Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Тең, тең, тең киіз,
Екі ортасы кең киіз.
Екі ортасы кең киіз.
Дүниеде бір қарбыз бар солмайтұғын,
Жаз шіріп, қыста үсіп тоңбайтұғын.
Жаһанның жерін, суын, жәндіктерін,
Іші кең бәрін салса толмайтұғын.
Жаз шіріп, қыста үсіп тоңбайтұғын.
Жаһанның жерін, суын, жәндіктерін,
Іші кең бәрін салса толмайтұғын.
Қонақтап күнде қонар су бетіне,
Сүйсінер барлық адам келбетіне.
Тұлғасы су ішінде көрінеді,
Таңырқап қарап тұрсам суретіне.
Сүйсінер барлық адам келбетіне.
Тұлғасы су ішінде көрінеді,
Таңырқап қарап тұрсам суретіне.
Әуеден күбі түсті,
Күбінің түбі түсті.
жауабы - Күн күркүреуі
Күбінің түбі түсті.
жауабы - Күн күркүреуі
Қанаты жоқ – ұшады,
Аяғы жоқ – қашады.
Аяғы жоқ – қашады.
Қуып едім-мойнын бұрмады,
Ұстайын деп едім-қолға тұрмады.
Ұстайын деп едім-қолға тұрмады.
Арыстан арқырады,
Орман жарқырады.
Орман жарқырады.
Аяқсыз жетіп барады,
Қолсыз есік қағады.
Қолсыз есік қағады.
Ат шаптырым аумағы,
Байқалмайды салмағы.
Мың кессең де ол мейлі,
Жүреді,ұшып өлмейді.
Байқалмайды салмағы.
Мың кессең де ол мейлі,
Жүреді,ұшып өлмейді.
Қанаты жоқ, ұшады,
Аяғы жоқ, жетеді.
Аузы жоқ,ұлиды
Аяғы жоқ, жетеді.
Аузы жоқ,ұлиды
Шым - шытыр,
Шидай қотыр.
Шидай қотыр.
Көзге ілінбейді,
Жұтсаң білінбейді.
Жұтсаң білінбейді.
Бір халық аспанда ұшқан, аяғы жоқ,
Ұстаған қолдарында таяғы жоқ.
Күніне талай жерге кетер кезіп,
Нәрсенің бұл секілді саяғы жоқ.
Ұстаған қолдарында таяғы жоқ.
Күніне талай жерге кетер кезіп,
Нәрсенің бұл секілді саяғы жоқ.
Секіреді –
Бала емес.
Сақалы бар –
Шал емес.
Бала емес.
Сақалы бар –
Шал емес.
Доп пішіндес тасты
Бауырына басты.
Жауабы: Жұмыртқа басқан құс
Бауырына басты.
Жауабы: Жұмыртқа басқан құс
Жұмыр тасты төрт аяқ
Көтеріп тұр, көп таяп.
Көтеріп тұр, көп таяп.
Тастай қатты бұл шапан,
Қалай жуып жұмсартам?
Жауабы: Тасбақаның сауыты
Қалай жуып жұмсартам?
Жауабы: Тасбақаның сауыты
Басында көп-ақ бұтағы,
Адамды көрсе зытады
Адамды көрсе зытады
Таусылама, қарандар,
Табиғаттын қызығы?
Суық жақтағы жануар –
Бұтақ-бұтақ мүйізі.
Табиғаттын қызығы?
Суық жақтағы жануар –
Бұтақ-бұтақ мүйізі.
Ай астында ақ мамық
Жатыр суды жастанып.
Жатыр суды жастанып.
Бір топ жынғыл ішінде,
Бір жапырақ қызыл гүл.
Бір жапырақ қызыл гүл.
Орманда жоғары
Ағашқа қонады.
Тұмсығын балға етіп,
Тарсылдатып соғады.
Ағашқа қонады.
Тұмсығын балға етіп,
Тарсылдатып соғады.
Кілемнің түрлеріндей жүндері бар,
Айбаты жан шыдамас үндері бар.
Шаршы бой, сұлу құйрық, қысқа құлақ,
Кететін зиян қылып бір жері бар.
Айбаты жан шыдамас үндері бар.
Шаршы бой, сұлу құйрық, қысқа құлақ,
Кететін зиян қылып бір жері бар.
Белестен шапқан бесті ат,
Бүкір келген желісті ат.
Бейғам елде іздейді,
Малдан күдер үзбейді.
Бүкір келген желісті ат.
Бейғам елде іздейді,
Малдан күдер үзбейді.
Әр түрлі, орта бойлы, ұзын құлақ,
Өзіне міндетпесе, қызмет қылмақ.
Өзіне міндетпесе, қызмет қылмақ.