Есеп және аудит | Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайын талдау әдістемесі

Мазмұны

КІРІСПЕ.......................................................................................................................

1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ БОЛЖАУ ӘДІСТЕРІ..............................
1.1 Кәсіпорында қаржыны басқару жүйесі.......................................................
1.2 Қаржылық жоспарлау және болжау мазмұны, принциптері және әдістері………………………………………………………………………………

2. ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ СУБЪЕКТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ӘДІСТЕМЕСІ......................................................................................
2.1 Кәсіпорынның активтерінің жағдайын талдау: баланстың өтімділігін және кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау...................................................
2.2 Активтерді пайдалануды талдау…………………………………………
2.3 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық жағдайына ықпалын талдау.........................................................................................................

3. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ.................................
3.1 Қаржылық тұрақтылықты жақсарту жолдары.........................................
3.2 Қаржылық бақылаудың ролі.....................................................................

ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............................................................
Нарықты экономика жағдайларында, ең негізгісі айқын реттелген бухгалтерлік есеп жүйесі болып табылатын, басқарудың экономикалық әдістерін зерттеу мен тәжірибелік жұмыста қолданудың маңызы өте зор.
Бухгалтерлік есеп халықаралық қатынас құралдарының бірі, жәнеде кез – келген бизнеске сипатты қызметтің әр алуан түрінің байланыстырушы буыны болып табылады.
Басқару процесін ақпараттық қамтамасыздандыру бухгалтерлік және статистикалық есеп-қисабты, оперативтік деректерді, әртүрлі ресмиленбеген есептен тыс мәліметтерді қамтиды. Ақпараттық ресурстарды басқаруда қолдану дәрежесі әрқалай, дегенмен жалпы беталыс болып, басқару шешімдерін өндіру кезінде бухгалтерлік деректердің жеткілікті әлсіз қажетсінулігі табылады.
Көбінесе бұл қалыптасқан таптаурындардан шығады: шаруашылық жүргізуші субъекті қызметінің ақырғы нәтижелері бойынша, бухгалтерлік есепте бақылау функцияларының басым болуы, есеп беру нысандарының уақытша кешеуілдеуі, олардың мейлінше күрделілігі және т.б. Сонымен қатар, қаржы нәтижелерінің есебі және сол бойынша құрылған қаржылық есеп-қисап, өзінде, өте зор талдамалы әлуетті сыр сақтайды және ағымдыда, келешектікте сипаттағы басқару шешімдерін қабылдау процесінде қолданыла алады.
Бухгалтерлік есепті реформалау процесі барысында қаржы нәтижелерінің бухгалтерлік есебін жүргізуде, сонымен қатар қаржылық есеп-қисапты құру мақсатында жаңа көзқарастар қалыптасады. Басымдылық ретінде, экономикалық шешімді қабылдау мақсатында шаруашылық жүргізуші субъекттің қаржы нәтижелерін объективті бағалау үшін қажетті, ақпаратты қалаптастыру мәселесі қарастырылады.
Сондықтан Қазақстандағы қаржылық есеп-қисап жүйесін реформалау бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарының, талдау мен аудиттің (тексерудің), олардың қазақстандық тәжірибеде қолданылу мүмкіндіктерінің мағызының терең түсінілуін талап етеді.
Қаржылық есеп-қисап қаржылық есептің қорытындыланған деректеріне сүйенеді. Ол негізінен, кәсіпорынның өнімдерін, жұмыстары мен қызметтерін, негізгі құралдарын және басқа мүліктерін өткізудің қаржылық нәтижесінен және негізгі емес операциялардан алынатын табыстардан, осы операциялар бойынша шығындарға азайтылған сомадан құралатын ақырғы қаржылық нәтижелерді көрсетеді, сонымен қатар онда инвестициялық шешімдер мен несиелер беру бойынша шешімдер қабылдау үшін, жәнеде субъектінің келешектегі ақша ағымын, ресурстарын және оның міндеттемелерін бағалау үшін пайдалы ақпараттар болады.
Бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің бірі болып табылатын СБУ 2-де (бухгалтерлік есеп стандарты) қаржылық есеп-қисаптың мақсаты субъектінің қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижелері және оның қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы пайдалы, маңызды және сенімді ақпаратпен пайдаланушыларды қамтамасыздандыру болып табалатыны туралы айтылуы кездейсоқтық емес.
Қаржылық есеп-қисаптың негізгі нысандары болып табылатындар:
 Бухгалтерлік баланс;
 Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беру;
 Ақшалай қаражат қозғалысы туралы есеп беру.
Онда, осымен бірге, түсіндірме жазбахат болуы керек, қаржылық есептерге негізделген немесе солардан алынған басқа материалдармен толықтырыла алады және сонымен бірге оқылады.
Осылай, қаржылық есеп-қисаптан келесідей көріністерді алуға болады:
 Есеп беру күніне, кәсіпорынның қаражаттың жағдайы мен олардың көздері туралы;
 Капитал мен мүлік құрылымы туралы (баланс);
 Абсолюттік сандардағы фирманың капиталы мен мүліктерінің мөлшерлері туралы (баланс қорытындысы);
 Есепті кезеңде қаражаттың меншікті капиталды арттыруға және кәсіпорын активтеріне жұмсалымның бағытталуына түсуі туралы;
 Қаржы нәтижелерін қалыптастыру туралы;
 Ағымды қызметі және ағымды қызметмен байланысты емес зияндар мен табыстардың болуы туралы;
 Салық салудан соң кәсіпорын иелігінде қалған табыс сомасы, немесеесеп беру жылындағы ыңғайсыз алынған нәтижелер кезіндегі таза зиян туралы.
Алынған қаржы нәтижелері негізінде қаржылық есеп-қисапты дайындау – тек қана бухгалтерлердің емес, сонымен қатар кәсіпорынның басқада экономикалық және техникалық қызметтерінің жұмысы, өйткені есеп-қисапты құру кезінде кәсіпорын қызметінің барлық аспектілері бағаланады және қорытындылары шығарылады. Қаржылық есеп-қисапты дайындау кезінде фирма елдегі қолданымдағы салық салу тәртібіне, жәнеде салықтың төлемін анықтау мақсатында фирмалардың қаржылық есеп-қисабымен өзінің тексеруін жүргізетін салықтық органдар талаптарына бағдарланады.
Қаржы нәтижелерін және қаржылық есеп-қисапты мұқият зерттеу қол жеткен табыстар себебін ашады, сонымен қатар кәсіпорын жұмысындағы кемшіліктерді айқындайды, оның қызметінің жетілдірілу жолдарын белгілеуге көмектеседі.
Қаржылық есеп-қисап, бұрыннан белгілі, аудиттің маңызды объектісі болып табылады, негізгі арналуы оның деректерінің сенімділігін орнықтырумен қорытындыланады. Ғылыми білімнің жаңа саласы ретінде, аудит, оның теориялық және, әсіресе, тәжірибелік мәселелерін ары қарай әзірлеуді керек етеді.
Соңғы жылдары, кешендік бағалау ұдайы өндірілетін, қаржы нәтижелері мен бухгалтерлік есеп-қисапқа арналған салмақты және көкейтесті жарияламалар көптеп пайда болуда. Фирманың қаржы нәтижелері мен бухгалтерлік есеп-қисабы аудитінің мақсаты – фирманың есеп беру жылындағы қызметінің тиімділі нәтижелеріне және оның ағымдағы қаржылық жағдайына баға беру.
Қаржылық есеп-қисапты талдау келесі сұрақтарға жауап беруі керек:
 фирманың, өзінің жыл бойындағы шаруашылық қызметінің нәтижелері бойынша, табысы барма?;
 фирма алынған міндеттерді орындай алама және мұндай орындаулар ресурстардың жеткіліксіздігімен байланысты фирманы таратуға әкелмейме?.
Қаржы нәтижелері мен қаржылық есеп-қисапқа талдау, бәрінен бұрын, фирманың өзінің менеджерлерімен жүргізіледі. Бұл талдау фирманың ағымды қызметіндегі проблемаларын айқындау және жою үшін, өндірістік-өткізілімділік операцияларының тиімділігін арттыру, бар ресурстарды тиімді қолдану, фирманың қаржалық жағдайының тұрақтылығын күшейту және төлеу қабілеттілігін арттыру мәселелері бойынша оптималды шешімдерді өндіру және қабылдау үшін, шешімі субъектінің дамуына үлкен дәрежеде ықпал ететін, несиегерлер мен инвесторлар алдындағы фирманың жоспарлы қаржылық көрсеткіштері мен міндеттерінің орындалуын қамтамасыз ету үшін жүргізіледі.
Талдау, сонымен бірге, есеп-қисапты тексеру және салықты төлеудің дұрыстығын анықтау мақсатында аудиторларменде жүргізіледі. Аудиторлар қаржылық есеп-қисап негізінде, фирманың жоғарғы басшыларына ұсынылатын жылдық есепке кіретін, фирма жағдайының қаржылық жағдайы туралы ресми қорытынды жасайды.
Дипломдық жұмыстың мазмұнында мен осы жоғарыда келтірілген жағдайларды қамтуға тырысамын, атап айтқанда: қаржы нәтижелері бойынша бухгалтерлік есептің жүргізілуінің дұрыстығы, қаржылық есеп-қисаптың құрылу негіздері, сәйкес мәселелер бойынша аудитті жүргізудің логикалық әдісі, «ҚазМұнайГаз – Тельф» АҚ мысалындағы субъектінің қаржы-шаруашылықты қызметін талдау.
Жоғарыда айтылғандардың бәрінен келесідей қорытынды жасауға болады: шаруашылық жүргізуші субъекті қызметінің қаржы нәтижелерінің бухгалтерлік есебінің негіздерін және қаржылық есеп-қисапты құруды білмейінше, осы кәсіпорын есебіндегі коммерциялық жетістік туралы айтуға болмайды, сондықтан дипломдық жұмыстың бұл тақырыбы толық бағалы талдауды және кәсіпорынның қаржы-шаруашылықты қызметін болжауды қамтамасыз ету үшін бухгалтерлік есептің қазіргі кездегі жүргізілу жағдайларында көкейтесті болып табылады.
Қаржылық талдау экономикалық процестерді және экономикалық қатынастарды зерттеу үшін қолданылады, шаруашылық жүргізуші субъектінің күшті және әлсіз жақтарын көрсетеді, оптималды басқару шешімдерін қабалдау үшін пайдаланылады.
Кәсіпорын қызметінің қаржылық талдауы қаржы ресурстарын пайдаланудың мейлінше тиімді әдістерін анықтауға және шаруашылық жүргізуші субъекті қаражатының құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Одан өзге, қаржылық талдау шаруашылық жүргізуші субъектінің жеке көрсеткіштерін және тұтас қаржылық қызметін болжаудың құралы ретінде алына алады.
Қаржылық талдау ұйымның ақша қаражатының қаржылық ағыны қозғалысының дұрыстығын бақылауға және қаржы мен материалдық ресурстарының жұмсалуының нормалары мен нормативтерінің сақталуын және шығынданудың тиімділігін тексеруге мүмкіндік береді.
Қаржылық талдау нәтижелерін ішкі пайдаланушыларда (басшалар, менеджерлер), сыртқы пайдаланушыларда (меншіктенушілер, несиегерлер, жеткізушілер және сатып алушылар, кеңесшілер және т.б.)
Сенімді ақпарат алуға, меншіктерінің нысаны мен кәсіпкерлік қызметіне тәуелсіз, шаруашылық айналымының қатысушыларының бірі қалмай, бәрі мүдделі, Өйткені оның болуы капитал нарығының қызмет атқару тиімділігін арттыруға және бірқатар экономикалық шешімдерді қабылдау салдарларын бағалауға және болжауға мүмкіндік береді. Мұндай ақпараттың болмауы серіктестердің бір-біріне деген сенімсіздігін тудырады. Бірлескен кәсіпорындар, акционерлік қоғамдардың, коммерциялық банкілердің және басқада шаруашылық жүргізуші субъектілердің пайда болуымен сенімді ақпаратты қажетсіну ерекше маңызбен байқалады. Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есеп-қисабының сенімділігі, тәуелсіз аудитормен, шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы мен қаржы-шаруашылықты қызметінің нәтижелеріне қатысты оның берген аудиторлық қорытындысында объективті мақұлдана алады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдау, талдамалы ойлауды қалыптастыруға мүмкіндік беретін, шаруашылық жүргізуші субъектінің активтерін қаржылық талдау әдістемесін зерттеудің қажеттілігімен шартталынған. Зерттеудің мақсаты – бұл, қалыптасқан шаруашылық жағдайын объективті бағалау үшін, оптималды басқару шешімдерін өндіру және негіздеу үшін, сонымен қатар кәсіпкерлік қызметтің жетілдірілу резервтерін пайдалану үшін талдау құралдарын қолдануда дағдылар алу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде, 2003 жылы, Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің қаулысымен ұлттық акционерлік компания ретінде құрылған және 1998 жылдың ақпанында акционерлік қоғамға қайта құрылған «ҚазМұнайГаз - Тельф» акционерлік қоғамы алынды.

1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ БОЛЖАУ ӘДІСТЕРІ

1.1 Кәсіпорында қаржыны басқару жүйесі

Кез – келген бизнес келесі үш өзекті сұрақтың қойылуы мен жауаптарынан басталады:
1. кәсіпорын алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерге жетуге мүмкіндік беретін, кәсіпорын активтерінің оптималды құрамы мен шамасы қандай болуы керек?;
2. қаржыландыру көздерін қайдан табу керек және олардың оптималды құрамы қандай болуы керек?;
3. кәсіпорынға төлемдік қабілет пен қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ететін, қаржы қызметін ағымды және келешекте басқарылуын қалай қйымдастыруға болады?
Бұл сұрақтар, кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесінің өзекті қосалқы жүйелерінің бірі болып табылатын, қаржы менеджменті шеңберінде шешіледі. Олардық әрекет жасау логикасы 1 суретте кескінделген.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржысын басқару жүйесінің ұйымдастыру құрылымы, жәнеде оның кадрлық құрамы, кәсіпорынның мөлшері мен оның қызметінің түріне тәуелді әртүрлі әдістермен тұрғызылуы мүмкін. Ірі компания үшін, барынша сипатты қаржы бойынша вице-президентпен (қаржы директоры) басқарылатын, арнайы қызметтің оқшаулануы және, ережеге сай, оған бухгалтерия мен қаржы бөлімі кіреді.
Шағын кәсіпорындарда қаржы директорының ролін, әншейінде, бас бухгалтер орындайды. Қаржы менеджерінің жұмысы фирма басқармасының жоғары буынының жұмысының бір бөлігін құрайды, не болмаса қаржылық сипаттағы басқарушылық шешімдерін қабылдау үшін қажетті және пайдалы талдама ақпаратты оған берумен байланысты. Қаржы менеджері, қаржыландыру көздерін таңдау проблемасымен тұрақты түрде кездеседі. Оның ерекшелігі сонда, қандай болмасын көзге қызмет көрсету кәсіпорынға бірдей болмайды. Қаржыландырудың әрбір көзінің өз бағасы бар, жәнеде бұл баға стохастикалық табиғатты болады.
Қаржылық сипаттың шешімі, қаншалықты ақпараттық қор объективті болса, соншалықты ол дәлдікті болады. Объективтілік деңгейі, капиталдар нарығының тиімді нарыққа қандай дәрежеде сәйкесті болуына тәуелді. Осы арқылы қаржы менеджерімен орындалатын қызметтің айрықша маңыздылығы көрсетіледі (“Fortune” журналында 1976 ж. жазылды, ірі америкалық корпорациялардың жоғарғы лауазымды қызметкерлерінің 25,3 % өз қызметтерін қаржы саласында бастаған). Фирманың ұйымдастыру құрылымына тәуелсіз, қаржы менеджері, қаржы проблемаларын талдауға, кейбір жағдайларда шешімдер қабылдауға немесе жоғары басшаларға ұсыныстар әзірлеуге жауапты.
Қаржы менеджері қызметінің саласын бөлу логикасы, кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жағдайын көрсететін, негізгі есеп беру нысаны ретінде, баланс құрылымымен тығыз байланысты ...