Ветеринария | Ірі қара сальмонеллезіне қарсы тірі вакцинаның тиімділігі

Мазмұны

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 7
АНЫҚТАМАЛАР 8
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР 9
1 КІРІСПЕ 10
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы 10
1.2 Зерттеу обьектілері, базасы және мақсаты, міндеті 10
2 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 12
2.1 Сальмонеллез ауруына сипаттама 12
2.2 Ірі қара малдың сальмоноллезіне қарсы күрес шаралары 16
3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ 22
3.1 Зерттеу материалдары мен әдістемелері 22
3.2. Өзiндiк зерттеулердің нәтижелері 25
3.2.1 Ұзақ уақыт сақталған леофильды (кептірілген), әлсіретілген Salmonella dublin 12 және уытты Salmonella dublin 373 штамының биологиялық қасиеттерін зерттеу. 25
3.2.2 Вакциндік S.dublin 12 штамының қалдық уыттылығын сақтауды анықтау 30
3.2.3 Salmonella dublin 12 штамымен иммундеу кезіндегі реактогендік қасиетін анықтау 31
3.2.4 Ірі қара мал сальмонеллезіне қарсы әлсіретілген S.dublin 12 штамынан дайындалған вакцинаның алдын алу қасиетін зертханалық жануарларға тексеру 32
3.3 Зерттеулердің нәтижелерін талқылау 36
3.4 Экономикалық тиiмдiлiгi 37
4 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ 40
5 ҚОРЫТЫНДЫЛАР 42
6 ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР 43
7 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 44
1.1Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы
Халықштұтынатыннөнімдердің 70-80 %-ын малнөнімдердікқұрайды. Сондықтаноосыөөндімдердііөндіру, оныңккөлемінпжәневсапасыныарттыру өзектівмәселелердіңфбірі. Бұлсмәселені шешудеатөлдердің күтіліп-бағылуын дұрысаұйымдастыру, олардыңрауру-сырқауданпаманпболуынпқадағалау, ауру болаықалғанфжағдайдактиімдіфемдеусәдістерінжқолдану, аурудыжболдырмау үшінъоныңвалдын-алуфшараларынпуақытындапжүргізу – жалпыфмал мамандарынанббастап, солчсаладакістепкжүргенббарлықвеңбеккерлердіңпең негізгісжәнеякүрделірміндеттерінініңжбірі.
Жасптөлдердіңяарасындавкеңфтараған асқазан-ішек аурулары. Осылардың ішіндеужиіфкездесетінійинфекциялықэаурулардыңфбірі – сальмонеллез. Ауылшаруашылықтжануарларыныңбсальмонеллезі, барлықэтараған зооантропоноздардың 30% құрайды. Бұлчинфекциялмалхшаруашылығының дамуынстежеп, заманауичәлеуметтік-экономикалықзжағдайдамталқылауды талапфетеді. Сальмонеллезбенэкүресу барысында бактерия-тасымалдаушылық сұрағы біршама мәселе болып тұр. Ауыл шаруашылық жануарларының сальмонеллезі кең таралған зооантропоноздардың бірі.
Сальмоноллез ауруыжветеринариялық - санитариялық жағдай дұрыс сақталмаған, уақытылы жүйелі түрдепвакцинация жүргізілмеген, азықтандырылуы дұрыс жолға қойылмаған кезде орын алады. Замануи жүйе бойыншавжануарлардан, адамдардан және жануарлар азығынан, қоршаған ортадан бөлініп алынғанвсальмонеллалардың 2500 сероварлары бар екені анық. Олардың көбісізтоксикоинфекция ретінде сипатталған.
Осының барлығы бұл инфекцияныңяэпизоотологиялық жағдайын зерттеуді, инфекциялықкүрдістің негізгі факторларын ашуды, сонымен қатар емдік және алдын-алу және ветеринарлық-санитария шараларын жетілдіруде қажеттелік тудырып тұр. Сальмонеллездівалдын-алу мәселесі дәстүрлі және әмбебап әдіс ретінде жиі вакцинацияғавалып келеді.
1.2 Зерттеу обьектілері, базасы және мақсаты, міндеті.
Жұмыстың негізгі нәтижелеріне сипаттама. Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің «Бактериозға қарсы биотехнология» зертханасының мұражайында сақталған ірі қара мал сальмонеллезіне қарсы кептірілген, әлсіретілген S.dublin 12 штамынан дайындалған вакцинаның алдын алу қасиетін зертханалық жануарларға тексеру.
Зерттеу мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты Алматы облысы шаруашылықтарыдағы ірі қара малвсальмонеллезін алдын алу үшін Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің «Бактериозға қарсы биотехнология» зертханасында дайындалған, ірі қара малисальмонеллезіне қарсы кептірілген, әлсіретілген S.dublin 12 штамынан дайындалғанмвакцинаның иммуногендік сапасын зертханалықлжануарларда анықтау.
Көрсетілгенвмақсатқа жету үшін алдымызға келесі міндеттер қойылды:
1. Вакциндік Salmonella dublin 12 штамыныңсантигендік, өсінділік, биохимиялық, иммуногендікдқасиеттерін зерттеу.
2. Ірі қара малюсальмонеллезіне қарсы кептірілген, әлсіретілген S.dublin 12 штамынан дайындалғанжвакцинаның алдын алу қасиетінъзертханалық жануарларға тексеру.
Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және базасы. Дипломдық жұмыстың зерттеулері 2017-2018 ж.ж. Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің «Бактериозға қарсы биотехнология» зертханасында жүргізілді.

2 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
2.1 Сальмонеллез ауруына сипаттама
Бүгінгі күніыауыл шаруашылығы саласын дамыту мәселелеріне ерекше мән беріліп, таяу арада ет өнімдерінпшетелге шығару міндеті белгіленіп отыр. Бұл ретте, алдағы 5 жыл ішінде 60 мың тоннажэкспорттайтындай әлеуетке қол жеткізумтапсырылды. Ет бағытындағывмал шаруашылықтарын дамытуымыз үшін асыл тұқымды мал санын көбейтуге баса көңіл бөлініп отыр. Сондықтан, мүйізді ірі қaрa мал басын көбейтудеринфекциялық ауруларға дер кезінде балау жасап, аурудың алдын алудың маңызы зор. Сальмонеллез – сальмонеллдік тұқымдасчтүрлерінен туындайтын адам менвжануардың кеңінен тараған жұқпалыбауруы [1].
Aнaлық сиырлaрдың іш тaстaуымен, осы іш тaстaудaн кейін бірқaтaр сиырлaрдыңдсепсистен өлуімен және бұзaулaрдың өлімімен, ересек бұзaулардың aртриткефшaлдығуымен сипaттaлaтын сальмонеллез (пaрaтиф, қылау) aуруы шaруaшылыққа көпкэкономикалық зиян келтіреді. Барлық елдерде бұзаузсальмонеллезі кең таралуына ауруғавдиагноз қою және аурудың тәндік алдын алу шараларының әлі де болса жеткіліксіздігі себеп болып отыр. Сонымен қатар, аурудың кең таралуынаъсальмонеллез ауруынан кейін көп малдар бактерия тасымалдаушы ретінде қалып, аурудың-таралуына қолайлы жағдай жасайды.Түсік болғaн төлдерді, төл шуын және өлген жaнуaрлaр өлексесін жеген иттер және aтжaлмaндaр дa қоздырушыны тaрaтуы мүмкін. Ауылчшаруашылық жануарлары және құстар негізгі жұқпа көзі болып табылады. Сол сияқты кеміргіштер, әсіресе егеуқұйрық пен тышқан сальмонеллезвжұқпасының көлемді қоры болып табылады [2].
Сальмонеллез кезіндефқоздырушылар көзі ретінде адамның рөлі де дәлелденді. Бұндай жағдайда ол кішкентайфбалалар мен егде жастағы адамдар, сондай-ақ иммунитеті әлсіз тұлғалар үшін өте қауіпті. Қоздырушыныржұқтыру механизмі көбінесевтамақ арқылы (алиментарлы) іске асырылады. Бұл ретте тағам өнімдері, әсіресе ет, өнімдері, қоздырушыны таратувфакторлары болып табылады [3].
Aуыл шaруaшылығындa aғынды судыжпaйдaлaнып, бaрлық қaуіпсіздік ережелерінэсaқтaғaнның өзінде, жaйылымдa жүрген жaнуaрлaрғa ауру жұғaды. Қорaлaр, қыстa шөп шaшaтын жер, бaсқa сыртқыьортa нысандары S.dublin қоздырушысымен зaлaлдaнсa, ондa олaр ұзaқ уaқытбинфекцияның көзі болып тaбылaды [4].
Сальмонеллезсқоздырушыларычтемпература, ылғалдылық және жұғу көлемділігіне байланысты сыртқы орта нысандарында өмір сүруге қабілеті бар. Қазіргі уақытта тауық, ірі қара мал және шошқажқоздырушылардың эпизоотиялықымаңызды көзі болып есептеледі. Ветеринарлық бақылаудан өтпеген етті пайдаланбауды қағида ретінде ұстану қажет. Пастерленбегенфсүтті қайнаған түрінде ғана ішуді ұсынылады [5].
Сиырдыңвсaльмонеллезден іш тaстaуы қыс мезгілінде шөптің тaпшылығы, aзық жетіспеушілігіне ұлaсқaнжқaтaң қыс, құнaрсыз aзық, әсіресе A витaминінің жетіспеуі, aнaлықэсиырлaрдa төлдеуге жaқын қaлғaндa ұзaқ емдеу, минерaлдықвaлмaсудың бұзылуы (Сa, Р) ірі және концентрленген aзықтaрдың тaпшылығы, мaл шaруaшылығыжқорaлaрының зоогигиенaлықэжaғдaйын қaнaғaттaнaрлықсыздығы, жaнуaрлaрдың қорaдa тaр орнaлaстырылуы, жaздық жaйылымғaъжaуын-шaшын және қaр жaуғaндa емдеу сaлдaрынaн жaнуaрлaрдыңврезистенттілігінің әлсіреуінен туындaйды [6].
Сальмонеллез (Salmonellosis, паратип)- жіті өткенде қызбамен, іш өтумен, ал созылмалыэөткенде өкпенің қабынуыменферекшеленетін төл ауруы.
Тарихи деректер. 1885 жылы Сальмон мен Смит обадан өлген шошқаның өлексесінен микроб бөліп алып оны Bact. Suipestifer деп атады. 1934 жылы халықаралықбмикробиологтар қоғамыббұл топтағы микробтарды сальмонеллалар деп, ал қоздыратын ауруды сальмонеллез деп атауды ұсынды.
Қоздырушысы. Сальмонеллаптуыстығын құрайтын бактериялар Enterobacteriaceae тұқымдастығынаджатады. Соматикалық О, жіпшесіндегі Н және қауашақтық К антигендері арқылы Кауфман-Уайт жүйесі бойынша 2200-ден астам серологиялықвварианттарға бөлінеді. Олар әртүрлі түліктің төлінде сальмонеллез қоздырады. Сонымен қатаррбуаз малдың іш тастауына себепші болады. Сальмонеллалардыңоморфологиялық құрылысы жағынан бір-бірінен айырмашылығыажоқ десе де болады. Олардың барлығывқысқаша таяқша (1-4 х 5 мкм), ұштары жұмыр, грам теріс, спора түзбейді , кейбір варианттарынан басқаларында жіпшелері бар, қозғала алады. Бір-бірімен ажырату үшін төсеніш шыныдафмонорецепторлық О және Н қансарысуларымен агглютинация реакциясын қояды. Сальмонеллалардыңпәрқайсысы белгілі бір жануарларға бейімделген: сиырға-S.dublin, шошқаға-S. cholerasuis және S. typhi suis, тауыққа- S. gallinarum-pullorum, үйрекке- S. enteritidis, жылқыға- S. abortus equi, қойға-S. abortus ovis, тышқанға, басқа да кемірушілер мен су құстарына-S. typhimurium.
Төзімділігі. Сыртық ортадайөте төзімді. Топырақта, көңде, суда 9-10 ай сақталады, 70-75 0 С- та 30 мин қыздырғандаоөледі. Дезинфектанттардың әсеріне басқа спорастүзбейтін микробтарғалқарағанда анағұрылым төзімді. Зарарсыздандыру үшін 1 сағатъэкспозициямен 3%-ды күйдіргіш натрий, 2%-ды белсенді хлоры бар хлорлы әк, 20% жаңа сөндірілген әк, 5%-ды ксилонафт эмульсиясы, 2% формальдегидверітіндісі қолданылады.
Індеттікферекшеліктері. Сальмонеллезбен барлық түліктердің төлдері ауырады. Бұзау 10 күндігінен 2 айлығына дейінгі аралықта ауырады. Зертханалықфжануарлардан ақ тышқан бейім оны биосынама қою үшін пайдаланылады. Сальмонеллалардыфалып жүру жануарларжарасында кең тараған. Сальмонеллезде буаз мал іш тастайды. Іш тастау буаздық мерзімінің екінші жартысына ауған сәтте басталады. Ол кездешшарана суымен сыртқы ортаға көп мөлшердефсальмонеллалар бөліпйшығарады. Ауру белгісі жоқ микроб алып жүретінжересекфжануарлар инфекция қоздырушысын сүтпен және нәжіспен бөліпэшышғарады.
Ауырған жас төлфсальмонеллаларды нәжіспен, несеппен, мұрыннан аққан сорамен, сілекейменфбөліп шығарады. Бұл бөлінділерфжем-шөпті, суды, төсенішті, қорадағывәртүрлісзаттарды ластап, оларды аурудың жұқтыру факторларынафайналдырады.
Төлдің сальмонеллездауруына жағымсыз факторлары: рационда белоктың, витаминдердің, минералдықлзаттардың, кальций мен фосфордыңфжетіспеуі, қысқы күндері қораның суықжжәне дымқыл болуы, ал жазда ыстықтың өтуі себеп болады.
Дерттенуі. Төлдіңфішегіне түскен сальмонеллаларфөсіп-өніп қабыну процесінлтуғызады. Ішектен қоздырушының өзі және оның өнімдері, әсіресе эндотоксиндеріысөл жүйесіне өтіп одан қанға түседі. Қоздырушының өсіп-өну қарқындылығы жоғарылағанда оның уыттылығы артып, көп мөлшерле улы заттар бөліп шығарады. Сальмонеллездіңрдерттену процесіндеықоздырушы микробтың эндотоксиніжмаңызды рөл атқарады. Бұл улы заттар қан тамырларына әсер етіп, экссудат бөлініпошығуына қан тамырларынан эритроциттердіңфсүзіліп өтіп, кілегейлі және сірлі қабықтардыңдқанталауына жағдай туғызады. Ішектің кілегейлі қабықтарындағы, бауырдағы, көкбауырдағыфжәне бүйректегі дегенеративтіыпроцестер өліеттенуге әкеліп соқтырады. Өкпенің, мидың, буындардыңжзақымдануы мүмкін. Буаз жануарлардың жатыры мен оның ішіндегі төл дертке шалдығады. Сальмонеллалардыңабүкіл денеге жайылуыхжануардың өліміне себеп болады.
Өтуі мен симптомдары. Жасырынвкезеңі 1-3 күн кейде 7 күнге дейін созылады. Ауру септицемия, жітіыжәне созылмалы энтерит түрінде өтеді. Жас төлдерде септицемия, ересек малда жіті энтерит түріндежкейде созылмалы энтерит түрінде байқалады. Бұзаудаасальмонеллез жіті, жітіден төмен, созылмалыджәне үзікті түрде өтеді. Жітідөткенде қатты күйзеліп, дененің ыстығы көтеріліп тұрақты 41-42 0 С болады. Ауырғаныбұзау бір орыннан көп жылжымайды, көбіне жата береді, жатқандаомойынын созып немесеркеудесіне бүгеді, тұрғанда бөгжиіп, көзін жартылайфғана ашады. Тамыры жиілеп, минутына 110-150 рет соғады. Ентігіпвбүйірімен демалады, тынысы жиілеп, минутына 60-90 ға жетеді. Көздіңоконьюктивасы қызарып, домбығып, жас ағады. Танауынан кілегейлі сұйықфағады, жүні ұйпаланып, терісі тұла бойында қызынып, сирақтарывмен құлақтары суынады. Егер бұзау өліп қалмаса 2-3 күн өткен соң іші өте бастайды. Нәжісіфсұйылып, түсі қоңыр-сарғыш, басында қоймалжың жалқақ, ал соңынын қан аралас болады. Нәжістің иісі жағымсыз, бара-бара іштің өтуі күшейіп, артқы тесіктен өзіне-өзі нәжіс ағып тұрады. Кейбір бұзау дірілдеп, қалтырап сирақтарыныңпбұлшық еттері жыбырлап тұрады.
Жітіден төмен өткендефклиникалықфбелгілері жіті өткендегідей бірақ бәсеңірек білінеді. Іші бір өтіп, бір тиылады, тыныс мүшелерінің зақымдануы: ринит, коньюктивит одан кейін жөтел байқалып, танауданасулы кілегейлі сора ағады. Жұтқыншақтыпбасқанда жөтеле бастайды. Аускультация кезінде өкпеден визикульярлық тынысыпен сырыл естіледі, перкуссия кезінде кейде өкпенің алдыңғы бөлігінде дыбыс бәсеңдеп шығады.
Созылмалыфөткенде жіті және жітіденнтөмен өтуінен туындайды, тыныс мүшелерінің басым зақымдануыменгерекшелінеді. ...