География | Қаратау қорығында экотуризмді дамыту

Қаратау қорығында экотуризмді дамыту

Туризм саласы дүниежүзінің жалпы ұлттық өнімінің 10/1 бөлігін құрайтынына байланысты туризмді дамыту, оның ішінде қала және табиғаттан тыс жерлерде жүрген адамдарда табиғатқа деген сағыныш кернеп, рухани және ішкі жандүниесіне қажеттілік тууына байланысты экологиялық туризмді дамыту қазіргі таңның өзекті мәселелеріне айналып отыр.
Адамдардың табиғаттан нәр алуы, оны өз ортасына насихаттауы, табиғатты қорғауға ынталандырылуы, сонымен қатар басекеге қабілетті туристік сала құру арқылы халықтар арасындағы жұмыссыздықты жою тұрақты табыс көзіне айналдыру.
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік туристік ұйымының деректері бойынша халықаралық инвестицияның 11% астамы әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етеді. Туризмнің қазіргі индустриясы табысы жоғары және серпімді дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сегменттері болып табылады. Халықаралық туризмнің үлесі экспортқа шығарылатын дүние жүзілік табыстың 8%, қызмет көрсету секторы экспортының 7% құрайды. Туристтерден түскен табыс мұнай, мұнай өнімдері және автомобиль экспорты табысынан кейін тұрақты 3 орында келеді. Мұндай оң үрдіс жаңа мыңжылдықтардың бас кезінде де сақталады деп күтілуде. Әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс-жүзінде жеткендіктен туризмнің өсуі туристтер баратын жаңа аумақтар есебінен дамитын болады. Осыған байланысты Қазақстанның әлемдік турстік рынокта өзінің лайықты орнын табуға мүмкіндігі бар. Қазіргі туризм еңбекшілердің жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына шығуымен байланысты болды. Мұның өзі адамның демалуға және бос уақытын өткізуге негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар және халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторына айналды. Дүниежүзілік Туристік Ұйым туризм жөніндегі мамандандырылған халықаралық ұйымдардың зерттеулерінің талдауына сондай-ақ мемлекеттің туризмді дамыту сайясатына сәйкес, туризм мемлекеттің әлеуметтік, мәдени және экономикалық өміріне тікелей ықпал ететін қызмет ретінде түсіндіріледі. Қазіргі туризм-бұл әлемдік экономикада құлдырауды білмейтін саласы. Мамандардың есебі бойынша, орташа есеппен, бір шетелдік туристің беретін табысын алу үшін оған барабар шамамен 9 т. тас көмір немесе 15 т. мұнай немесе 2 т. жоғарғы сортты бидайды әлемдік рынокқа шығару керек. Бұл ретте шикізат сату елдің энергия көздерін азайтады, ал туристік өндіріс таусылмайтын ресурстармен жұмыс істейді. Шетелдік экономистердің есебі бойынша 100 мың турист қалада орташа есеппен 2 сағат болған кезінде 350000 доллор немесе адам басына 1 сағатта 17,5 доллор жұмсайды. Сөйтіп шикізат сату өзіндік экономикалық тығырыққа тірелу болса, ал туризмді дамыту ұзақ мерзімді экономикалық болашақ. Туризм жалпы алғанда мемлекеттің экономикасына 3 оң нәтиже береді. Бірінші шетел валютасының құйылуын қамтамасыз етеді және төлем теңгелерімен экспорт сияқты экономикалық көрсеткіштерге оң ықпал жасайды. Екінші халықтың жұмыспен қамтылуын көбейтуге көмектеседі. Дүниежүзілік Туристік Ұйым мен Дүние жүзілік туризм және саяхат кеңесінің бағалауы бойынша туризм өндірісінде құрылатын әрбір жұмыс орнына басқа салаларда пайда болатын 5-тен 9-ға дейін жұмыс орны келеді екен. Туризм тура немесе жанама түрде экономиканың 32 саласының дамуына ықпал жасайды. Үшінші елдің инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдеседі. Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына белсенді әсер етеді. Туризм саласындағы шаруашылықты жүргізуші субъектілердің құрылуы және жұмыс істеуі жол көлігін, сауданы, коммуналдық-тұрмыстық, мәдени, медециналық қызмет көрсетуді дамытумен тығыз байланысты. Туризм жеке және ұжымдық жетілдіру құралы ретінде жоспарлануы және тәжірибеде іске асырылуы тегіс демалыспен бос уақытты өткізумен, спортпен, мәдениетпен және табиғатпен тікелей байланысты қызмет. Мұндай жағдайда ол өз бетімен білім алудың және халықтар мен олрдың әр түрлі мәдениеттерінің арасындағы олардың өзгешеліктерін танып-білудің бірден-бір факторы болып табылады. Туризмнің жылдам және тұрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлық секторлары мен қоғамның әл-ауқатына күшті әсерін назарға ала отырып, Үкімет Қазақстанның ұзақ мерзімдік даму бағдарламасында туристік саланы басымдық ретінде белгіледі. Осы тұжырымдама туризм саласында тұтас мемлекеттік саясатты қалыптастыруды, Қазақстанда қазіргі заманғы бәсекеге қабілетті туризм индустриясының құқықтық, ұйымдастырушылдық және экономикалық негіздерін қалыптастыруды көздейді. Қазақстан Республикасының 2007-2011 жылғы туризмді дамыту Мемлекеттік бағдарламасы құрылып отыр. Бұл бағдарламаның мақсаты туризм инфрақұрылымын дамыту,туризм саласына қолдау көрсету, рекреациялық аудандарды ұйымдастыру. Қазақстан Республикасының Үкіметімен белгіленген туризм саласындағы ең өзекті мәселе Қазақстанды Ортаазиялық туризмнің орталығына айналдыру. Мемлекеттік бағдарлама бойынша туризм саласы республикада бәсекеге қабілетт туристік индустрияны және экономика саласына үлкен үлес қосады. Бүгінгі күнде Қазақстанда туризмнің барлық саласы бар. Республикада туристік кластерді дамытуда мына туризм салалары іскерлік,экологиялық, мәдени- танымдық және экстремальді туризм түрлерін бөліп көрсетуге болады. Туристік қызметтің негізгі тасымалдаушысы туристік ұйымдар, олардың қазіргі кездегі саны 846 туристік ұйым және 30 туристік саланы дамытуға арналған жеке кәсіпорындар. Ең көп туристік фирмалар Алматы, Астана, Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарында. Қазақстанда туристік қызметте 3,2 мың адам,оның ішінде 1,5 мыңы гидтер мен экскурсоводтар жұмыс істеуде. Қазақстан Республикасының туристік ұйымдары әлемнің 17 елімен жұмыс істейді. Астана, Алматы, Атырау, Қарағанды және Ақтөбе облысында сапарға шығатын туризм үлкен көлемде байқалады. Ал ішкі туризм Алматы, Шығыс Қазақстан және Ақмола облыстарында дамып келеді. Экологиялық туризмді дамыту факторлары. Қазақстан Республикасында экологиялық туризмді дамыту қажеттігі тек қана экономикалық факторлармен,яғни жаңа жұмыс орнын құру сонымен қатар халықтың әлеуметтік қажеттігі ол денсаулық сақтау және бос уақытты тиімді пайдалану. Бүкіләлемдік туристік ұйымның мәліметтері бойынша экологиялық туризм соңғы 10 жылда белгілі және мемлекеттің тұрақты дамуының құралы болып табылады. Зерттеулердің нәтижесі бойынша Қазақстанның экологиялық туризмді дамытуда үлкен мүмкіншілігі бар. Оның негізін табиғи жағдайы және Евразия орталығының ландшфты,көптеген табиғи тарихи ескерткіштер, халықтың мәдени және этникалық мұрасы экологиялық туризмді дамытуда мүмкіншілігі бар. Қазақстандағы қазіргі экологиялық туризмнің жағдайы тұрақталуда. Бірақ рекреациялық туристік инфрақұрылым әлі де тұрақтану үстінде. Қазақстанда экологиялық туризм саласына экономикалық потенциалына шек қойылмаған,бірақ тұрақтануына және дамуына әлі де болса материалдық қажеттілік қажет. Экологиялық туризмге қажетті инфрақұрылым құру туристтерге табиғаттың ерекше аймақтарын көруге мүмкіндік береді. Адамзат өмір сүру барысында көптеген мәселелерге жолығады,соның ішіндегі ең маңыздысы ол-адамдардың тіршілік етуін қамтамасыз ететін биологиялық түрлілікті сақтау. Биологиялық түрлілік экологиялық қызмет арқылы адамдардың жағдайын жақсартып отырады. Мемлекеттің биологиялық түрлілігіне келтірілгне зиян ол-биологиялық ресурстарға,экономикаға және қоршаған ортаға келтірілген зиян, яғни ол біздің тіршілік етуімізге қауіп туғызады. Табиғат байлығын тиімді пайдалану және сақтау-мемлекеттің тұрақты дамуының негізі болып табылады. Биологиялық түрлілікті сақтау механизмі әлі де табиғат ресурстарының басқару құрылымына экологиялық қауіпсіздікті сақтау құрылымына немесе мемлекеттің тұрақты даму бағдарламасына кірмеген. Мемлекеттің тұрақты даму принциптері ол-экологиялқ құрылымды сақтау, яғни толығымен биологиялық түрлілік және осы арқылы экономиканы және әлеуметтік ортаны дамыту. Экологиялық туризмнің дамуындағы мәселелер. Кентау қаласы маңындағы туризм саласы бойынша инфрақұрылымның жоқтығынан көптеген адамдардың экскурсияға қатысуына кері әсерін тигізеді. Қазіргі кезде туризм инфрақұрылымы Түркістан қаласында жақсы дамып келеді. Себебі бұл жердегі Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне туристтер көптеп келуде. Ал осы сияқты Кентау қаласы маңында орналасқан Қаратау қорығында экологиялық туризмді дамыту.
Қорық Қазақстан Республикасы Үкіметінің №249 қаулысы мен 2004жылдың 1-Наурызында арнайы қаулысымен ұйымдастырылған. Қорықтың ашылуы үшін 30 жылдан астам уақыт керек болды. Өткен ғасырдың 70-жылдарында Қазақстанның көптеген ботаниктері М.С.Байтенов, В.П.Голоскоков, Н.Х. Кармышева және т.б. тек осы қорық аумағында ғана кездесетін көптеген өсімдіктердің түрлерін сақтап қалу үшін осы қорықты ашу қажеттігі туралы ұсыныс жасаған болатын.Қорық негізгі үш бағытта мақсаты бар. Ол: бірінші бүкіл табиғат болігін қорғау, екінші ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу, үшінші экологиялық туризмді дамыту. Қаратау мемлекеттік табиғи қорығы 34300га жерді алып жатыр. Қорық Тянь-Шань тауларының солтүстік –батыс доғасы болып келетін Қаратау жотасының орталық бөлігінде орналасқан. Мойынқұм, Қызылқұм, Бетпақ-дала шөлдерімен шекараласады. Қорық орналасқан аумақтың климаты континентальді жылдық шауын-шашынның орташа мөлшері 300-500мм дейін жетеді таулы аудандарға-көне жота Сырдарья Қаратауы өзінің өсімдіктер және жануарлар әлемінің ерекшелігімен, қорғалатын алуан түрлі және мол ботаникалық объектілердің тәндігімен сипатталады. Географиялық жағдайының шөлдерімен тікелей шектесуі жотаның орнығу тарихымен байланысты, ерте кездерден-ақ өзіне тән өсімдіктер мен өсімдіктер ландшафтының болуына, осыдан Қазақстанда жеке флоралық аудан «Қаратаудың» бөлінуне негіз болды. Бұл жерде эндемді және сирек кездесетін өсімдіктердің мол болуы Қазақстанның басқа аймақтарынан ерекшеленеді. Қаратау жотасы – ғылым үшін мол қазына, өйткені ол флорасы мен фаунасының эндемизм пайыздылығы жағынан Орта Азия мен Қазақстанның басқа табиғи географиялық аудандарынан кем емес. Қорық аумағындағы өсімдіктердің 76 эндемді түрінен 65 сирек кездесетін өсімдіктер категориясына жатады. Жотаның эндемді және сирек түрлі өсімдіктеріне реликті сипат тән, олардың пайда болуымен жасы әртүрлі. Олардың арасында Шренк тобылғы түсі, олигоценнің орман флорасынан парсы шетені, миоценнің көне жерорта теңіздік флорасынан понтикалық долана атты түрлері кездеседі. Негізінен олар таулы тасты баурайларында, жартастардың қапсағайларында, тасты алаңдарда, таудың жоғарғы жақтарында кездесіп, қаратаулық эндемді ксерофильді (шөлге бейімді) өсімдіктерінің ерекше ландшафтын құрайды, жотаның өсімдік жамылғысында таулы далалы ксерофитті ландшафттар үстем алады, бұл жерде шөлге бейімделген бұтақтар жартылай бұтақты өсімдіктер кездеседі. Флора жағынан Қаратау жотасы тек қана Қазақстанның ғана емес, бүкіл Орта Азияның бірден бір ерекше аймағы болып келеді. Аймақты шаруашылық игерудің ықпалынан эндемді және сирек кездесетін өсімдіктердің қоры мен өсу орны бара-бара қысқарып, кейбір түрлері құрып немесе құру қаупінде тұр, тұтас өсімдіктер жойылып барады. Сондықтан көне геологиялық дәуірлерден сақталған эндемді, сирек, реликті тұрлерді қорғау және өсімдіктердің қалыптасу тарихын айқындаудың үлкен ғылыми маңызы бар. Жабайы өсетін өсімдіктердің генофондын сақтаудың тәжірибелік маңызы бар тек Қаратауда ғана соңғы он жылдықта жойылуға жақын қалған Қаратау арқарының популяциясы кездеседі өткен үш жыл ішінде оның саны едәуір өсті. Ғалымдардың мәліметттері бойынша қорық аумағында өсімдіктердің 673 түрі, сүтқоректілердің 19 түрі құстардың 118 түрі, омыртқасыздардың 141 түрі анықталған. Қорықтағы жануарлар әлемі соңғы жылдары айтарлықтай өзгерді. Хайуандардың кейбір түрлері мысалы тянь-шань аюы мен барыс мүлдем жойылып кетсе, қабан, елік, қоян, архар сияқтылары сирек кездесетін жағдайға жетті. Атап айтсақ қаратау архарларының саны жылдан-жылға азайып, құрып кету қаупінде тұр. Қорықта сүтқоректілердің 30-ға жуық түрі кездеседі. Жыртқыштардан қасқыр, түлкі, қарсақ бірен-саран кездеседі. Тау үңгірлерінде жарқанаттар мекендейді. Құстардың 80-ге жуық түрлері есепке алынған. Олардың бүркіт, құзғын, сұңқар, сақалтай сияқты кейбір түрлері Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.....