, қарым-қатынас, үйымдастыру арқылы оқыту, үйрету, үйрену, білімді игеру жұмыстары [4; 94]
Оқушы жалпы білім жүйесіне,оған жеткізетін іс-әрекеттер
тәсілдерімен қатар оқу еңбегін саналы орындауға,білім алуға жетелейті
икемділіктер мен шапшаңдылықгарды меңгереді. Бұларды ол кез-келген жаңа жағдайға ейімдей алса.оның алдынан творчестволық ізденіс жолы ашылады. Жүзеге асқан түрлі іс-әрекеттермен, адамдармен қарым-қатынас жасауға үйренеді.Ендеше.икемділік пен машы^тық оқу процесінде, мұғалім мен оқушы қарым-қатынасының мазмұнында үлкен мәні бар. [5;63]
Енді "білім", "машық", "икемділік" деген үғымдарды анықгал
алайық.Педагогикалық әдебиетте бүл түсініктердің біркелкі
анықгамалары жоқ.Білім - фактілер,ережелер,қорытындылар,заң-
дылықтар, идиялардеориялар түрінде кездесетін шындықтың түрлі
салалары бойынша адамзат жинақтаған тәжірибе. БілІм адам санасында
түсініістер,ұғымдар түрінде бейнеленеді. [6;7]
Білім - табиғат пен қоғам дамуындағы фактілерді, ұғымдарды, заңдарды меңгерудің нәтижесі [5; 91]
Білім - шынды^гы танып білу процесінің нәтижесі, оның адам санасында елес, ұғым, пікір, ой тужырымы, теория түрінде сөйкесті көрінісі. Шынайы білім - танудың нәтижесі, қоғамдық-тарихи практикамен тексерілген және логикамен көз жеткізілген. Білім арқылы жеке адам табиғаттың және қогам қүбылыстарының обьективті жақгарын зерттейді, түсінеді, ұғады. [7; 12]
Икемділікгі көбіне іске асқан.қолданысын тапқан білім деп анықтайды.
[б;7]
Машық бірнеше рет қайталанған жаттығулар негізінде қалыптасады.
[8;7]
7
"Оқушы алдындағы басты міндет,- дейді М.И. Махмутов ғылым негіздерін үйреніп.жаңа ұғымдар мен қызмет әдістеріқдүниеге ғылыми көзкарасын қалыптастыру.Бұл үздіксіз процесс оқушылардә бұрын қалыптасқан түсінікгер мен тәжірибелер жүйесі негізінде іске асады. Егер бұрын өтілген материалдар практикада қолдану арқылы икемділік пен машықтың қалылтасуы оны қорытындылайды". [9;93]
Біліктілік- калификация - бітірушінің білім туралы құжатында көрсетілген кәсіптік қызметті орындауға немесе білімін жалғастыруға деген кәсіби даярлығының турі мен дәрежесі [7;20]
Сабақ құрылымы - сабақ тұтастығын қамтамасыз ететін, оның элементтерінің жиынтығы. Әрбір сабақгың құрылымы оның мақсатына, оқылатын материалдың мазмұнына, оқытудың әдістеріне тәсілдеріне, оқушылардың дайындық деңгейіне тәуелді болады.
Сабақтың типологиясы әрі қиын әрі күрделі мәселе. Бұл жөнінде көптеген авторлардың еңбектері жарық көрді. Олардың қатарына С.В.Ивановтың «Типы и структура урока», 1952, Н.В.Кзанцевтың «Урок в советской школе», 1956, М.А.Данилов пен Б.П. Египовтың «Дидактика», 1957. Педагогика, Курс лекций. Под редакцией Г.И.Идкиной, Е.Я.Поланта и др. 1966, «Основы дидактики» Под ред. Б.Д.Египова, 1967, Педагогика школы, под ред. Г.И.Шукиной, 1977 т.б. жатады. [10;265]
Сабақгы топтастыру (классификациялау) жалпы дидактикалық тұрғыдан да әртүрлі түсіндіріліп, түрліше анықгама беріледі де бірнеше түрлі болып топтастырылады [11 ;68]
«Педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерінде бірнеше, ондаған әртүрлі сабақтар классификациясы берілгенмен осы уақытқа дейін жалпы танылған бір ауыздан қабылданған классификация жоқ» - дейді ез еңбегінде [7;39]
Сабақтың типін негізінен оқу материалын игеруге байланысты, сол
8
оқу материалын игерту үшін жүретін жүмыс кезеңі, сипаты, істелетін жұмыс түрінің көлемі арқылы айқындалады: түсіндіру қайталау, бекіту, жалпылау [11; 68]
Сабақтың типологиясы мен құрылымы туралы педагогикалық баспасөз беттеріде бірнеше талас пікірлер айтылып келеді. Бірақ, біріңғай жалпы танылған сабақ технологиясы әлі жасалған жоқ.
Мұны қалай тусіндіруге болады? Дидакгикалық түрғыдан қарастырсақ, оның себептері: а) оқыту процесі өте күрделі диалектикалық процесс, сонда сабақгың үйымдастыру формасы, оқыту әдістері мен тәсілдері жаңа түрлері пайда болды; б) сабақты жіктеу принциптерін анықгауды әрбір автордың көзқарасы әр түрлі болады.
И.Н.Казанцев сабақтарды жіктеу үшін үш принципті басшылыққа алады:
а) Мазмүны бойынша математика сабақтары алгебра, геометрия т.б.
сабақтарға бөлінеді;
ә) дидактикалық мақсат бойынша - әрбір сабақга шешілетін нақты міндеттерге түсіну;
б) сабақты өткізу тәсілі бойынша - бұл лекция, әңгіме, кино және
практикалық сабақтар.
Көптеген дидактиктер сабақтарды жіктеудің негізгі принциптерін түсіндіруде дидактикалық міндеттерге сүйенеді. Осы түрғыдан И.Н.Казанцев көрсеткен принциптердің екінші вариянтын қолдануға болады.
Б.П.Есипов, Н.И. Болдырев, Г.И.Щукина, В.А.Онищук т.б. жасаған сабақтар жіктелуі мектептерде жиі қолданылуда. Ол негізгі дидактикалық міндеттер бойынша жасалған. Бүл жікгеуге сабақтардың әртүрлі типтері кіреді;
- Оқушылардың жаңа білімді игеру сабаід"ары;
- Іскерлік пен дағдыны қалыптастыру және жетілдіру сабақгары;
9
- Қайталау, бекіту, яғни білімді, іскерлікгі және дағдыны бақылау-тексеру
сабақгары;
- Аралас сабакгар - мұнда бірнеше дидактикалық міндеттер шешіледі
[10;265]
Енді осы айтылған сабақ типтеріне жекө - жеке тоқтала кетейік.
Жаңа сабақга оқушыларға жаңа білім меңгертіледі. Жаңа қубылысты таныту арқылы оқушылардың ой-өрісі, білім аясы, дүниеге көзқарасы кеңейеді.
Қайталау сабағы түрлі пәндерден алған білімін толық қалыптастыру мақсатында жүргізіледі.
Бекіту сабағы - оқушылардың түрлі пәндерден алған білімдері қаншапы^ты меңгерілгендігін байқау ушін жүргізіледі [9;4]
Сабақтың дидактикалық міндеттерін шешу үшін оқу сабағын төмендегі типтерге бөлуге болады [12;353]
Мүғалімдер сабақ түрлері жөніндегі ғалымдар көрсеткен нұсқауларды шебер пайдаланды.оларды М.И.Махмутов ұсынған сабақ жүйесінің түрлері ғана емес, типтері де қызықтырады
Сабақ типтері Сабақ турлері
I. Жада оқу материалын окьга- үйрену сабаш (сабақгьщ I тшгінін методикалық вариантгары-
кіріспе,байқаулар,материалдар жинау) а) лекция сабақ, ә) эңгіме сабак, б) кино сабақ, в) е^ бетімен жұмыс істейтін теориялык немесе практикалық сабақ, г) аралас сабақ \бір сабақга сабақгьщ бірдате түрів бірікгіруА
II. Білім икемділікпен машыкш жетілдіру сабаш: меңгергенді максатгы пайдалаиу. а) өз бетімен жұмыс істеу (ауызша немесе жазбаша жатгығулар), э) лабораториялық жұмыс сабағы, б) практикалык жршс сабагы, в) экскурсия сабағы, г) семиаар.
III. Жұйелеу және жинакгау сабақтары.
IV. Аралас сабақ. Бұған сабакгьщ негізгі бес типі кіреді:
V. Бакылау сабақтары (икемділік пен машыкты
бағалау). а) ауызша сңіау (жекегае,топ-топ,жагтылама) э) жазбаша сң>ау (жеке-жеке),б) зачет.практикалык сынак (лабараторшшык жұмыс), в) бақылау (ш бетіме» істелетін жумыс), д) аралас сабак (бірінті үоі түрді біріктіру)
[9;77]
ю
Бастауыш сатыда окушының жалпы жэне психикалық дамуының жеткіліктІ деңгейіне қол жеткізу үшін, ең алдымен, білім берудің приоритеті түбегейлі өзгеруі керек: бірінші кезекте, бұрыиғыша оқушьшы пэндік білім, біліктердің белгілІ бір жиынтыгымен қаруландыру мақсаты койылады.
Бекіту сабағы оқушылардың қазақ тілінен алган теориялық білімін пысықтауда улкен кызмет атқарады. Бұл сабақ мектеп оқушыларының қазақ тілінен күнделікті алған білімдерін нығайтып отыру мақсатында жургізіледі.
Сондай-ақ бул сабақ білімді бекіту жэне оларды қандай объектілер негізінде жаттықтыру сияқты мэселелерді қамтиды. Бекіту сабагы мына сиякты жү_мыс түрлері бойынша жүзеге асырылады: 1) мұғалімнің дайындаған кеспе қағаздары бойынша жүргізіледі; 2) мү-ғалімнің арнайы жинап жүрген мысалдары негізінде алынады; 3) оқулық пен оқу қүралдары негізінде жүргізіледі; 4) картина және сурет негізіиде орындалады; 5) жобасы мен кестелер бойынша жүргізіледі; 6) арнайы дайындалған мэтіндер пайдалынылады.
Сонымен, бекіту сабакгарының алға қоятын ең басты мақсаты оқушылардың алған білімін практикада қолдана білуі жэне оны жазбаша мақсатта жүргізілетін еңбектерінде іске асыруы больш табылады.
Бірақ, оқытушылар бекіту сабағының қү^рыльшын элі де болса қайталау, иысықтау сабақтарына кіретін сабақ түрлеріяің бірі болып келеді. Окытудың түпкі максаты- алған білімді өмірде пайдалана білу. Бу_л мектеп қабырғасынан, сабақ үстінен басталады. Қазақ тілінен бекіту сабақгарын тиімді тэсілдер арқылы өткізу жолдары нэтижесінде, оқушылардың алған теориялық білімін пьтсықтауда үлкенқызмет атқарады.
11
Б.Ниетжанның «Педагогика» атты еңбегінде бекіту сабағының қүрылымын былай берген:
Білімді, іскерлікті, дағдыны қалыптастыру сабағы. Сабақтың қүрыльімы:
1. ¥йымдастыру
2. Сабақтың мақсаты мен міндеттері.
3. Бекіту
4. Қорыту және үйге тапсырма беру [І0;353]
Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдияровалар өз еңбектерінде бекіту сабағының құрылымын былай берген:
1. Сабақтың басталуын ұйымдастыру. Оқушыларға сабакгың мақсат -
міндеттерін түсіндіру.
2. Бұрын әтілген оқу материалдарын қайталау, пысықгау.
3. Оқушылардың ез бетінше жұмыс істеуі. Түрлі жаттығулар мен
практикалық және лабораториялық жұмыстарын атқаруы.
4. Сабақты қорытындылау, үйге тапсырма беру, түсіндіру.
Жаңа білімді оқушылардың қабылдап, меңгеруі барысында
сабакдың пысықтау және бекіту кезеңдері де белсенді қызмет атқарады. Себебі жаңадан оқып үйренген білімдерді пысықтап отыру әр сабақтың елеулі элементі болып табылады.Алғаи білімді бекітпейінше, оны сапальі да берік меңгеру мүмкін емес.
Сондықтаи білімді бекіту сабағы өзінің құрылысы женінен әр алуан болып келеді.
Мұғалімнің түсіндіруі жағдайында оның сезімен бірге оқушылардың өз бетінше жатгығу істері және тәжірибелік - зертханалық жұмыстарында тәжірибелер жүргізіп, көрнекі қуралдарын көрсету жұмыстары қоса атқарылады.
Оқу жұмысының мұндай алуан түріне қарамастан муғалімнің сөзі жетекші рөл атқарады....