Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Қолы менен қаламы жоқ,
Бірақ сурет салады көп.
жауабы
Аяз
Бірақ сурет салады көп.
жауабы
Аяз
Тек өзі көрінбейді,
Адамды тоңдырады.
Ызғары дірілдетіп,
Есіңнен тандырады.
жауабы
Аяз
Адамды тоңдырады.
Ызғары дірілдетіп,
Есіңнен тандырады.
жауабы
Аяз
Мөлдіреген жүзімді,
Ұстап едім, үзілді.
жауабы
Шық
Ұстап едім, үзілді.
жауабы
Шық
Аспаннан ақ ұлпа борады,
Қырқаны сейсепке орады.
жауабы
Қар
Қырқаны сейсепке орады.
жауабы
Қар
Дүрліктіріп қырқаны,
Шақпақ тастың жарқылы
Бұлт көрпесін жыртады.
жауабы
Найзағай
Шақпақ тастың жарқылы
Бұлт көрпесін жыртады.
жауабы
Найзағай
Жаңбыр жуды жерімді,
Көкте өрмек керілді.
жауабы
Кемпірқосақ
Көкте өрмек керілді.
жауабы
Кемпірқосақ
Келістіріп өрнегін,
Құрып қойды өрмегін.
жауабы
Кемпірқосақ
Құрып қойды өрмегін.
жауабы
Кемпірқосақ
Бұдақ түтін түсі аппақ,
Көк жүзіне тұзақтап,
Қойғандай-ақ жылжымай,
Тауды өбеді құшақтап.
жауабы
Ақша бұлт
Көк жүзіне тұзақтап,
Қойғандай-ақ жылжымай,
Тауды өбеді құшақтап.
жауабы
Ақша бұлт
Бірде — селдір жабағы,
Бірде — теңбіл жабағы.
Бірде — теңбіл жабағы.
Көшіп жүріп желменен,
Сеуіп шықты тамшысын,
Қыраттарға шөлдеген.
Сеуіп шықты тамшысын,
Қыраттарға шөлдеген.
Етек-жеңі жиналмай,
Дауыл тұрса дым қалмай,
Түйдектеліп көшеді,
Тоз-тоз болып өшеді.
Дауыл тұрса дым қалмай,
Түйдектеліп көшеді,
Тоз-тоз болып өшеді.
Дәу шүйкесін,
Күн алды,
Көк Теңізге түсіріп,
Шығарды да жұлбасын,
Жел әкетті ұшырып.
Күн алды,
Көк Теңізге түсіріп,
Шығарды да жұлбасын,
Жел әкетті ұшырып.
Зәулімде тұрағы,
Тіреусіз тұрады.
Тіреусіз тұрады.
Күндіз шырақтай,
Тұрады түгел жадырап.
Түнде, бірақ та,
Түңдігі жабық шаңырақ.
жауабы - Жарық пен қараңғы
Тұрады түгел жадырап.
Түнде, бірақ та,
Түңдігі жабық шаңырақ.
жауабы - Жарық пен қараңғы
Түсі бар көрінбейтін,
Біртұтас бөлінбейтін.
Тынысы ол тірліктің,
Ешқашан жерінбейтін.
Біртұтас бөлінбейтін.
Тынысы ол тірліктің,
Ешқашан жерінбейтін.
Күн көзінен құйылады,
Жер бетіне жиылады.
Құшақ ашып барша тірлік,
Қуанады, сыйынады.
Жер бетіне жиылады.
Құшақ ашып барша тірлік,
Қуанады, сыйынады.
Терезеден есіледі,
Қараңғыны көшіреді.
Қараңғыны көшіреді.
Жыл мезгілі шуақты,
Жердің беті нұрланған.
Сайды қуып су ақты,
Гүлдер өсті ырғалған.
Жердің беті нұрланған.
Сайды қуып су ақты,
Гүлдер өсті ырғалған.
Алып кілем —
Гүлге толы
Үсті кілең.
Гүлге толы
Үсті кілең.
Күнді айналып қозғалады,
Артында жарық жол қалады.
жауабы - Құйрықты жұлдыз
Артында жарық жол қалады.
жауабы - Құйрықты жұлдыз
Мөлдір көкте бір ғана,
Шоқтай жайнап тұр дара.
Шоқтай жайнап тұр дара.
Көк жүзінде ай батқан,
Жолақ жатыр,
Аумаған
Төгіп алған қаймақтан.
Жолақ жатыр,
Аумаған
Төгіп алған қаймақтан.
Күндіз білінбейді,
Түнде күлімдейді.
Түнде күлімдейді.
Жылт-жылт етіп төбемде,
Түсе алмай тұр төменге.
Түсе алмай тұр төменге.
Көк төрінде жоғары,
Ілулі тұр атамның
Сапталмаған орағы.
Ілулі тұр атамның
Сапталмаған орағы.