Қаржы | САЛЫҚТАРДЫ ЖИНАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

Мазмұны

КIРIСПЕ 4
1-ТАРАУ. САЛЫҚТЫҚ РЕФОРМАЛАР ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТIК ҚАРЖЫЛЫҚ РЕТТЕУДIҢ ҚҰРАМДАС БӨЛIГI РЕТIНДЕ 6
1.1 Салық салу жүйесiн құрудың теориялық негiздерi 6
1.2. Қазақстанның салық жүйесінің қалыптасуы және даму кезеңдері 11
2-ТАРАУ. САЛЫҚТАРДЫ ЖИНАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ МЕХАНИЗМІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 20
2.1. Салықтық реттеу: әдістері, мақсаттары және қабылданатын шешімдердің критерийларын анықтау 20
2.2. Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайындағы салықтық реттеу ерекшелiктерi 26
3-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУДI ЖЕТIЛДIРУ БАҒЫТТАРЫ ЖӘНЕ ДАМУ БОЛАШАҒЫ 42
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI 62
Салық жүйелерi, мемлекеттiң экономикаға қатысу формасы ретiнде ұдайы өндiрiстiк процесстiң барлық кезеңдерiндегi капиталға әсер етедi. Салық жүйелерi арқылы мемлекет бюджеттiң табыстық және шығыстық бөлiгiн реттеп отырады, ондағы оның мақсаты-экономиканың перспективтi салаларын дамытуға қолдау көрсету, экономиканы дағдарыстан шығару және экономикалық жүйенiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге қолдау көрсету. Салық салуды ұйымдастыру мемлекеттiң өз функцияларын тиiмдi атқаруға мүмкiндiк бередi, бұл экономиканы салықтық реттеудiң қажеттiлiгiн және мiндеттiлiгiн анықтайды. Осыған байланысты, тиiмдi құрылған салық салу жүйесi экономиканың керi беталыстардан тәуелдiлiгiн азайтуға мүмкiндiк бередi. Мұндай жағдай салық салуды ұйымдастыруды бiрiншi кезектегi маңызды мәселелердiң қатарына жатқызады және жүргiзiлiп жатқан салықтық реформалардың теориялық және әдiстемелiк негiзделуiн қажет етедi. Аталмыш проблема салықтық базаның және салықтарды есептеу сұрақтарын, сондай-ақ салық салудың хұқықтық аспектiлерiн қалыптастыру мәселелерiн қозғайды. Бiздiң ойымызша, бұл мiндет салық салу жүйелерiнiң құрылымын оптимизациялау негiзiнде шешiлуi керек.
Салық салу проблемаларын шешудегi мұндай кең тәсiлдемелер диапазоны, ең алдымен, салық салу тәжiрибесiн теориялық негiздеу әрекетiмен түсiндiрiледi. Мұндай тәсiлдемелер салық теорияларында көрiнiс тапты: неоклассикалық, оның өзi неолибералдық, кейнсиандық және тұрақты даму бағыттарынан тұрады. Неолибералдық бағыттың әсiресе көрнектi өкiлдерi болып А.Смит, Д.Рикардо, А.Лаффер, М.Фридман және т.б. табылады. Олар экономиканы тұрақты және өзiн-өзi реттейтiн жүйе ретiнде қарастырды. Салықтар мен салық салу жүйесiне тек бюджеттiң табыс бөлiгiн құрайтын құрал ретiнде ғана қарады. Олар негiзiнен салықтардың экономикалық процестердi реттеудегi жанама ролiн таныды.
Қазақстанда салық салу мәселелерiне үлкен назар аударылады. Көптеген қазақстандық ғалымдардың еңбектерiнде салық салудың теориялық, әдiстемелiк және тәжiрибелiк проблемалары көрiнiс тапқан. Осы жұмыстарды оқу Қазақстандағы салық жүйеснiң жағдайы туралы тұжырым жасауға мүмкiндiк бередi. Сөйтiп, батыс экономистерi мен ТМД елдерiнiң ғалымдарының салық салу тұрғысындағы теориялық және әдiстемелiк еңбектерiн шығармашылық көзбен талдап, салық салу қағидаларының, формаларының, әдiстерiнiң ұдайы өндiрiстiң әлеуметтiк-экономикалық даму шарттарына сәйкестiгiн айқындау және салық салудың ұйымдастырушылық-экономикалық механизмiнiң бейiмдiлiгiн жүргiзу қажет.
Осыған орай дипломдық жұмыс өте өзектi проблемаға арналған және кiрiспеден, 3 тараудан және қорытындыдан тұрады.
Кiрiспеде тақырыптың өзектiлiгi негiзделген, зерттеу мақсаттары мен мiндеттерi анықталған.
Бiрiншi тарауда салық салу жүйесiн құрудың теориялық негiздерi қарастырылған және Қазақстанның салық салу жүйесiнiң қалыптасу және даму кезеңдерi талданған.
Екiншi тарау салықтық реттеу проблемаларын және салықтық жеңiлдiктер сипаттамасын қарастырауға, сондай-ақ олардың өндiрiстi дамытуға тигiзетiн әсерiн анықтауға, нарықтық қатынастар жағдайындағы салықтық реттеу ерекшелiктерiн қарастыруға арналған.
Үшiншi тарау салықтық реттеудi жетлiдiру проблемаларын қарастырады.
Дипломдық жұмысты жазу кезiнде Қазақстанның және ТМД елдерiнiң ғалым экономистерiнiң монографиялары, Қаржы Министрлiгiнiң деректерi, ағымдық баспа материалдары қолданылды.
1-ТАРАУ. САЛЫҚТЫҚ РЕФОРМАЛАР ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТIК ҚАРЖЫЛЫҚ РЕТТЕУДIҢ ҚҰРАМДАС БӨЛIГI РЕТIНДЕ

1.1 Салық салу жүйесiн құрудың теориялық негiздерi

Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерiнiң iшiнде ерекше орынды салық саясаты алады. Тәжiрибе дәлелдегендей, салықтық саясаттағы басымдықтарды өзгерту арқылы экономиканың конъюнктуралық ауытқуларын бәсеңдетуге, ұлттық шаруашылықтық ұзақ мерзiмдi тұрақтануына қол жеткiзуге болады.
Дұрыс ойластырылған, ғылыми негiзделген салық саясатын қолдану арқылы мемлекет елдегi экономикалық жағдайды реттей алады. Бiрақ бұл кезде бюджетке салықтың көп түсуiн қамтамасыз етудi салықтық ауыртпашылық арқылы емес, керiсiнше салық ауыртпашылығын азайту арқылы салық базасын кеңейту жолымен жүргiзген дұрыс.
Салықтар бойынша жүргiзiлген зерттеулер көрсеткендей, үш негiзгi салықтар-корпоративтiк табыс салығы, қосылған құн салығы, акциздердiң жиынтық ауыртпашылығы қазiргi экономикалық жағдайжа 60-70 %-тi құрайды екен. Егер бұларға қоса басқа салықтарды да ескеретiн болсақ, салық ауыртпашылығының жоғары екндiгiн байқауға болады.
Соның нәтижемiнде салық төлеушiлердiң көп бөлiгi одан жалтаруға тырысады, әсiресе салықтар шамасы шектi шамадан тыс болып кетекн кезде. Халықаралық тәжiрибе көрсеткендей, салық ауыртпашылығының оптималды шектi мөлшерi салық салынатын табыстың 36%-iнен аспауы тиiс.
Қазақстан Республикасындағы салықтар-өте күрдерi проблемалардың бiрi. Салық заңдылығы өзiнiң маңыздылығы жағынан мемлекеттi нығайтуда Азаматтық Кодекстен кейiн екiншi орында тұр. Өкiнiшке орай, салық саясаты әрқашанда салық төлеушiнiң мүддесiн қорғай бермейдi. Бүгiн әлi де салық салу жүйесi салық төлеушiлердiң мүддесiн және заң жүзiндегi хұқықтарын әлеуметтiк қорғайтын жүйе деп айту ертерек.
Қазiргi қолданылып келе жатқан салық салу жүйесi Қазақстанның стратегиялық даму жоспарларының шеңберiнде салық заңдылығының негiзiн құрайтын қағидалардың тұрақтылығын ары қарай қамтамасыз етудi және жетiлдiрудi қажет етедi. Бұл елдегi жеке кәсiпкерлiктiң iскерлiк белсендiлiгiн арттыруға мүмкiндiк бередi, сайып келгенде бұл мемлекет экономикасының тұрақты дамуына және соның нәтижесiнде халықтың тұрмыс деңгейiнiң көтерiлуiне әкеледi. Осы проблемаларды шешу үшiн кешендi шаралар жүйесi қажет, соның iшiнде маңызды рольдi салық салу жүйесi атқарады.
Баршаға мәлiм, салықтар мен салық саясаты-қуатты ресурстық фактор, яғни мемлекеттiң қолындағы экономикаға араласу құралы сонымен бiр мезгiлде мемлекеттiң шаруашылық субъектiлерiмен керi байланысын көрсететiн механизм болып табылады. Сондықтан да әр нақты жағдайға қарай, соның iшiнде ел экономикасының даму ерекшелiктерi мен даму жағдайына, елдегi мемлекеттiк билiктiң тұрақтылығына қарай бұл фактор оның экономикалық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн құрал ретiнде, немесе оның жоғары тәуекелдiк көзi ретiнде болуы мүмкiн.
Салықтар және салық жүйесі-бюджеттің табыс көзін құраушы ғана емес, сонымен қатар нарықтық типтегі экономиканың маңызды құрылымдық элементтері. Кәсіпкерлік қызметті басып тастамайтын, тиімді бюджеттік саясатты жүргізуге мүмкіндік беретін тиімді салық жүйесін құрусыз Қазақстан Республикасының экономикасын құрылымдық қайта құру мүмкін емес.
Салықтар адамзатқа ертеден белгілі, алғашқыда олар жан басына шаққандағы алымдар түрінде болды. Салықтардың пайда болуы мемлдекеттің құрылуымен байланысты. Олардың міндеттілігі сөзсіз, ол туралы 1789 жылы Б.Франклин былай деп жазған: «Бұл әлемде ештеңеге сенімді болу мүмкін емес, тек салықтар мен өлімнен басқа».
Мемлекеттік орталық және жергілікті органдардың заңды және жеке тұлғаларға салатын, бюджетке түсетін міндетті төлемдері мен алымдар- салықтар болып табылады. Сонымен, салықтар дегеніміз заңды және жеке тұүлғалардың мемлекеттік қаржылық ресурстарды қалыптастыруға қатысу формасы. Салықтар, ұлттық табысты қайта бөлу факторы ретінде бөліп-тарату сферасының дұрыс жұмыс істеуіне, адамдары белгілі бір қызмет түрлерін жүзеге асыруға қызықтыруға бағытталған.
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін құруға және оның әрекет етуінен көрінеді, ол салықтық қатынастар элементтерін, яғни нақты салық түрлерін, оларды қолдану әдістері мен тәртібін қамтиды. Салық элементтеріне салық субъектісі, объектісі, ставкасы, жеңілдігі және т.б. жатады. Салық субъектісі дегеніміз- салық төлеуші-тұлға. Яғни ол заң жүзінде салық төлеуге міндетті тұлға. Алайда бағалар механизмі арқылы салықтық ауыртпашылық басқа тұлғаға ауыстырылуы мүмкін, сондықтан тағы бір тұлға-салықты көтеруші болады.
Салық объектісі- салық салынатын табыс немесе мүлік (жалақы, пайда, құнды қағаздар,жылжымайтын мүлік).
Салық ставкасы (салық салу нормасы)-салық салу бірлігіне келетін салық шамасы. Салық ставкасы әдетте табысқа қатысты процентпен бекітіледі, және салық квотасы деп аталады.
Салық оклады-субъектінің бір салық объектісінен төлейтін салық сомасы.
Салықтық жеңілдік-салықтан толық немесе ішінара босату.
Салық салынбайтын минимум- салықтан толық босатылған салық объектісінің ең кіші бөлігі.
Кез-келген міндетті төлем салық болып табылмайды. Салықтардың ерекше сипатты белгісі сол, олар белгілі бір қағидаларға сүйенеді. А.Смит өзінің «Халықтардың байлықтарының табиғатын және себептерін зерттеу» атты еңбегінде (1977) салық салудың келесі қағидалары бекітілген:
1. Салық әр салық төлеушінің табысының мөлшеріне қарай салыну керек;
2. Салық мөлшері және оны төлеу мерзімі төлеушіге алдын-ала және дәл анық болу керек.
3. Әр салықты жинау және алу тәсілі мен уақыты салық төлеуші үшін ыңғайлы болу керек. ...