Экономика | Халықаралық еңбек бөлінісі

Мазмұны
Кіріспе
1 Халықаралық еңбек бөлінісінің негізгі мазмұны
1.1 Халықаралық еңбек бөлінісінің ерекшеліктері мен мәні
1.2 Халықаралық еңбек бөлінісі дамуының негізгі бағыттары
2 Халықаралық еңбек бөлінісінің формалары мен даму факторлары.
2.1 Халықаралық еңбек бөлінісінің өндірістік факторларының даму сипаты
2.2 Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуына әсер етуші факторлар.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Халықаралық еңбек бөлінісі халықаралық тауар айырбасының объективті негізі; мемлекеттердің экономикалық даму деңгейіне, қоғамдық құрылымына қарамастан, саудада, ғылыми-техникалық салада, ғылымда, тұрмыс қажетін өтеуде, өндірісік дамуда т.б. көптеген ынтымақтастықта бір бағытта бірлесе дамуға жұмылдырады.
Халықаралық шаруашылық байланыстарының типі XIV-XV ғысырда пайда бола бостады (орта ғасырда). Әрине, ондағы тауар айырбасы қарапайым түрде еді.
Дүниежүзілік шаруашылық көптеген жылдар бойы екі қарама-қарсы системаның бір-біріне қайшылықтары салдарынан (саяси құрылымы жағынан) ұзақ уақыт бойы бір жүйеге түсе алмай жүрді. Социалистік лагерь өз бетінше, ал экономикалық байланыста капиталистік елдер өзінше дамыды.
Сонымен, халықаралық еңбек бөлінісі – мемлекет ішінде және мемлекетаралық еңбектің даму қорытындысы болып табылады. Еңбек бөлінісі- ол нақтылы еңбектің бөлінуі. Еңбек бөлінісі-оны бөлшектеу және қайта жинақтау. Өндірістік процесс жеке фазаларға және стадияға бөлінеді, одан кейін бір аймақта жинақталады. Ол жеке өз алдына кәсіпорын болуы және де аймақтық-өндірістік кешен болуға ықпал етеді. Еңбекті бөлудің түпкі мақсаты -өнім шығарудың әдісі, яғни халықаралық еңбек өнімін өсіруге саяды. Халықаралық еңбек бөлінісі- өндіріс тиімділігін асыру мақсатындағы, қоғамдық еңбектің шығынын үнемдеуде өндірістік күшті тиімді пайдаланудың негізгі құралы.
Халықаралық еңбек елдер арасындағы қоғамдық аймақтық еңбек бөлінісінің дамуының жоғары көрінісі.Ол мемлекеттер арасында тұрақты да тиімді экономикалық байланыс негізінде өндірістің мамандануына және де жекелеген өнім шығаруда сан және сапа жағынан нәтижеге жетуге ықпалын тигізеді.
Еңбектің халықаралық бөлінуі-бүкіл әлемдік нарықтың және бүкіл әлемдік шаруашылықтардың қалыптасуы мен дамуының шешуші факторы болып
табылады. И.П. Фаминскийдің анықтауы бойынша; « Халықаралық еңбектің бөлінуін, еңбектің қоғамдық территориялық мемлекеттер арасында бөлінуінің
жоғары сатысы деп тұжырымдауға болады. Ол бөліну-тұрақты, экономикалық жағынан тиімді мамандандырылған өндіріске (жекелеген өнім түрлеріне ) негізделген өндіріс нәтижелерімен өзара айырбастап отыруға арқа сүйейді».
Халықаралық еңбек бөлінісі туралы қазіргі концепцияларды талдап, оны модернизациялауға (жаңғырту) жөніндегі жоспарларды және іс-тәжіребиеде ж.зеге асыру практикасын қарастырсақ, қазіргі кақыт деңгейіндегі өндіргіш күшдердің дaмуына халықаралық мамандану мен кооперациялаудың әсерінің ерекше артқанын көреміз.
Халықаралық еңбек бөлінісін модернизациялаудың негізгі идеясы дамушы елдердің протекционистік саясаттан бас тартып, шетелдік капиталды өз экономикасына кеңінен тартуына байланысты болып отыр. Бірқатар дамушы елдер осы жолды таңдап та үлгерді. Олардың жүргізіп отырған «ашық есіктер» мен «еркін экономикалық аймақтар»саясаты мұны дәлелдеді. Бұл істе « жаңа индустриялды елдер » деп аталатын Шығыс Азия және Латын Америкасы мемлекеттер едәуір жетістіктерге де жетті. Сонымен қатар олар протекционизм идеяларынан толық арыла қойған жоқ, тіпті оны оқтын-оқтын қолданып жүр.
1 Халықаралық еңбек бөлінісінің негізгі мазмұны.
1.1 Халықаралық еңбек бөлінісінің ерекшеліктері мен мәні.
Халықаралық экономикалық қатынастардың мәнін және мазмұнын анықтайтын категориялардың бірі-халықаралық еңбек бөлінісі. Қазіргі уақытта халықаралық еңбек бөлінісіне тартылмаған елдер жоқтың қасы.Өндіргіш күштердің ҒТП әсерімен жедел дамуы халықаралық еңбек бөлінісі тереңдеуінің негізгі кепілі.
Халықаралық еңбек бөлінісі қатысушы елдер мен аймақтарға қосымша экономикалық тиімділік келтіріп, олардың өз қажеттіктерін неғұрлым аз шығындармен қамтамасыз етуге жол ашады.
Халықаралық еңбек бөлінісі ел ішіндегі және еларалық еңбек бөлінісінің қорытындысы.
Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні өндіріс процесін бөлшектеу мен біріктірудің диалектикалық бірлігінен көрінеді.
Өндірістік процестің ойдағыдай жүруі ондағы атқарылатын әр түрлі еңбек процестерінің бөлектеніп мамандануына,содан соң кооперацияланып,өзара жарасымды іс-қимылдарға көшуіне байланысты.
Еңбек бөлінісі тек қана бөлектену процесі емес, сонымен қатар еңбекті біріктіру әдісі.Мұндай диалектикалық бірлік халықаралық деңгейде ерекше көрінеді.
Қоғамдық еңбек бөлінісі өндірістік әрекет түрлеріне байланысты мынандай нысандарға бөлінеді:
1)Қоғамдық еңбек бөлінісінің жалпы түрі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы,көлік, байланыс,құрылыс, денсаулық сақтау,білім беру,қызмет көрсету т.б.);
2)Қоғамды1қ еңбек бөлінісінің дербес түрі (сала ішіндгі еңбек бөлінісі);
3)Қоғамдық еңбек бөлінісінің жеке-дара түрі (кәсіпорын ішіндегі еңбек бөлінісі);
Халықаралық еңбек бөлінісі дегеніміз-қоғамдық еңбектің еларалық бөлінісінің жоғары сатысы.Ол жекелеген елделдің экономикалық пайдалы өндіріске тұрақты түрде маманданып,белгілі сандық сапалық арақатынастар арқылы басқа елдермен өндіріс өнімдерімен алмасуы.
Дүниежүзілік шаруашылықтағы үдемелі өндіріс процестерін жүзеге асыруда халықаралық еңбек бөлінісінің ролі зор.Ол, біріншіден,осы процестердің өзара байланысын қамтамасыз етеді, екіншіден, салалық, аймақтық және еларалық қажетті пропорцияларды қалыптастырады.
Халықаралық еңбек бөлінісі теориясының ғылыми дәлелі мен даму бағыттары саяси экономияның классиктері А.Смит
“Халықтар байлығының жаратылысы мен себептерін зерттеу” (1776ж) еңбегінде сауда мен іскерлік еркіндігінің тиімділігін дәлелдеді. Оның пікірінше сауда еркіндігін шектеу халықаралық, аймақтық еңбек бөлінісінің тереңдеуіне кедергі болады. Бұл кедергілерді жою халықаралық айырбасты кеңейтіп, ұлттық экономикалардың мамандануын жеделдетеді, олардың өзара байланысын күшейтіп, дүниежүзілік шаруашылықтың құрылуына жол ашады.
Халыаралық еңбек бөлінісі ғылыми теориясы классиктерінің басты еңбегі-'' Өндірістік шығындардың салыстырмалы теориясы ''. Бұл теорияның негізінде әр түрлі елдердің өндіріс жағдайларындағы айырмашылықтар, олардың өнім өндіру шығындарын да әркелкі етеді деген идея жатыр. Осы идеяға сәйкес, қандай бір елде болмасын оның табиғат жағдайына қарамастан кез келген тауар өндірісін қалыптастыруға болады.
Өндірістік шығындардың салыстырмалы теориясы бойынша өндірілетін өнімнің бір түріне маманданудың,басқа бір елдегі сол өнімді өндірудің басым артықшылықтарына қарамастан, пайдалы екендігі дәлелденеді.
1.2 Халықаралық еңбек бөлінісі дамуының негізгі бағыттары.
Халықаралық еңбек бөлінісі дамуының негізгі бағыты халықаралық мамандану мен өндірісті кооперациялауды мейлінше кеңейту және тереңдету.
Мамандану мен коорперациялау халықаралық еңбек бөлінісінің нысандары, сонымен қатар оның мәнін анықтаушы категориялар. Кәсіпорындардың жекелеген өнімдерді өндіруге мамандануы қазіргі ғылыми-техникалық құрылымының прогреске тікелей байланысты.Өндірістің технологиялық құрылымның күрделенуі өнім өндіру үшін пайдаланатын бөлшектер мен тетіктермен сандық мөлшерін көбейтіп жібереді.Мысалы,жеңіл автомабиль шығаруға қажет бөлшектер ме тетіктердің саны 20 мыңға,прокат станында-100 мыңға, электровозда -250 мыңға жуықтайды.
Өндірістік халықаралық мамандануы екі бағытта, өндірістік жән территориялық болып өрбейді.Өз кезегінде өндірістік бағыт салааралық,салалық және маманданған жеке кәсіпорындар болып үшке бөлінеді.
Өндірістің территориялық мамандануына жеке елдердің, бірнеше елдер тобының, аймақтардың дүние жүзілік рынок үшін белгілі тауарлар өндірісін ұйымдастыруы жатады.
Өндірістің халықаралық мамандануы түрлеріне заттық (белгілі өнімді өндіру), бөлшектік(өнімнің бір бөлігін жасау), технологиялық, яғни технологиялық тізбектің жекелеген процестерін жүзеге асыру түрлері жатады.
Өндірістің халықаралық мамандануы халықаралық еңбек бөлінісінің динамикалық нысаны.Мұның белгісі ретінде соңғы жылдары өнеркәсібі дамығанелдерде тауарлардың көп түрлерін өндірудің күрт азайғанын немесе мүлдем тоқтатылғанын айтсақта жеткілікті.
Халықаралық еңбек бөлінісінің екінші нысаны өндірістің халықаралық кооперациялануы.
Оның объективті негізіне өндіргіш күштердің қарқынды дамуы арқылы мүмкін болатын ел ішіндегі, немесе халықаралық деңгейдегі дербес кәсіпорындардың өзара тұрақты өндірістің байланыстары жатады.
Соңғы жылдары ғылыми-техникалық прогрестің жедел дамуы өндірістік кооперацияны ғылыми негізде кеңінен таратуға мүмкіндіктер беріп отыр.
Халықаралық өндірістік кооперация тек еңбек өнімділігін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар көптеген елдердің өндірушілерін біріктіріп, жаңа өндірістік жобаларды жүзеге асырады.
Өндірістің халықарлалық кооперациялануы жекелеген елдердің қарым-қатынастарындағы өндірістік және өндірістік емес сфереларды да қамтиды.
Өндірістік-техникалық қарым-қатынастардың құрамына меншік құқын пайдалану және лицезиялар беру, жобалау-конструкторлық сызбаларды жасау, технологиялық процестер жөнінде алдын ала келісу, өнімнің сапасы мен техникалық деңгейіе анықтау, құрылыс монтаждау жұмыстарының көлемін белгілеу, кооперацияланатын кәсіпорындарды қайта жарақтандыру іс-қимылдары кіреді.
Кооперация бойынша өндірілген өнімдерді өткізуге байланысты сауда экономикалық процестері мен сатылған техниканы реттеп, жөндеу де кооперациялық қызметтердің қатарына жатады.
Кооперациялық байланысты қалыптастыру барысында негізінше үш түрлі әдісі қолданылады, олар:
1 бірлескен бағдарламаларды жүзеге асыру;
2 келісім –шарқа сейкес мамандану;
3 бірлескен кәсіпорындар құру.
Бірлескен бағдарламаларды жүзеге асыру өз кезегінде өндірісті кооперациялаудың мердегерлік нысаны мен бірлескен кәсіпорын құру нысанынан тұрады.
Өндірістік кооперациялаудың мердегерлік нысаны бойынша жұмыс атқарушы тапсырыс берушінің талабын орындайды.
Мердігерлер келісім тараптарды жұмыстың аяқталу мерзімі, көлемі, сапасы т.б. туралы мәмілеге келтіріледі.
Бірлескен өндірістік кәсіпорын құрудағы басты мәселерге фирманың мүдделеріне сай әріптестерді таңдау, олармен бірлескен кәсіпорын туралы келісім –шарт жасау және кәсіпорын-корпорациясының ұйымдық нысаны жөніндегі шешімдер қабылдау жатады. ТМД елдерінде бірлескен кәсіпорындардың акционерлік қоғам, жауапкершілігі шектеулі серіктестік сияқты түлері кеңінен тараған.
Сонымен, бірлескен кәсіпорын деп- қатысушылардың жинақталған капиталдарын пайдалану арқылы, өзара келісілген мақсаттарды жүзеге асыруды айтамыз.
Бірлескен кәсіпорындардың Қазақстанда дамуы елімізде инвестициялық ахуал жасау дәрежесімен анықталады. Шетелдік инвесторларды ынталандыру үшін инвестициялық ахуалды мейлінше жақсартып, жеңілдіктер жүйесін қалыптастырып, заң жүзінде бекіту қажет.........