Кәсіпкерлік | Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамуыту

Мазмұны
Кіріспе ...................................................................................................................2
1.Бөлім. Кәсіпкерлік кызметтің түрлері,классификациясы, мемлекеттік реттелуі Қазақстан Республикасында құрылуы..............3
1.1. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері және классификациясы.............................3
1.2.Кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттік реттеудің рөлі...................................4
1.3. Қазақстандағы кәсіпкерліктің құрылуы, қалыптасуы және нормативті-құқықтық актілермен реттелуі…………………………………………………..5
2.Бөлім.Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамуытудағы ерекшеліктер…………………………………………………………………....8
2.1.Кәсіпкерлікті дамытуға байланысты қарастырылған салықтық жеңілдіктер мен ұсынылған несиелер............................8
2.2.Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қолдауда «Қазына» тұрақты дамыту қорының ықпалы.........................................20
Қорытынды…………………………………………………………………….24
Әдебиеттер тізімі………………………………………………………………25
Кіріспе
Адамзат қызметінде ерекше орын алатын «кәсіпкерлік» ұғымы жөнінде атақты неміс экономисі Гарвард университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер (1883-1950 ж.ж.) «Кәсіпкер болу – басқаның жасағанын жасамау» деген болса, келесі француз экономисі Жан Батист Сэй (1767-1832 ж.ж.) ол жөнінде тұжырымдаманы былай жасаған: «Кәсіпкер – адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам».
Сонымен, «Кәсіпкерлік» терминін ең алғаш ағылшын экономисі Ричард Кантильон (1650-1734 ж.ж.) енгізді. Ол осы терминге мына ойды сыйғызды, яғни, нарықтық қатынастарға байланысты табысқа қол жеткізу, өндірісті дұрыс ұйымдастырудағы адам белсенділігімен байланыстырды.
Экономикада кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын бірінің орнына бірін қолдану қолданып жатады, негізінде ол екеуі тығыз байланста болғанымен, екуінің қызметі ерекшеленіп тұрады. Бизнес табыс әкелетін қызмет түрі болса, кәсіпкерлік ол новаторлық қызмет.
«Кәсіпкерлік қабілет» экономика ғылымында кездесетін ұғымдардың бірі. Ондай қабілеті бар адам бизнесте жаңалық ашу қабілеттілігіне ие болушы адам немесе кәсіпкер болады. Сонымен, экономикалық қызмет түріне жатқызатын бизнес адамға табыс әкеледі деп есептелсе, кәсіпкерлік қызмет жаңа ізденіс арқылы осы істі тәуекелмен жүзеге асыру.
Кәсіпкерлік бизнес саласы арқылы жүріп отырғандықтан, олардың ұғымы да біге қарастырылып жүреді.
1.Бөлім. Кәсіпкерлік кызметтің түрлері,классификациясы, мемлекеттік реттелуі Қазақстан Республикасында құрылуы.
1.1. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері және классификациясы.
Кәсіпкерлік қызметтің түрлерін жіктесек, олардығ алғашқысы мыналар: бір тұлғалы жекелеген шаруашылықтар, серіктестіктер және акционерлік қоғамдар болады. Осы кәсіпкерліктің түрлеріне сипаттама берсек, олардың артықшылығымен қоса олқылықтары да бірге кездесіп отырады: бір тұлғалы жекелеген шаруашылықтардың артықшылық жақтары оларды ұйымдастырудағы қарапайымдылығы, қызмет жасаудағы толық еркіндігі, нарық саласындағы мінездік икемділігі, қызметтік құпиясын сақтау мүмкіндігі, табыс табудағы максимальды мүдделілігі, олқылық жақтары капитал тартудағы қиындықтары, зардаптарға сай жауапкершіліктің шексіздігі, ұйымдық және басқарушылық әрекетін біріктіру қажеттігі. Серіктестіктердің артықшылық жақтары: басқарудағы міндеттердің бөлінуі, қаржы тартудағы мүмкінкіншіліктің көптігі, еркін және оперативті әрекетте әріптестермен келісудің шектеулілігі, олқылық жағы: әріптес бойынша өнімсіздігінің ықтималдылығы, сенімсіздікке байланысты психологиялық жайсыздық. Келесі, акционерлік қоғамдар бойынша артық болатын жерлері мыналар: қосымша капиталды тез тарту мүмкіндігі, корпорация бойынша салалық капитал қозғалысының еркіндігі, акционерлердің шектеулі жауапкершілігі болса, олардың жайсыз болатын жерлері: басқару кезіндегі күрделілік және оперативтіліктің төмендігі, акционерлердің басқаруға қатысуы мен бақылау деңгейінің жоғары еместігі, сонымен қатар, кәсіби құпияның ашылу мүмкіндігі.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде кәсіпкерлік қызметтің нысанасы мен түрлеріне қарай өзіндік классификациясы бар: олар ұйымдық-құқықтық нысана бойынша картелдер. Шаруашылық қызметі өндіріс,ал салалық қызметі өнеркәсіп, меншік нысанасы мемлекеттік. Сол секілді, синдикаттар (консорциумдар) шаруашылық қызметіне қарай саудалық және делдалдық болса, салалық қызметі ауыл шаруашылығы, меншік нысанасы қазыналық, ұжымдық. Әрі қарай, кәсіпкерлік қызметке жататын трестер, концерндер. Олар банктік қызметті атқара келіп, сауда бойынша салалық қызметті атқарады, сондай-ақ меншік нысанасы жалгерлік. Концерн-конгломераттар сақтандырушылық және инвестициялық шаруашылық қызметте болып, салалық қызметі байланыс және көлік болады, меншік нысанасы кооперативтік. Холдинг-компаниялар инновациялық-инжинирингтік қызметінде қаржы-несиелік сала бойынша қызмет атқарады, акционерлік қоғамдар венчурлық және консалтингтік шаруашылығы бойынша сипаттала отырып, мәдиенет, өнер, білім саласында қызмет етеді./1/
1.2.Кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттік реттеудің рөлі.
Кәсіпкерлікті дамыту ұзақ және қиын құбылыс болғандықтан, оларды дамыту бағдарламалық басқаруды қажет етеді. Осыған орай, оған орталық мемлекеттік билік орындарының араласуы орынды болары хақ.
Кәсіпкерліктің дамуы перспективалы түрде екі бағытта жүзеге асырылады:
1.Ірі ұжымдық-шаруашылық құрылымдардың құрылуы(ол экономикаға тұрақтылық беру керек және ғылыми-техникалық жаңалыққа жол ашу қажет).
2.Шағын бизнесті дамыту(ол бәсекелестік ортаны қалыптастыру керек, сонымен бірге, өндірістің дамуын қаматамасыз ету қажет).
Бірінші бағыт шеңберінде ұжымдық-шаруашылық құрылымдардың құрылуында жаңа түрлері пайда болады, олар: мемлекеттік, аралас және жеке корпорациялар, концерндер, қаржы-өнеркәсіптік топтар.
Қаржы-өнекәсіптік топтарға қарағанда, шағын кәсіпкерлік нарық конъюктурасындағы өзгерістерге шұғыл түрде назар аударады, яғни нарықтық экономикаға қажетті жағдай жасауға негізделеді. Бұл шағын бизнес қазіргі жағдайда маңызды болады.
Сонымен қатар, шағын бизнес тұрғындар ресурсында маңызды қаржылық және өндірістік орын алады. Бәсекелестік ортаны қалыптастыруда, экономиканы жоғары монополияландыруда маңызы ерекше. Шағын бизнес өз табиғатында антимонополияландырылған, бұл олардың түрлі аспектілері қызметінде байқалады.
Бизнес рөлінің маңызы түрлі ғылыми-техникалық прогресс бағытында, соның ішінде, электроника, кибернетика, информатика саласында орны ерекше. Жұмысбастылық мәселесін шешу барысында өзіндік салымы бар. Сондай-ақ, әлеуметтік мәселеге байланысты сұрақтардың шешілуіне күш-жігерін салатыны белгілі.
Кәсіпкерлік субъектілеріне жатады: кәсіпкерлік қызметпен айналысушы жеке және заңды тұлғалар, заңды тұлға болмайтын жеке тұлғалар, ұжымдық-құқықтық түрдегі заңды тұлғалар (серіктестіктер, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, өндірістік кооперативтер т.б.).
Мемлекет бизнесті дамытуда экономикалық, құқықтық және ұйымдық жағдайлар жасайады, олар: нормативті-құқықтық база, қаржылық орындар, лизингтік фирмалар, кадрларды дайындау.
Кәсіпкерлік субъектілерін қолдаудағы мемлекеттің әрекеттері.
1 Статистикалық және ақпараттық қызмет, ғылыми-техникалық жобаларды жасауда жеңілдіктер, осыған байланысты мемлекеттік бюджеттен қаржылық қолдау.
2 Кәсіпкерлік үшін кадрларды дайындау және олардың біліктілігін көтеру.
3 Кәсіпкерлер үшін салықтық жеңілдіктер.
4 Жер учаскелерін сатуға және жалға беруде қолдау көрсету.
5 Екінші деңгейдегі банктерден несие көлемін төмендетілген ставкамен алуға жағдай жасау.
/2/
1.3. Қазақстандағы кәсіпкерліктің құрылуы, қалыптасуы және нормативті-құқықтық актілермен реттелуі.
1991 жылдан бастап еліміз түбегейлі экономикалық реформаларды жүзеге асыруды бастады, себебі тәуелсіздік алған Қазақстан экономикасын қалыптастыру үшін сол кездегі экономикалық реформаларға негізделген Үкіметтің бағдарламалары іске асырылып, осыған байланысты тапсырмалар мен мақсаттардың орындалуынан тұрды. Бұл кездегі экономикалық саясатты қалыптастыру әміршіл-жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуге байланысты қиын кезеңмен дөп келді. Өйткені, экономикамыз нарықтың алғашқы уақытында шығынды экономика ретінде дамып отырды, яғни көптеген ірі кәсіпорындар тоқтап, соның салдарынан көптеген адамдар жұмыссыз қалды. Осы кезде нарықтық экономикаға негізгі субъект ретінде – шағын кәсіпкерлік келді.
Экономиканың дамуына негізгі ықпал етуші күш «Шағын кәсіпкерлік - экономикалық құбылыстарды жеделдетуші»-, деген пікірді айтушы ағылшын ғалым-экономисі Альфред Маршалды еске түсірсек, оның дамуы, қалыптасуы, мемлекеттің араласуын қажет етті.
Бизнестің Қазақстан Республикасында белсенді дамуы 1992-1993 жылдары басталып, ол бірден құқықтық қолдау алды. Тәуелсіз еліміз шағын кәсіпкерліктің дамуына қолдау көрсетудегі бірінші құжаты 1992 жылғы «Кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы» Заңы болды. Бұл Заң кәсіпкерлікті белгілеу, қорғау және қолдау әдістерін, сондай-ақ жеке кәсіпкерлік секторға мемлекеттің тікелей араласуын қысқартумен байланысты болып, осы жағдайда кәсіпкерлік еркіндік алды.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің «Шағын кәсіпкерлік орталықтарын құру туралы» 15 қыркүйек 1993 жылғы шешімінің де рөлі ерекше болды. Жоғарыда айтылғандай, тәуелсіздік алған жылдардың бас кезіндегі сипат бойынша өнеркәсіп жұмысының төмендеуі және жұмыссыздықтық өсуі тағы да басқа кең етек алған мәселелерді тоқтату болса, ол әрине, кәсіпкерлікті дамытумен реттелетіні айқын. Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 1994 жылдың 10 маусымындағы Қаулысына сәйкес «Қазақстан Республикасы 1994-1996 жылдардағы кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың мемлекеттік Бағдарламасын» бекітті. Ол кәсіпорын мен кәсіпкерліктің дамуына мемлекет тарапынан жасалған қолдау болып, онымен бірге белсенді әрекеттер орындалды. Әрі қарай, Қазақстан Республикасының Үкіметі 1994 жылдың 10 қазанында «Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың Қазақстанда білім беру орталықтарын құру туралы» Қаулысын бекітті. Сондай-ақ, білім берудегі тағы бір оңды атқарылған іс – ол Қазақстанда білім беру орталықтарының ғылыми-тәжірибелік кеңесінің ұйымдастырылуы. Бұл орын кәсіпкерліктің құқықтық қорғалуы және оқу-әдістемелік нұсқауларды дайындаумен шұғылданды./3,4/
Жалпы «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» Заңына сәйкес мемлекеттің бизнес субъектілерін қолдаудағы негізгі ұстанымдары мыналар:
• Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамытудың приоритеттері;
• мемлекеттің кәсіпкерлікті қолдаудағы кешенділігі;
• кәсіпкерлікті қолдаудағы инфрақұрылымға қол жетушілік;
• оларды дамыту мен қолдауда халықаралық әріптестіктің болуы.
Осындай ұстанымдар ерекшелене келе, төмендегі бағыттардың орындалуын қарастырады:
• кәсіпкерлік субъектілерін ұжымдық дайындау, олардың біліктілігін көтеру;
• кәсіпкерлікті дамытуда жеңілдік жағдайларын құру, яғни мемлекеттік қаржылық, статистикалық, материалды-техникалық және ақпараттық ресурстары, сонымен бірге, ғылыми-техникалық жаңалықтарға байланысты;
• кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеу бойынша жеделдетілген тәртіп орнату және де олардың қызметтерін лицензиялау, өнімдерін сертификаттау;
• кәсіпкерлер үшін қолайлы құқықтық тәртіп орнату, оған жеңілдетілген салық салу тәртібі, кеден төлемдерін төлеу кіреді;
• қатыстыру жүйесін және инвестицияларды пайдалануды қаматамасыз етеді, яғни шетелдік инвесторларды тарту;
• кәсіпкерліктің сыртқы экономикалық қызметтерін қолдау, яғни сауда,ғылыми-техникалық, өндірістік және басқа да шетелдік әрістестермен байланысы;
• қаржы көздерін белгілеу арқылы кәсіпкерлік субъектілер үшін несиелік бағдарламалар қабылдау.
Бұл ұстанымдар мен бағыттардың орындалуы мемлекеттің және аймақтық ұйымдардың бекітілген баңдарламалары, сонымен қатар, заңдары арқылы орындалып отырады./2/
1-кесте
Экономика саласы бойынша шағын
бизнес субъектілерінің өсім саны.
Тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны,бірлікпен Шағын бизнес кәсіпорындарының экономикалық қызмет түрлерінің саны,бірлікпен Шағын бизнес кәсіпорындарының ЖІӨ-гі үлесі, пайызбен
1998 ж. 109 041 2000 ж. 76 743 2000 ж. 14,8
1999 ж. 109 861 2001 ж. 87 995 2001 ж. 15,2
2000 ж. 111 665 2002 ж. 102 182 2002 ж. 16,7
2001 ж. 102 182 2003 ж. 116 924 2003 ж. 20,0
2002 ж. 116 924
Дерек көзі: Дерек көзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметі бойынша құрастырылды./5/
Әр жылда Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытуға және қолдау көрсетуге арналған нормативті-құқықтық актілері, мемлекеттік бағдарламалар жасалып жатты. Кәсіпкерлікті дамыту мәселелеріне кәсіпкерлер тарапынан да үкімет тарапынан да назар аудару әлсіреген жоқ.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауға
байланысты нормативтік-құқықтық заң актілері.
№ Атауы Қабылдау мерзімі Бұйрық
1. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау 19.06.1997 № 131-І
2. Жеке кәсіпкерлік туралы 19.06.1997 № 135-І
3.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғалардың үлгілік жарғысы туралы.(Қаулысы)
29.09.1997
№ 1382
4. Азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік еркіндігіне құқықтық қорғау туралы.ҚР-сы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығы.
27.04.1998
№ 3928
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудің ережесі.ҚР-ы Әділет Министрлігінің тіркеу қызмет комитеті.
23.04.1999
№ 66
5. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу үшін алым ставкалары.ҚР-сы Үкіметінің Қаулысы.
06.12.2001
№ 1586
6. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қызметіне мемлекеттік органдардың тексерулер жүргізу ережесі.ҚР-сы Үкіметінің Қаулысы.
17.06.2003
№ 572
7. Жеке кәсіпкерлер үшін патент алуға өтініш жасау ережелері.ҚР-сы Қаржы Министрлігінің бұйрығы.
03.12.2003
№ 493
Осындай т.б. заңнамалық актілер кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыруға және «кәсіпкер» боламын деген әрбір Қазақстан азаматы өз жоспарларына дәйектеме тапты. Мемлекет оларға тек қана қолдау көрсетіп қана қоймай мемлекеттік орындар тарапынан тексерулер жүргізіп отыру жөнінде заң актілерін қабылдап отырды. Сондай–ақ кәсіпкерлікпен айналысып жүргендер де осы құқықтық актілерге сүйене отырып, әрекет етуге мүмкіндігі болды. /6/
2.Бөлім. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамуытудағы ерекшеліктер.
2.1.Кәсіпкерлікті дамытуға байланысты қарастырылған салықтық жеңілдіктер мен ұсынылған несиелер.
Қаржы жүйесінің дамуын реттеу салық жүйесімен де байланысты болды. Нарықтық экономикадағы салық саясатының мақсаты - бюджеттің кіріс бөлігін қаржымен толтыру. Салық қызметі мына бағыттар арқылы реттеліп отырады:
• салық жүйесін қалыптастыру;
• салық салуда мемлекеттік орындардың міндетін анықтау;
• арнайы салық орындарының жүйесін қалыптастыру;
• салық заңдарын ұйымдастырып, сақталуын бақылау.
Салық салу жүйесін реформалау Қазақстанда 1991 жылдан басталды. Осы жылдың 9-шы шілдесіндегі «Қазақ КСР–і Мемлекеттік салық комитетін құру туралы» Жарлығымен Қазақ КСР–нің басты мемлекеттік салық инспекциясы құрылды. Сондай–ақ жалпы мемлекеттік, жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдарды қамтитын заң актілер пакеті қабылданды.
Одан кейінгі жаңа салық жүйесінің заңдылығына дайындық 1994 жылдан басталып, 1995 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы» Жарлығының қабылдануымен пысықталды. Ол Жарлық еліміздің салық жүйесін халықаралық стандарт бойынша салық салу принциптеріне негіздеді, және де оның қабылдануы елдегі жүріп жатқан жағдайды түбегейлі өзгертіп, нарықтық қатынастардағы талаптарға жауап беруге бағытталды.
Салық реформаларының жүргізілуімен Қазақстан Республикасындағы заңды және жеке тұлғалардан алынатын 45 салық түрлері ауыспалы түрде, 11 салыққа қысқартылып, ықшамдалды.
Жалпымемлекеттік салықтар Жергілікті салықтар
- заңды және жеке тұлғадан алынатын табыс салығы;
- қосылған құн салығы;
- акциздер;
- бағалы қағаздармен жасалатын операциялар салығы;
- жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері. - жер салығы;
- заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы;
- көлік құралының салығы;
- кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке және заңды
тұлғаларды тіркеу алымы;
- жекелеген қызмет түрімен айналысуға құқық беру алымы;
- аукциондар....