Экономика | КОММЕРЦИЯЛЫҚ ҰЙЫМДАР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ҚАРЖЫСЫ

Мазмұны

КІРІСПЕ........................................................................….....3

I КОММЕРЦИЯЛЫҚ ҰЙЫМДАР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ
ҚАРЖЫСЫ

1.1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУШІ, ҚАРЖЫСЫН
ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ....................................................…........5

1.2 ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ҚАҒИДАТТАРЫ..................................................................….......…....10

1.3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ҚҰРЫЛЫМЫ.........................................................................…...........21


ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................27

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.....................................29

I. КОММЕРЦИЯЛЫҚ ҰЙЫМДАР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ҚАРЖЫСЫ

1.1 Коммерциялық шаруашылық жүргізуші қаржысын ұйымдастырң негіздері

Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субьектілер табыс алу мақсатында құрылады. Олар өзінің қызметін мынандай нысандарда жүзеге асыра алады ” мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар ” шаруашылық қоғамдар мен серіктестіктер (өндірістік кооперативтер).
Коммерциялық негіздерде материалдық өндіріс сфералар кәсіпорындарының басым бөлігі және материалдық емес сфера ұйымдары мен мекемелердін едәуір бөлігі жұмыс істейді ” коммерциялық банктер, сақтық ұйымдары, қаржы секторларынын басқа мекемелері ( жинақ ақша - депозит мекемелері, инвестициялық қорлар, қор биржалары, бағалы қағаздар рыногы мен ақша – кредит рыноктарына қызмет көрсететін әр түрлі мекмелер), сауда - делдалық кәсіпорындар, ерікті қөғамдық қорлар, трасттық компаниялар және басқалары.
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы қаржы жүйесінің маңызды сфераларының бірі ретінде құн түріндегі ЖІӨ-жасалуы және пайдалану процестерін қамтиды. Олар негізінең ЖІӨ мен ҰТ жасалатын материалдық өндіріс сферасында іс - әрекет етеді.
Сондықтан коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы материалдық өндіріс кәсіпорындары қаржысының мазмұнымен және оларды ұйымдастырудын қағидаттарымен бірдей болып келеді.
Басқарманың ең басты міндеті жұмсалған капиталға қажетті пайда деңгейімен қамтамасыз ету.
Коммерциялық кәсіпорындармен ұйымдардың қаржысы деп өндірістік капиталдарды қалыптастыру, өнім өндіріп оны өткізу, меншікті қаржы ресурстарын жасау. Қаржыландырудың сыртқы көздерін тарту, оларды бөлу және пайдалану процесіндегі экононмикалық процестерді айтады. Мұндай экономикалық қатынастарды жиі ақша немесе қаржы қатынастары деп атайды. Қаржы қатынастары ақша қатынастарының бір бөлігі болып саналғанымен ол ақша қозғалысы кезінде ғана пайда болады орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастырып, пайдалану мен қосарлана жүретінндігін атап көрсеткенбіз.
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысын ұйымдастыру белгілі қағидаттарға негізделген, олардың қатарына мыналар жатады ”коммерциялық - шаруашылық есеп (қаржылық қызмет саласындағы дербестік өзін - өзі өтеу, өзін - өзі қаржыландыру, қаржы - шаруашылық қызметінің қорытындысына ынталылық, онын нәтижелері үшін жауаптылық, кәсіпорынның қызметіне бақылау жасау”
Жоспарлық:
Меншіктің барлық нысандарының теңдігі.
1 Коммерциялық ”шаруашылық” есеп-кәсіпорындар мен ұйымдар
дың шаруашылық – қаржы қызметін жүргізудің негізгі алынатын қағидаты және басты әдісі. Коммерциялық есеп қағидаты кәсіпорынға оның қызметі үшін оның жарғылық капиталын құрайтын қажетті егізгі және айналым құралдары ”капиталы” тұрақты пайдалануға бөліп берілетінің білдіреді. Шаруащылықты жүргізүдін әдісі ретіндегі коммерциялық есеп қағидаты шығындарды шаруашылық қызметтен алынған табыспен өлшеуде және табыс алуды талап етеді.Қаржы резервтерінің болуы.
Коммерциялық есептің өзіңдік ерекшеліг
Шаруашылық жүргізүші субьектілердін қаржылық тәуелсіздігі болады”
Қаржы қатынастары мемлекет тарапынан болатын майда рет -
темелеуден бос болады” Қаржы қатынастары субьектілерінің жұмыстың нақты нәтижелері және міндеттемелердін уақтылы орындалуы үшін нақтылы экономикалық жауапкершілігі болады” Коммерциялық есеп жағдайында шаруашылық жүргізуші субьектілердің банктермен, сақтық ұйымдары мен және мемлекетпен көптеген өзара қарым - қатынастары қалыптасады. Коммерциялық есеп қағидаты кәсіпкерлік нысанында іске асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуы меншіктің барлық нысандарының теңдігі қағидатын, мүлікке иеліктің бостандығын және қызмет сфераларын таңдауды іске асырудың негізінде шаруашылық бастамаға және азаматтардың кәсіпкершілігіне жағдайлар жасайды.
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін - өзі өтеушілік пен өзін - өзі қаржыландыру болып табылады. Өзін - өзі өтеушілік - шаруашылық жүргізудің негізін қалаушықағидаты, ол кәсіпорынның өз өнімін/ орындалған жұмыстарды. Көрсетілген қызмет -
терді / өткізуден түсетін түсім – ақша есебінен оны өндіру және жеткізілім жөніндегі бүкіл шығындарды өтеуде білдіреді. Өзін - өзі өтеушіліктін төменгі шегі – залалсыздық, яғни кірістермен шығыстардың сандық теңдігі шығындарды өзін - өзі өтеушілікке жету - кәсіпорын өнім өндіруді игеру, шаруашылық процестердін күйіне келтіру, нарықтық ортаға бейімделу кезіңдегі кәсіпорын қызметінің бастапқы кезеніңің мақсаты. Нарықтық қатынастар жағдайында жақсы даму перспективасы бар немесе басым маңызыбар шаруашылықтар сыртқы қолдауды пайдалана алатындықтан кәсіпорын рентабелді жұмыс істеуі тиіс.
біріншісінде - жағдайда олардың кредит ресурстарын пайдалану,
екіншісінде - бюджеттік қаржыландыру пайдалану мүмкіндігі бар.
Жеткізушілер – банктер, бюджет әр түрлі несиегерлер тарапынан кәсіп - орынға қойылатын талаптармен міндеттемелерді кәсіпорынның уақытында қанағаттандыруға төлем қаражаттарының жетіспеуімен байланысты тұрақты қабілетсіздігі кезінде белгілі бір рәсімдерді ”
сауықтыруды, қайта ұйымдастыруды, тәуелсіз басқаруға беруді,сатуды немесе таратуды қолданумен кәсіпорын заңмен белгіленген тәртіппен банкрот деп жарияланады. Өзін - өзі қаржыландыру – нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің табысты болуының міндетті шарты. Бұл қағидат өнім өндіру мен кәсіпорынның өндірістік - техникалық базасын ұлғайту жөніндегі шығындардың толық өтелуіне негізделеді, ол әрбір кәсіпорын өзінің ағымдығы және күрделі шығындарын меншікті көздері есебінен жауып отыратындығын білдіреді.

1 – кесте. Қазақстанның мемлекеттік қаржысының
құрамы.

Қаражаттардын уақытша жетіспеушілігі кезінде қалған деген қажеттілік банктің қысқа мерзімді несиелері мен коммерциялық несие есебінен / ағымдағы шығындарға пайдаланылады / және /ұзақ несие мерзімді есебінен / күрделі жұмсалымға пайдаланыладықамтамасыз етілуі мүмкін. Олар кәсіпорынның қарамағында қалатынайданың есебінен өтелінеді.
Нарықтық экономика мен жекешелендіру процестерінің дамуы жағдайында өзін - өзі қаржыландыру қағидатын қамтамасыз етуге акционерлік капиталды бағалы қағаздар бойынша дивидендтер мен
пайыздарды. Қаржы операцияларынын алынған табысты пайдалану қол жетеді.
Бюджеттік және салалық қаржы көздері өзінің маңызың жоғалтты, және олар негізінен экономиканын құрылымдық қайта құрылуын қаржыландыруға конверсияға қолданылады.
Өзін - өзі қаржыландыру кәсіпорындардың толық қаржы дербестігімен және жауапкершілігімен тығыз байланысты. Оларға өздерінің меншікті ресурстарын өз бетінше ұйымдастырып басқаруға,
тартылатын және қарыз қаражаттарын іздестіріп, айналымға салуға құқық берілген. Мемлекет кәсіпорындардың қаржы ресурстарын қайта бөле алмайды. Қаржы қатынастарын мемлекет тарапының реттеу бюджетке салық алудың, амортизациялық қорды қалыптастырудың, валюталық түсім - ақшаны бөлудің, бағалы қағаздардың өткізудің, шығындарды өзіндік құнға жатқызудың және т.б жүйесі мен тәртібі белгілі арылы жүзеге асырылады.
Кәсіпорындардың қаржылық жауаптылығы бюджет, қорлар алдындағы міндетті орындамағыны үшін заңнамада белгіленген қаржы санкцияларынын жүйесімен анықталған. Бұдан басқа, кәсіпорындар өздерінің міндеттемелері бойынша меншікті мүлкімен жауапты болады.
Кәсіпорындадың қаржылық жауаптылығы кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру жүйесімен кәсіпорындардың қаржы ресурстарында сақтық компанияларынан түсетін сақтық төлемдердің рөлінің артыруымен
күшейіп келеді. Нарықтық экономика меншіктің әр түрлі түрлеріне негізделген сан алуан ұйымдық - құқықтық нысандар кәсіпорындардың қалыптасуын және дамуын, жаңа меншік иесінің , жеке азаматтардың, сондай - ақ кәсіпорындар еңбек ұжымдарының пайда болуын қажет етеді. Бұл- маңызды алғышарт және қаржы - шаруашылық қызметінің нәтижелеріне мүдделіктің себебі. Бұл қағидатты іс жүзінде жүзеге асыру кәсіпорындарға берілген және мемлеекттің қолданусыз өзінің
шығындарын қаржыландыру қажеттігіне ғана байланысты емес, сонымен қатар салықтарды төлегеннен кейін кәсіпорын, ұйым, фирма қарамағында қалатын пайданың үлесіне де байланысты.
Шаруашылық қызметінің нәтижелігіне мүдделік бірдей дәрежеде кәсіпорындар мен ұйымдардың ұжымдарына, жеке қызметкерлерге әне
жалпы мемлекетке тәң нәрсе. Бұл қағидатты іске асыру лайықты еңбек ақы төлеумен, мемлекеттін оңтайлы салық саясатымен таза табысты тұтыну мен қорланмға бөлуде экономикалық жағынан негізделген үйлесімдерді сақтаумен қамтамасыз етілуі мүмкін ” кәсіпорындардың ұжымдарын қаржылық ынталандырудың қуатты тұтқасын олардың өздері тапқан қаражаттары есебінен әлеуметтік - мәдени мақсаттарға жұмсалатын шығындар болып табылады.
Қаржылық жауапкершілік пен мүдделік – бір процестің - шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттырудың ынталандырмаларын жасау мен іске асыру процесінің екі жағы. Сөйтіп, екі экономикалық категорияның – экономиканың негізгі буыны кәсіпорын, ұйым, басқа шаруашылық субьектісі сфеарасындағы қаржы мен коммерциялық есептің өзара байланысы көрінеді.
Жоспарлық қағидаты - кәсіпорынның қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын ала қарастырылатынын білдіреді. Есеп - қисаптар негізінде және белгіленген қаржы нормативтерін пайдалану арқылы арнаулы құжатта - қаржы жоспарында қамтылып көрсетілетін қаржылық көрсеткіштер анықталады. Кәсіпорыннын болжалды қызметі факторларынын тұрлаусыздығы жағдайында қаржылық көрсеткіштерді егжей - тегжейлі пысықтаудың – жоспарлаудың орнына болжау қолданылады, яғни қолда бар мәліметтерді зерделеудің,өзгермелі факторларды ғылыми өңдеудің және қорытындылаудың негізіңде кәсіпорынның қаржылық дамуының болжамы жасалады. Болжам кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нұсқалары бойынша бағалау және кейінгі шешімдерді қабылдау үшін қызмет етеді.
Кәсіпорын ірірек шаруашылық құрылымға - бірлестік, ассоциация, концерн және т.с.с. кіргенде кәсіпорындардың қаржы жоспарларының көрсеткіштері бұл ұйымдардың жиынтық қаржы жоспарларына біріктіріледі.
1 Кәсіпорындар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының
теңдігі қағидаты қатынастардың тұрақтылығы мен меншіктің
түрлі нысандары – мемлекеттік, жеке меншік, шетел мемлекет -
терін және олардын заңи ұйымдары мен азаматтарының, халық -
аралық ұйымдардың нысандары дамуынын мемлекет кепілдігін -
де жүзеге асырылады меншіктенуші өз білгеніншк өзінін мүлкіне
иелік жасайды, пайдаланады және басқарып ұйымдастырады,
оған қатысты заңға қарсы келмейтін кез келген іс - әрекет
жасайды, мүлікте кез келген шаруашылық және тиым салынба -
ған өзге де қызмет үшін пайдаланады.
2 Кәсіпорындардың қаржысы ұйымдастырудың қажетті қағидаты
басқарудың барлық деңгйлеріндегі қаржы резервтерінің болуы.
Қаржы резервтері әр түрлі әдістермен өндірістік және қорлар -
дың мөлшеріне пайызбен, пайда немесе табыстан тұрақты
нормативтер бойынша аударымдар арқылы жасалуы мүмкін.
Қаржы резерві уақытша болатын қаржы қиыншылықтарын
жоюға және шаруашылықтардын қызметіне қажет қалыпты
жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай - ақ, әдетте, қаржы
жоспарында қаралмайтын өндірістік және әлеуметтік дамумен
байланысты шығын дарды /ойда болмаған шығындарды қаржы -
ландыруға арналған.
Шаруашылық жүргізуші субьектілер қаржысының құрамына мыналар кіреді:
1 Материалдық өндірістің барлық кәсіпорындары және нарықтық
экономика жағдайында өзінің экономика жағдайында өзінің
қызметін коммерциялық есеп негізінде жүзеге асыратын өндіріс
тік емес сфераның бір бөлігінің қаржысы. Коммерциялық есеп –
шаруашылықты жүргізу әдісі, оның мақсаты рентабелділік
деңгейде шаруашылық жүргізуді жалғастыруға жеткілікті ең аз
шығындар мен ең көп табыс алу болып табылады.
2 Коммерциялық емес сферанын қаржысы. Коммерциялық емес
қызмет белгілі бір табыс алуды мақсат етпейді. Бұл сфераны
қаржыландыру үшін пайдаланылатын қаржы ресурстары. Нарықтық
экономика жағдайында кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастыруда
елеулі өзгерісте болады. Әріптес кәсіпорындардың деңгейлес
байланыстар күшейіп келеді, олардың банк жүйесімен өзара іс –
қимылы нығайып келеді.
Бұл процестер салалық құрылымдардан бас тартып, жаңа үлгідегі
құрылымдарды – экономикалық мүдделермен, біріңғай акциалармен және мемлекеттің мүлікткгі үлесім байланысты ұқсастық негіздегі және көпсалалық құрылымдарды жасауда көрінген.

1.2 Қаржы жүйесі және оны ұйымдастыру қағидаттары.

“ Қаржы жүйесінің ” ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы және нақтылана түсуі болып табылады.
Елдің біртұтас қаржы жүйесі тиісті ақша қорлары құрылып, пайдаланылатын қатынастардың, сонымен бірге бұл қатынастарды ұйымдастыратын органдардың жиынтығын қамтиды. Қаржы жүйесінің ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттін қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде қолданылады, бұл жеткіліксіз.
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда қаржы жүйесі бұл қаржы мекемелерінің жиынтығы, ал экономикалық тұрғыдан - ол мемлекетте іс - әрекет ететін бір – бірімен өзара қаржы байланысты қатынастарының жиынтығы екенін естен шығармаған жөн.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті. Қаржы қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі, жалпыға мәлім, әдетте, тек бір ғана буынмен – мемлекеттік бюджетпен шектеледі.
Классикалық капитализм жағдайында батыстын көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде бұрынғы КСРО – ның қаржы жүйесін екі негізгі буын – мемлекеттік бюджет пен жергілікті қаржылар құрады.Олар ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік берді, бұл буындардың көмеімен мемлекет мемлекет өзінің саяси және экономикалық функцияларын орындап отырды.
Қаржы жүйесі терминнің жоғарыда келтірілген анықтамасында қаржысын мәнділік сипаттамасын, оның қоғамдық – экономикалық процестегі орнын негіздей отырып, қаржы жүйесін сыныптаудың қағидалы үлгісі қойылған. Осы критерийге сәйкес қаржы жүйесі үш бөлікті қамтиды.
1 қаржы қатынастарының жиынтығы”
2 ақша қорларының жиынтығ”
3 басқарудың ақша аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық жүргізуші, субьектіле, салалар,аймақтар және жеке азаматтар
арасында пайда болатын экономикалық, ақша қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды.
Қаржы қатынастары негізінең мына екі сфераны қамтиды.
1” мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен
байланысты болатын экономика ақша қатынастары,
2” кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының толық айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы қатынастары өзінің экономикалық табиғаты жөнінен бөлгіштік қатынастар болып табылады, оның үстіне құнды бөлу ең алдымен субьектілер рөлі қаржы қатынастары жіктемесінің алғашқы обьективті белгісі ретінде көрінеді. Қаржы қатынастарының буындарына
тәң болып келетін тиісті орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларының жиынтығы қаржы жүйесінің екінші бөлігін құрайды.
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалануда табады, бұл рессурстар бюджет, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыру және қамсыздандыру, амортизация, айналым қаражаттары, тұтыну резерв және басқа көптеген ақша қорларын кіріктіеді. Бір қорлар едәуір дәрежеде, біреулер аз дәрежеде орталықтандырылған, бір қорлар үнемі жұмсалады, басқалары уақытша
Мемлекет қаржысы – қоғамдық өнімнің құнын және ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта бөлу туралы, мемлекет пен оның шаруашылық субьектілерінің қарамағына қаржы ресурстарын қалыптасты сақталады, үшіншісі қорланады.
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған кіретін элементтердің тығыз байланысымен және оның қосалқы жүйелерінің бірде – бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен сипатталады” қаржы бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді және осы қатынастар жүйесінің элементі болып келеді, екінші жағынан, өзінің функциялық өзіндік ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйе болып табылады. Функциялық сыныптауға сәйкес қаржыларда функциялық қосалқы жүйелер ретінде мыналарды айтуға болады.” салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржылық жоспарлаудың, қаржылықбақылаудың және басқа қосалқы жүйелері.
Қаржы жүйесін сыныптаудың функциялық критерийінен басқа қаржы субьектілерінің белгісі бойынша сыныптау қолданылады, бұл қаржы жүйесін сфералар мен буындар бойынша ” мемлекеттің қаржысына,
шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржысына, халықтын қаржысына шектеуге мүмкіндік береді.
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі бірдей емес, бастапқы элемент жүйенің басқа элементтерінің арасында алдыңғы ......