Экономика | Кәсіпорынның өндірістік шығындары

Мазмұны

Кіріспе.......................................................................................................................
1.Тарау.Кәсіпорын қызметін ұйымдастыру негіздері. .................................... 1.1. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру формалары. ..................................
1.2. Кәсіпорын экономикасы және оның негізгі факторлары ................ ....
1.3. Өндіріс құрылымы және өндірістік процесс. .............................................

2.Тарау. Кәсіпорынның өндірістік шығындарын талдау ....................
2.1. Өндірістік шығындар (баламалы және қайтарымсыз шығындар);.........

2.2. Жұмысшы күшінің шығындары .........................................................
2.3. Еңбекке ақы төлеу шығындары .............................................................
2.4. Үстеме шығыстар ...............................................................................

2.5. Кезең шығыстары (жалпы әкімшілік және пайыздар бойынша шығыстар);

2.6. Әлеуметтік сала шығындары ..................................................................

Қорытынды............................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................

1.1. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру формалары.

Бизнес адамзаттың кез келген ойластырылған қызметі ретінде сендіру негізінде болсын,тиісті мағынасында және заңдық негіздегі жасалуы жағдайында болсын,мемлекетпен арадағы іскерлікке қатысушылардың экономикалық қарым қатынастары нақты ұйымдастыруды қажет етеді.Заңмен бекітілген іскерлік қызметті ұйымдастырудың әдістері бизнестің ұйымдық-құқықтық формасы деп аталады.
Бизнесті ұйымдастырудың ең қарапайым формасы – бұл жеке іскерлік.Бұл жағдайда бизнесмен жеке тұлға ретінде кәсіпорынның,фирманың мәртебесін иеленбей-ақ,өздігінен,жалғызбасты болып іс-қимыл танытады.
Бірқатар жағдайларда белгілі бір жеке тұлға бизнеспен айналысуы үшін іскерліктің бірнеше түрімен айналысуға құқық беретін ақылы лицензия алу қажеттілігі қарастырылған.
Егер жеке іскерлік қызмет белгілі бір салада жүргізілетін болса,онда белгілі бір мерзім мен қызмет көлеміне берілетін ақылы патент алу мүмкіндігі туады.
Жеке басты іскер өз шығынын өзі көтереді және өз қызметінің нәтижелері үшін өзі жауап беріп,бастаған ісін кез келген уақытта тоқтата алады.
Жеке бизнес жаппай көрінгенімен тар ауқымдағы қызмет болып саналады.Бизнестің әлемде жалғыз басты іскер өте нәзік тұлға болып көрінеді.Оның пайдасы мардымсыз және ол нарықтық аласапыранынан жеткілікті дәрежеде қорғалмайды.Сондықтан да бизнесмендер өздерінің күштері мен қаржыларын біріктіріп жалғыз бастылықтан ұжымжық іскерлікке өтуге бейімділіктерін жасырмайды.
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық құрылысы,масштабы,қызмет ауқымы тұрғысынан әртүрлі болып келеді.Құқықтық және өндірістік тұрғыдан алғанда олар жекелеген топтар мен түрлерге бөлінеді.Олар – шаруашылық серіктестіктері,акционерлік қоғамдар,өндірістік коперативтер,сондай-ақ бизнестің мемлекеттік секторында - мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар.
Шаруашылық серіктестігін құрушы тұлға оның құрылтайшысы болып табылады.Олар кәсіпорынға белгілі бір үлес қосып оның қатысушысына айналады.Жалпы бастапқы салым жарғылық немесе жинақ капитал деп аталынады.
Толық серіктестік – келісімдік негіздегі жалпы бизнеске қатысушылардың ерікті бірлестігі.Іскерлік қызметті жүргізу үшін жалпы үлестік меншікті құратын өздерінің мүліктерін біріктіреді,яғни серіктестіктің әр бір мүшесінің аталмыш кәсіпорынға мүліктік немесе ақшалай түрде енгізген салымына сәйкес өзінің үлесі болады. Алайда қаржылық қиындық туған жағдайда,басқаща айтқанда,серіктестіктің біріккен мүлкінің жалпы құнынан қарыз асып кеткенде, олардың мүшелері өздерінің немесе заңдық қатынас арқылы бөлінбеген болса өздерінің отбасы мүшелерінің мүлкімен жауап береді.
Коммандиттік серіктестік - біріккен шаруашылық қызметі жөніндегі келісім шарт негізінде жасалатын бірнеше іскердің бірлестігі. Бірақ толық серіктестікке қарағанда мұнда мүшелердің бір бөлігі ғана толық серіктестік болып табылады.
Кәсіпкерлік дегеніміз көпқырлы, көлемді түсінік оны бір сөзбен түсіндіру қиындау. АҚШ әдебиеттерінде бұл түсінікке төмендегідей сипаттама береді: адамдардың сұранысқа ие өнімдерін шығару жолымен олардың тұтынушылық қажеттіліктерін қанағаттардыру көзі тұтынушылық қажеттіліктерін қанағаттандыру көзі болатын нарықтық экономикасының негізгі бағыты қоғамда өндірістік үш фактор бар: жер, еңбек және капитал, ал Америкалық экономист Шумпетер кәсіпкерлікті өндірістің төртінші факторы ретінде бағалайды, себебі кәсіпкерлікке қатынасушылар өндірістің белсенді қарекеттерге түсіреді.
Кәсіпкерлікке тән сипаттаманың бастығы ол өндірістік факторлардың жеке меншікте болуына негізделді. Ал жеке меншік әр түрлі болады: жек, жанұялық, топтық және акционерлік.
Кәсіпкерлік іс-әрекеттің ұйымдық –құқықтық түрлерінің ішінде өндірісте дамытуыда акционерлеудің маңызы бар. Акционерлеу жолымен қалың бұқараны кәсіпорынның біршама бөлігінің меншік иесі етіп, олардың кәсіпкерлікті ұйымдастыруға басқаруға қатынастыуға болады.
Акционерлік қоғам (АҚ) дегеніміз, жарғылық капиталы белгілі бір акциялар санына бөлінген қоғам: акционерлік қоғам қатынасушылары (акционерлер) қоғамның іс-әрекеттері бойынша оның міндеттемелеріне жауапты емес және қолында бар акциялар құны шегінде зиян шегу тәуекелі бар.
Акционерлік қоғам заңды және жеке тұлғалардың (соның ішінде шетелдер) өзара келісім негізінде қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру және пайда табу мақсатында құралады. Қоғам Қазақстан заңыдармен қарсы-келмейтін саналуан іс-әрекеттермен айналасуда мүмкін және мезгілі шектеусіз уақытқа құрылады.
Корпорация- ортақ мақсатқа жету және сонымен бір мезгілде жеңілдіктерді қорғау үшін бірнеші фирманың басын біріктіретін акционерлік қоғам.
Концерндер - өндірістік-технологиялық байланыстарының көптігі арқасында кең көлемде өндірістің,коперациялаудың,интеграциямен жинақтаудың барлық мүмкіндіктерін пайдаланатын көпшілік жағдайда монополиялық үлгідегі ірі бірлестіктер.
Холдингтік компаниялар ерекшеліктері – олар басқа компанияларға бақылау жүргізу құқығына ие.Өйткені олар басқарудың акциялары мен қаржылай капиталын билейді,өздерінің бақылауындағы компаниялардың директорларын тағайындайды.Сондықтан да холдингтер өздеріне кіретін кәсіпорындардың,заң тұрғысынан алғанда өз бетінше жұмыс істейтіндігіне қарамастан,шаруашылық және коммерциялық шешімдеріне белсенді түрде әсер ете алады.
Консортциум – нақты міндеттерді шешу үшін құрылатын фирма,кәсіпорын және ұйымдардың уақытша ерікті бірлестігін білдіреді. Консортциумның негізі – келісім-шарт.
Картель – баға,сату жағдайы,өткізу нарығын белгілеу,патент ауыстыру және тағы басқа салаларда келісімді іс қимыл жасау үшін бір бағыттағы заңды тұлға болып табылатын кәсіпорындардың келісім-шарт арқылы бірлесуі.

Нарықытық қатынас жағдайында экономиканың барлық жақтарын:өндіріс,өнім тарату,қаржылық қамтамасыз ету,қамсыздандыру,қызмет көрсету,жұмыс орындау және өнімді өндірумен,бөлумен,айырбаспен және тұтыну мен байланысты қызметтің басқада түрлерін қамтитын көп қырлы қызмет.
Өндірістік бизнеске негізінен материалдық,рухани және интеллектуалдық өндіріс құрайтын іскерлік қызметтің түрі жатады. Бұл – іскерліктің қоғамдық тұрғыдан алғанда ең қажетті өте салмақты, күрделі,сондықтанда біршама ауыр түрі. Егер өндірістік бизнес болмаса, мысалы,коммерциялық бизнестің материалдық негізі болмас еді.
Өндірістік бизнес – бұл негізінен алғанда өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық өнімдерін шығару.Алайда,оған сонымен бірге құрылысты,транспорттық тасмалдауды,байланыс қызметін,коммуналдық және тұрмыстық қызметті,ақпарат өндірісін,білім беруді,баспа өнімдерін шығаруды жатқызады.Ең кең мағынасында өндірістік бизнес – бұл тұтынушыларға қажетті,ақшаға сатуға келетін немесе басқа тауарға айыр бастау қасиеті бар кез келген пайдалы өнімді шығару.Өндірістік бизнесмен – бұл кейіннен сатып алушыларға,тұтынушыларға өткізілетін өнім,тауар,жұмыс,ақпарат рухани игіліктерді өндіру процесін ұйымдастыру және іске асырумен айналысатын іскер.
Коммерциялық немесе саудалық бизнес- бұл тауарларды сату мен сатып алуға байланысты іскерлік.Коммерция өзінің бастапқы мағынасында сауда ұғымын білдіреді,ал коммерсант –сауда тауар айырбастау тауар-ақша операцияларымен айналысатын саудалық іскер,бизнесмен.Коммерциялық бизнес өндірістік бизнеспен тікелей байланысты.Өйткені,өндірілген өнімді ақшаға өткізу немесе басқа тауарларға айырбастау керек.Дәл осы саудалық іскерлік тауарға деген сұранымды анықтап,қандайда бір болсын өнімнің түрін өндіруді көбейтуге немесе керісінше шектеуге әсер етеді.
Қаржылық іскерлік.
Саудалық бизнеске әлде қайда жақын тұрған қаржылық іскерлік болып табылады.Өйткені,оның негізінде сатып алу сату жатады.Бірақ,мұнда ақша,валюта,бағалы қағаздар сияқты ерекше тауарлар айналымға түседі.Өндірістік,коммерциялық және іскерлік қызметтің басқа түрлерін жүзеге асыру ақшалық көздерді керек етеді.Шикізатпен материалдарды сатып алу,ғимараттарды жалға алу,жұмысшылардың еңбек ақысын төлеу және басқа іскерлік жұмыстар ақша көздерін тұрақты жұмсауды қажет етеді. Әрине,әрбір бизнесмен өз ісін жүргізу үшін жеткілікті мөлшерде ақша көздерін иеленген деп ойлаймыз. Алайда,тәжірибе көрсетіп отырғанындай,белгілі бір бизнес- операцияның басталуынан оның аяқталуына дейін жеткілікті дәрежеде ұзақ уақыт кетеді. Жоғарыда қарастырылған бизнестің өндірістік коммерциялық және қаржылық түрлері іскерліктің тағы бір түрі делдалдық бизнесті дүниеге келтірді.Бұл бизнес өндірістік,сауда коммерциялық,қаржы-несиелік сияқты әртүрлі салаларда жүзеге асырылады.Оның негізгі ерекшелігі – мұнда бизнестің маретиалдық-заттай элементі болмайды.Делдал өзі өнім өндірмейді,тауар,валюта немесе бағалы қағаздармен сауда жасамайды,несие берумен айналыспайды.Оның ролі мен міндеті – осы операциялардың жүргізілуіне және бітім жасасуға мұрындық болу.
Делдал бизнесменнің мақсаты – тауар мен қызмет көрсетудің мөлшері және оларды сатудың шарты,сондай ақ оларға деген сұраныстың денгейі туралы ақпарат алу.Сондықтан да ақпарат делдалдық бизнестің басты факторы болып табылады.Өндірушіден немесе тауар және қызмет көрсетушіден ақпарат алу,ақы төлеу арқылы жүргізіледі.
Сақтандыру экономикалық қарым қатынастың бір түрі ретінде біздің тарихымыздың кеңестік кезеңінде орын алды және оның еңбек табысын табуға мүмкіндігі жоқ немесе көмекке зәру адамдарға жәрдем көрсету мақсатында белгілі бір қаржы қорын құру үшін кәсіпорындар мен азаматтардың тапқан табысының белгілі бір бөлігін еріксіз тәртіппен алу арқылы мемлекет жүзеге асырып отырады.
Сақтандыру бизнесі – сақтандырудың ең ерікті формасы.Оған мүліктік сақтандыру,өз өмірі мен денсаулығын қамсыздандыру,тәуекелділік пен жауапкершілікті сақтандыру жатады.Нарықтық қатынастарға көшу жағдайында қызмет көрсетудің ерекше түрі сақтандыру арқылы қорғауды сату және сатып алуды жүзеге асыратын сақтандыру нарығы пайда болады.
Бизнестің басқа түріне қарағанда,сақтандыру бизнесінде сақтандыру жарнасы өтемақы сомасынан аспайды,тіпті сақтандыру сомасының салыстырмалы түрде азғантай процентін құрайды.
Бизнестің қарастырылған түрлерінің іскерлік қызметінің мәні жағынан алғанда өзара айырмашылықтары бар.Алайда,іскерлік салалық бөлінуі де ерекше әнгіме етуді керек етеді.
1.2. Кәсіпорын экономикасы және оның негізгі факторлары
Кєсіпорын – белгілі бір µнім µндіретін немесе халыќќа ќызмет кµрсететін зањды т±лѓа.
Кєсіпорын экономикасы - µндірістік жєне µндірістен тыс ќатынастардыњ жиынтыѓы: айналыс ќоры дайын µнім кєсіпорынныњ банктегі есеп шоттары аќша ќаражаты баѓалы ќаѓаздары меншіктіњ материалдыќ емес ќорлары (патенттер лизенция т.б.), µнімді µткізуден жєне єрт‰рлі кµрсетілген ќызметтерден т‰скен табыстар мен пайда. Олардыњ ќ±ндыќ баѓасы кєсіпорынныњ экономикалыќ даму дењгейімен кµлеміне байланысты болады.
Соњѓысыныњ єрт‰рлі себептері бар атап айтќанда:
• µндірісітік ќорлармен ќамтамасыз етуде ењ онтайлы ‰йлесімділікті табу;
• µндірілген µнімніњ санымен сапасы;
• µткізу кµлемі;
• µткізуден т‰скен кіріс пен пайда.
Осы факторлар негізінде ќол жеткізілетін тиімділіктіњ дењгейімен сипатын кєсіпорынды дамытуѓа ыќпал ететін ішкі жєне сыртќы жаѓдайлар айќындалады.
Кєсіпорын ќызметініњ негізгі факторлары:
1. Жер. Б±л белгілі бір µлшемдегі пайдалану м‰мкіндігі орасан зор табиѓи байлыќ. К‰нделікті пайдаланылады. Табиѓи байлыќтар “орны толатын” жєне “орны толмайтын” болып бµлінеді.
2. Ж±мыс к‰ші – ой жєне дене ењбегі ењбекке ќатысушылардыњ тєжрибелік жєне интеллектуалды ќ±рамы.
3. Ењбек заты жєне ењбек ќ±ралдары. Ењбек заты жєне ењбек ќ±ралдары арќылы µнім µндіріледі, тиісті ќызметкµрсетіледі.
4. Кєсіпкерлік – меншікке негізделген несие алынѓан жєне басќада м‰ліктерді пайдалану арќылы ќолданылып ж‰рген зањдарѓа сєйкес ж‰зеге асырылатын бастамалыќ, шаруашылыќтыќ жєне басќата ќызмет.
5. Капитал-т±тыну затарыныњ кµлеміне ќарай шектелген аќша ќаражаты.
Кєсіпкерлік-жеке т±лѓа, ол:
• µндірістік-шарушылыќ,
• кµтерме сауда;
• инновация;
• кењестер беру;
• коммерциялыќ делдалдар;
• баѓалы ќаѓаз операциялары жєне таѓыда басќа сияќты зањмен тиім салынбаѓан кез-келген ќызмет т‰рлерімен ......