Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Кедей еді бұл бала, Айы туды оңынан,
Жын шығады керемет,
Сиқырлы оның шамынан.
Жын шығады керемет,
Сиқырлы оның шамынан.
Қашып кеткен атадан, Қашып кеткен ападан.
Орманда кеше жүр едім, Домалап шықты алдымнан.
Орманда кеше жүр едім, Домалап шықты алдымнан.
Екі найзасы бар,
Екі айнасы бар.
Төрт аяғы бар,
Бір таяғы бар.
Екі айнасы бар.
Төрт аяғы бар,
Бір таяғы бар.
Бұл не қылған ер еді?
Қандай мықты жүрегі.
Түздің маңғаз түлегі,
Бір ұрттам су татпастан,
Мың шақырым жүреді.
Қандай мықты жүрегі.
Түздің маңғаз түлегі,
Бір ұрттам су татпастан,
Мың шақырым жүреді.
Басында үшкір істігі бар,
Өзіне лайықтап тон пішкен,
Секіріп тастан түскен.
Өзіне лайықтап тон пішкен,
Секіріп тастан түскен.
Сымға асылып,
Жүр асығып.
Дыз-дыз етіп жүрегі,
Сымнан ұстап жүреді.
Өзіне адам мінеді,
Ол не, ал кім біледі?
Жүр асығып.
Дыз-дыз етіп жүрегі,
Сымнан ұстап жүреді.
Өзіне адам мінеді,
Ол не, ал кім біледі?
Бір-біріне қарай үйлер тіркесіп,
Қара тұлпар жүр әрі-бері көшіп.
Қара тұлпар жүр әрі-бері көшіп.
Аспанда жүзеді,
қанатын қақпайды.
жерде де жүреді,
бауырлап жатпайды.
қанатын қақпайды.
жерде де жүреді,
бауырлап жатпайды.
Ұшады қанатсыз,
Зырлайды аяқсыз.
Зырлайды аяқсыз.
Қыста киімін тастайды,
Көктемде киіне бастайды.
Көктемде киіне бастайды.
Бейбітшілік құсы деп,
Атайды оны барша жұрт.
Атайды оны барша жұрт.
Бір-ақ сөз біледі
Өз аты онысы.
Соны айтып жүреді
Және жоқ қонысы.
Өз аты онысы.
Соны айтып жүреді
Және жоқ қонысы.
Мұрты бар, сақалы жоқ,
Тоны бар, шапаны жоқ.
Тоны бар, шапаны жоқ.
Қиналып көтеріп,
Өзінен ауырды.
Жорғалап кетеді,
Жүкшідей кәдімгі.
Өзінен ауырды.
Жорғалап кетеді,
Жүкшідей кәдімгі.
Шұқшитқан кеп әуелі,
Сені әрбір әріпке.
Суреттері әдемі,
Бұл қай кітап?
Сені әрбір әріпке.
Суреттері әдемі,
Бұл қай кітап?
Білімнен мол сый-асы,
Балғындардың ұясы.
Балғындардың ұясы.
Жазу жазып жалықпаған,
Жаза-жаза арықтаған.
Жаза-жаза арықтаған.
Ақ құман жүр жүзіп.
Су бетін сүзіп.
Су бетін сүзіп.
Бұтағында азығы
Ортасында қазығы.
Ортасында қазығы.
Уақытты өлшеп, санап,
Таппайды бір тағат.
Бұл не сонда?…
Таппайды бір тағат.
Бұл не сонда?…
Екі басты айдаһар
Бәрін қырып жояды.
Екі аяқпен жер тіреп.
Қағазды жеп қояды.
Бәрін қырып жояды.
Екі аяқпен жер тіреп.
Қағазды жеп қояды.
Жіп-жіңішке денесі,
Ортасында шегесі.
Ортасында шегесі.
Қабат-қабат қаттама,
Ақылың болса аттама.
Ақылың болса аттама.
Шәкіртке жанашыр,
Мейірман кім, жаны асыл.
Мейірман кім, жаны асыл.
Ағайынды бәрі:
Шықса-көк,
Түссе-сары.
Шықса-көк,
Түссе-сары.