Экономика | Қазақстан Республикасындағы туризмнің даму тарихы

Мазмұны

КІРІСПЕ.................................................................................................................3

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
1.1 Әлемдегі және Қазақстан Республикасындағы туризмнің даму тарихы...4
1.2 Туристік қызмет көрсету мәні, түрлері, негізгі ұғымдар, функциялар (туризм, турпакет, тур, туристік қызмет)............................................................8

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК ИНДУСТРИЯНЫҢ ТАЛДАНУЫ..........................................................................................................14
2.1 Жалпы туристік индустрия түсінігі...............................................................14
2.2 Қазақстан Республикасындағы туристік индустрияның жағдайы..................................................................................................................16

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................20

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР........................................................................21

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ

1.1 Әлемдегі және Қазақстан Республикасындағы туризмнің даму тарихы


Қазіргі заманғы туристік индустрия даму кезеңінің ерекшелігін білу үшін оның пайда болуы мен дамуын қарастыру қажет.
Осы заманғы туризм – бір жағынан жаңа құбылыс. Себебі ол тек екінші Дүние жүзілік соғыстан кейін оны көпшілік сипат алды, бір жағынан оның тарихи түп- тамыры терең, өйткенні адамзатқа туризм ерте заманнан танымал.
Туризм дамуының тарихи 4 кезеңнен тұрады:
1. Ежелгі заманда саяхаттың мотиві: сауда, білім алу, емделу, қажылық болды. Ежелгі грецияда спорттық сапарлар болған. Отра ғасырларда саяхаттың діни факторы күшейе түсті- мұсылман Ағарту кезеңі діни мотивтерді әлсіздендіріп сапарлардың жеке сипаты мен ағартушылық бағытын күшейте түсті /1б. 109/.
Сонымен 19 ғ. Ортасына дейін саяхаттың ерекшелігі жылжу құралдарының қарапайымдылығы болды. Саяхаттың мақсаты болған жоқ, саяхаттың сауда, білім алу, емделу қажылық мақсатына қажетті шарты болды.
18 -19 ғ. Еуропа елдеріндегі мануфактура өндірісі мен кәсіпорындардағы төңкерістері қоғамның экономикалық өмірлерін түпкілікті өзгертті.
2 кезең – таңдаулы тур және көпшілік туризмнің пайда болуы. Туризм дамуына транспорт дамуындағы төңкерістік өзгерістер ықпалын тигізді. 1807 ж. Фултон пароход; 1814 Стефенс паровоз ойлап табуы , почта байланысының жетілуі, Еуропадағы жол тараптарының кеңейуімен жалғасты.
Ғылыми техникалық прогресс және еңбеккерлердің әлеуметтік күресі және қоғамның тұрмыс хәлінің жақсаруы жұмыс уақытының кемуін қамтамасыз етті.
1873 ж. Германияда төленетін демалыс енгізілді. Транспорт тасымалдауының сапасы мен сенімділігінің артуы мен арщандауы, жұмыс уақытының қысқаруы саяхатшылар санының өсуіне әкелді. Осыған байланысты уақытша келушілерге қызмет көрсетуге маманданған алғашқы кәсіпорындар пайда болды. 1812 ж. Швейцарияда «Ричи- кматерлин отелі; 1832 ж. Фаульхорн қаласында отель ашылды; 1801 ж. Германияда Баден- Баденде бірінші классты «Бадина- Хофн, 1859 ж. Швейцарияда «Гранд- Отель Швайцерхоф» ашылды. Германияда 18- 19 ғ. алғашқы минералды сулар курорты пайда болды /1;110/.
19 ғ. екінші жартысында демалыс индустриясы өз өндіріс аумағын кеңейтті; қонақ үй шаруашылық кәсіпорындарына бірінші саяхат бюролары қосылды. Олардың мақсаты туристік сапарларды ұйымдастыру және оны тұтынушыға өткізу. Германиядағы бірінші саяхат бюросы - «Райзебюро Штанеген» 1863 ж. Бреслауда қалыптасты /1;111/.
3 – кезең- көпшілік туризмнің қалыптаса бастауы. Бірінші Дүние Жүзілік соғыс және экономикалық дағдарыс және Екінші Дүние Жүзілік соғыс туризм дамуына кері әсер етті. Көпшілік туризмнің дауының 2 мысалын қарастырайық. 1935 ж. Швейцариядағы қазіргі заманда ірі туризм қызметтерін өндірушілердің бірі «Отельплан» фирмасы құрылды. Оның құрушысы Г. Дуггайвер идеялары: кішкентай адамды туризмге тарту тоқырауға ұшыраған қонақ үй шаруашылығына бағаланбас көмек береді, арзан көпшілік тур сапарлар фирманың негізгі өнімі болып табылады.
Германиядағы көпшілік туризмнің дамуына ұлттық- социализм тірек болды. Қуаныш арқылы күш ұйымы демалыс мақсатында ұйымдастырылды. Бұл аймақтағы жалпы идеяны Гитлер қалыптастырды: «Мен жұмысшыға жеткілікті демалыс берілгенін және оны жақсы өткізгенін қалаймын, себебі тек сондай халықпен үлкен ерліктер жасауға болады»,- деген /1; 112/.
4- көпшілік кезең.
Екінші Дүние Жүзілік соғыстан кейін туризм нақты көпшілік сипатта болды: өз институты, өндірістік циклі, Өндірісті ұйымдастыру мен басқару әдістері бар күшті демалыс индустриясы қалыптасты.
1950-60 ж. Батыс Еуропа елдері үшін- туристік фирмалардың, отельдер, қонақ үйлер тұрғызылуының белсенді кезеңі болды. Қай елде болмасын туризм өсімталдығы- елдің қандай бөлігі (%) жылына ең болмағанда 1 рет туристтік сапарға баратынын көрсетеді, егер туризм өсімталдығы 50%- дан асса көпшілік туризм қалыптасқан деуге болады /1;113/.
Диффереренциялданған туризм- туристердің қажеттілігі мен мотивацияларының, туристік сұраныстағы сегменттерге, мамандардың көптігінің , ұсынылған қызметтердің әр түрлілігі және туристік ұсыныстың нақты мамандануының парадигмасы ерекшеленеді. Дифференциялданған туризмде фирма туристік өнімнің шектелген түрін ұсынады, оның әрқайсысының баламасы бар /1; 115/.
Барлық жерлердегідей қазіргі таңда туризм Қазақстанда да қарқынды дамып келеді. ХХ ғасырдың басында Верный қаласында Орыстың тау қоғамының бөлімшесі құрылған болатын, ол 1927 жылға дейін қызмет істеді. 1929 жылы тау туризмнің жанкүйерлері Іле Алатауына бірнеше туристік жорықтар ұйымдастырды және сол жылдың жазында Есік көліне алғашқы туристік жорық жасады. Бұл жорыққа Алматы қаласының 17 мектеп мұғалімдері қатысты.
Ж. Алматы қалалық почта мен телеграфтың еңбек ұжымының
Мүшесі Алматы- Медеу- Көкжайлау- Үлкен Алматы көлі бағыты бойынша сапарға аттанып кетті . 1931 ж. қаңтар айында туристердің Алматы- Ұзынағаш- Қордай асуы бағыты бойынша алғашқы қысқы шаңғы жорығы болып өтті. Алматыдан шыққан сегіз шаңғышы «еңбек және қорғаныс эстафетасын» Қордай асуында қырғыз ұлттық кавалерия атты әскер полкінің сегіз атты жауынгері жол бойы қорғап жүрді. Сол жылы – 1931 ж. Республика астанасында туризм және экскурсия ерікті қоғамының бірінші бөлімі құрылды (ПТЭҚ). Оның құрамына 10 адам кірді.
Туристік активтің күшімен Горельник шатқалында, Алматы қаласының маңында туристерге арналған тау шатыры салынды . Ол 1936 ж. 50 орындық «Горельник» туристік базасы болып қайта құрылды.
1933 ж. алғашқы кең көлемдік туристік шара – туристердің слеті Көкжайлау шатқалында өтті, оған 200- ге жуық адам жиналды.
Ұлы Отан Соғысы басталысымен ПТЭҚ Қазақстандағы Кеңесі өз жұмысын тоқтатты. Себебі оның жұмыскерлері мен актив мүшелері майданға кетті.
1943 ж. басында «Горельник» туристік базасының үйлерінде кеңес әскерінің тау атқыштар бөлімінің жаттықтырушыларын дайындайтын Бүкілодақтық мектептер орналасты. Соғыстан кейін Республикамызда альпинистер мен тау шаңғышыларының спортшы кадрларын дайындай бастады.
1955 ж. Есік көлінің жағалауында орын тепкен «Есік» туристер базасы қатарға қосылды. Біраз уақыт өткен соң су көшкіні қаупінен бұл туристер базалары жабылды.
1952 ж. ВЦПСП Қазақстанда Туристік- Экскурциялық басқармасын ашты. 1958 ж. бастап ол Ортаазиялық ТЭБ деп аталатын болды. 1960 ж. Қазсовпров жанынан Республикалық туризм басқармасы құрылды.
1962 ж. бұрынғы ТЭБ Туризм және Эккурсия Кеңесі болып қайта құрылды. 1965 ж. туризм және экскурсияның Қазақ Республикалық Кеңесі Алматы қаласында және 5 облыста Облыстық кеңестер құрылды: Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Орал және Шымкент облыстарында экскурсиялық бюролары құрылды.
Туризмді дамытуға күшті екпін берген 1969 ж. қабылданған «Елде туризм және экскурсияны ары қарай дамыту шаралары туралы» қаулы болды. Қазақстанда туризм және экскурсияның жаңа облыс орталықтары пайда бола бастады. Сондай- ақ экскурсиялық бюролар , саяхат және экскурсия бюролары пайда болды. Басты назар Республикамызда туризмнің материялдық базасын нығайтуға жаңа туристік базаларды салу, мейрамханалары бар қонақ үйлерді салу, кинотеатрлар және басқа да мәдени және тұрмыстық қызмет көрсететін туристік базалар салуға бөлінді. Республикамызда сондай- ақ туристерге қажетті бұйымдарды жалға беру пунктері ашылды., моторлы қайық станциялары және арнайы автобазалар жұмыс істеуде.
Республикамыздың табиғаты сұлу жерлерінде жаңа туристік базалар салынды: «Баянауыл», Павлодар облысындағы Жасыбай көлінің жағасында, Қарағанды облысының талы – орманды оазисінде орын тепкен «Қарқаралы», Шығыс Қазақстан облысындағы Бұқтырма су қоймасының жағасында «Атай» бұхтасы, Орал өзенінің жағасында, Орал қаласының маңында «Орал» , Қостанайдың жанында «Лесная», Шымкент облысында Бадаж шатқалында «Южная», Көкшетау қалаларының айналасында «Золотой бор» , Қырғызстанда Ыстық көлінің жағасында «Қазақстан туристік базасы» және басқалары.
Көптеген облыс орталықтарында туристерді қабылдауға дайын туристік кешендер жұмыс істеп тұр. Еңбеккерлер мен олардың от басы мүшелерінің демалыс күнін өткізу үшін айналадағы демалыс орындарына демалыс жорығы бағыттары «Денсаулық поездары ұйымдастырылды.
Шындығын айту керек Іле Алатау тауының етегінде орналасқан Алматы қаласында туризм қажетті қарқынмен ламымай келеді. Мұндай жағдай облыс бойынша да байқалады. «Горельник» және «Есік» туристік базаларының жабылуындағы жайды айтып кеттік. 1959 ж. Алматы облысында «Алматы» туристік базасы құрылған болатын, қала шеңберінде орналасқан бұл туристік база осы күнге дейін туристерге қызмет көрсетуде.
1968 ж. Алматы қаласының жанында Талғар ауданының Таулы бахташы ауылында орналасқан «Алатау» туристік базасы ашылды. Кейініректе ол демалушылардың көңілінен шыға білді. 1970 ж. бастап Алматы қаласының және облысының туристік ойындарына қызмет көрсететін Алматы автобазасы жұмыс істеген. 1975 ж. «Медеу» мұз айдынын салуына байланысты «Медеу», барлығы Алматыда туризмді толық көлемде жеткіліксіз екені айдан анық. Бірақ дегенмен де Алматы туризм, альпенизм сияқты спорт түрінің ірі орталығы болып табылады. 1936 ж. осында «Горельник» лагерінің жанында Республикалық альпенист клубы құрылған болатын. 1935 ж. бастап тауға шығушылар тау басынан шығуларын жаппай жүргізе берді. 1954 ж. бастап клуб біріншіліктерін өткізе бастады. 1960 ж. бұл клуб Қазақстанның альпенизмінен өткізген чемпионаттарына қатысып отырады. Биік шыңдарға шығу 1948 ж. бастап жалғасып келуде. Ал 1952 ж. бастап Орта Азия және Красноярск аймақтарының командаларымен дәстүрлі жолдастық кездесулер өткізілген.
Қазақстанда туризмнің даму тарихындағы үлкен бір маңызды оқиға 1985 ж. министрлер кеңесінің туризм және демалыс мақсаттарына арналған жөніндегі қаулысы болды. Осы қаулыға сәйкес сондай аймақтарда халықтың қажеттерін өтейтін және демалушыларға қызмет көрсететін не болмаса басқа жаңа өнеркәсіптік , сондай- ақ азаматтық құрылыстарды салуға тиым салды.
Осындай мақсаттарға сақталатын территориялардың қатарына негізінен орман шаруашылығының орман жерлері кірді, жасыл санитарлық зоналар демалу зоналары минералды су көздері, көл, өзен, су қоймалары, жағалары және акваториялар кірді.
Республикамыз бойынша туризм, және емделу зоналары жалпы ауданы 1,7 млн. га. жуық болады. Оның ішінде Батыс Қазақстанда 168,6 мың га. , Солтүстік Қазақстанда 373,4 мың га. , Орталық Қазақстанда 111,8 мың га. , Шығыс Қазақстанда 453,8 га. , Оңтүстік Қазақстанда 513,4 мың га.. Қазақстанда туризмді дамытудың маңызды алғы шарттарының қатарында көздетілетін табиғат обьектілері және аң шаруашылықтары жатады. Бүгінгі таңда Республикамызда 7 мемлекеттік қорықтар бар. Әрине КСРО кезінде құрылған болатын. Сондықтан да осындай көлемдегі қорығы бар жерлер Республикамызда туризмді дамытуға негіз береді деп есептеледі. Ақсужабағылы, Алматы, Барса- келмес, Қорғалжын, Марқакөл, Наурызым, Үстірт қорықтары 803,4 мың га. жерді алып жатыр. Екі ұлттық табиғи парк (Баянауыл және Қарқаралы), 64 мемлекеттік аңшылық- шаруашылық фаунаны қорғайтын тапсырыс орындарының ауданы 6,1 млн га., 1,8 млн га. созылып жатқан 19 мемлекеттік аң шаруашылықтары, 23,9 млн га. жерге орналасқан 400 астам спорттық- аңшылық шаруашылықтары.
Осы аталған территориялардың барлығы Республикамыздағы туризмді дамытудың 1 кезектегі резервтері деп қарастырылады /2; 190/.



1.2 Туристік қызмет көрсету мәні, түрлері, негізгі ұғымдар, функциялар (туризм, турпакет, тур, туристік қызмет)


Туристерге қызмет көрсетудің кешенді болып келетіндігіне байланысты туристерге көрсетілетін қызметтердің бірнеше функциялары бар:
1. Ақппараттық қызмет. Турист мұндай қызметті өз елінде алуы керек. Мұндай ақпарат мыналарды қамтиды: а) куәлік құралы туралы шетелге сапар шеккен кездегі қолданылатын көлік құралдарының қызметінің бағалары; ә) туристік кешендерде, орталықтарда, обьектілерде ұсынылатын туристік қызметтердің сондай- ақ қонақ үйлерде, мейрамханалардағы қызметтердің бағалары; б) туристік бюролар ұйымдастыратын экскурсиялар жөніндегі мәлімет, сондай- ақ басқа да туристік бюролар көрсете алатын қызметтер жөніндегі мәлімет.
2. Турист Ел ішінде саяхат жасап жүргенде отандық немесе шетелдік көлік құралымен (ұшақ, автобус, поезд және т.с.с.) , сапар шегіп жүрген кезде пайдалана алатын қызметтер туралы мәлімет туристік мемлкеттің шекарасынан өткен кезден бастап туристік немесе курортты кешендерге бара жатқан жолдағы көрсетілетін қызмет . Ұйымдаспаған туристерге қазмет көрсету мыналарды қамтиды: жергілікті шекара және кеден қызметтері жүргізетін бақылау- тексеру әуежайдан нмесе темір жол вокзалынан қонақ үйге жеткізу үшін такси жалдау , туристің жүгін кедендік тексеруден өткен жерден такси тұрағына дейін тасуға көмектесу т.с.с.. Ал ұйымдасқан туристер үшін бұл көрсетілетін қызметтің үлкен толық жиынтығы – оларды күтіп алу және олар араласатын жерлерге дейін шығарып салу. Мұндай қызметтерді ұйымдастырудың деңгейі және оның сапасы шетелдік туристерге сол елдегі қызмет көрсету деңгейі туралы мәлімет алуға мүмкіндік береді.
3. Туристің қонақ үйде немесе басқа бір орналасқан жерде болған кезіндегі көрсетілетін қызмет түрлері , қоғамдық тамақтану орындары, мәдени сауықтыру орындарында және т.с.с..Осындай қызметтердің сапасы туристердің ойында ең күшті ойлар қалдырады. Себебі мұндай қызмет түрлері күнделікті қажеттіліктерді қанағаттандырып отырады.
4. Қосымша қызмет түрлері: ақша айырбастау, пошта, телефонды пайдалану, әр түрлі мәдени- сауықтыру орындарына билеттер сатып алу, спортпен айналысу үшін спорт залдарға бару, экскурсияларға қатысу және т.б..
5. Тұрмыстық қызметтер. Мұндай қызметтерді туристік кешендердің бөлімшелері, жергілікті атқару орындарының мекемелері, жергілікті тұтыну қоғамының көрсететін қызметтері.
Шетелдерге азғантай киім- кешек алып баратын туристер мұндай қызметті пайдалануға мәжбүр. Туристердің қажеттіліктерін өтеу үщін әсіресе негізгі саяхат маусымында осындай қызмет көрсететін орындардың толық кешендерін ұйымдастыруға тура келеді. Олар: киім тазалау, киім жуу, химиялық жолмен тазалау, шаштараз және басқа да қызмет түрлерін көрсетеді. Қорыта айтқанда туризмдегі кешенді туристік қызмет көрсету бес түрлі қызметтен тұрады. Мұндай қызмет көрсету орындарының жұмысы қажеттіліктердің екі тобын қанағаттандыруға бағытталған.
Бірінші топ. Адам баласының жаңа елдер мен жерлерді көру, ол жерлерде мұра жайлар, көрмелер т.с.с. көру арқылы басқа халықтың өмірімен танысу, өз көзімен тарихи , сәулет және мәдени көрнекті жерлерді көруге деген қызығушылықпен пайда болған қажеттіліктер. Сондай- ақ саяхат кезінде табиғаттың сұлулығын тамашалау мүмкіндігін пайдаланып қалу (таулар, теңізжаға жайлары және т.б.) . Осындай және басқа да қажеттіліктерді қанағаттандыру басқа мемлекетте туристік сапармен жүрудің мақсаты болып табылады.
Екінші топ. Бұл топтағы қажеттіліктер негізінде туристік сапардың мақсатымен ешқандай тікелей байланысы жоқ , бірақ барған жердегі мемлекеттің немесе аймақтың экономикасына әсер ететін әрекеттер . Бұған әртүрлі өнімдерді тұтыну (тамақ өнімдері, сусындар, сувенирлер және т.б.) және қызмет түрлері кіреді. Мұндай өнімдер мен қызмет түрлерін пайдаланбай туризмнің мақсатына жетуге қажетті материалдық алғышарттар жасалынбайды. Осындай тұтынудың екі тобының нәтижесінде екі түрлі қатынас пайда болды.
Бірінші материалдық қатынастар, турист сатып алған өнімдер үшін және пайдаланған өнім үшін өзінің тұрғылықты жерінен алып келген қаржысын жұмсайды.
Бірінші материалдық емес қатынастар, яғни, тұрғылықты халық пен байланыс орнату, қоғамдық және мәдени мекемелерге бару, танысу. Табиғатты және әртүрлі ерекшеліктерді қорғаумен айналысатын қызметтермен танысу және т.с.с..
Қажеттіліктердің және көрсетілетін қызметтің осы түрлерін бірнеше түрге бөліп, алып қарауға болады:
Тыныш демалысты сүйетіндер. Бұл топтың өкілдері демалыстарын өткізуде қоятын мақсаттары күнделікті күйбең тіршіліктен құтылып тыныш жайлы жағдайда демалу. Мұндай адамдар үшін бейтаныс адамдардың және жалпы адамдардың көп болғаны жақсы емес. Бұлар үшін қажетті заттар теңіз, құм, жаймашуақ, күн сияқты табиғи факторлар.
Ләззат алғанды сүйетіндер. Туристердің мұндай типі демалыс кезінде сан түрлі ләззат іздеп зайырлы қоғам түрлерімен көңілді демалыс өткізгенді қалайды.
Белсенді демалуды жақсы көретіндер. Мұндай туристер табиғатта демалуды қалайды және жүктерін өз денелерімен тасиды. Олар көбіне қимылдап, таза ауада болғанды сүйеді. Оларың демалысы емделумен бірге жүреді.
Спортпен байланысты демалысты сүйетіндер. Мұндай туристердің жоғарыдағылардан айырмашылығы- олардың барлық көңілі жарыстар өткізуге қойылған. Олардың сүйікті ісі – спорт өте маңызды. Олар тіпті дене ауыртпалықтарынан да қорықпайды.
Үйрену, зерігу және байланыстырылған демалыс. Осындай демалыс өткізетін туристер өзінің білім деңгейін жоғарылатуды көздейді, жаңа нәрселерді үйренгісі келеді. Бұл типтің ішінде үш топ байқалады:
1) жол туралы бағыт- бағдар беретін қағазда көрсетілген жерлерге бару;
2) бүкіл және маңындағы көрнекті жерлерге болуға мақсат қоятын;
3) мәдени және әлеуметтік- ғылыми мүдделері бар, табиғатқа ынтымақтығы бар туристер.
Қызықты оқиғалар сүйетіндер. Жеке жарым саяхатқа асығып нағыз қызықты оқиғаларды іздейтін туристер өте көп емес. Мұндай туристер өз мақсаттарына жету үшін тәуекелге бел буа алады. Олар үшін тәуекелге бару өздерін сынап көру мүмкіндігі.
Туризм дегеніміз адамдардың тұрғылықты жерінен тыс жерлерге қызмет бабына байланысы жоқ жағдайда басқа жерлерге сапар шегіп сол жерлердегі жасайтын байланыс, қатынастар және содан пайда болатын құбылыстардың жиынтығы /1; 12/.
Туризм дегеніміз қызмет көрсету, мұнда сатушы мен сатып алушының арасындағы қатынастар күрделілеу. Себебі сатып алушылар өнімді сатып алып оны тұтыну кезінде сатушыға тәуелді болады /5; 5/.
Туризм дегеніміз адамдардың әртүрлі туристік бағыттары бойынша қозғалу процессі және оның нәтижесі /5; 5/.
Турист (ВТО бойынша) дегеніміз бірінші рет мемлекетте уақытша тоқтаған және онда 24 сағаттан кем емес уақыт өткізетін тұлға. Оның ол жерде көңіл көтеруі, кәсіби шеберлілігін шыңдау, денсаулығын жақсарту, оқу, конференцияларға қатысу, достары және туысқандарымен кездесу сияқты міндеттері болуы мүмкін.
Турист дегеніміз білімге қмарлылығын қандыру үшін , немесе «уақыт өлтіру» үшін саяхат жасап жүрген әрбір адам. Бұл ұғым француздардан келді (фр. Tour- саяхат) және әдебиетке XVIII ғасырдың аяғында енді; кең көлемде ХІХ ғасырда қолданыла бастады /6; 24/.
Туристер дегеніміз өзінің тұрғылықты елі (жері) болып табылмайтын елге барып , ақы төленетін қызметтен басқа мақсаттарды жүзеге асыратын тұлғалар.....