Экономика | Кәсіпорын қызметін талдау ЮТЕКС мекемесі

Мазмұны

Кіріспе.........................................................................................................................3

1. Кәсіпкерлік қызмет мәні түрлері негізгі даму бағыттары
1.1. Кәсіпкерлік қызметтің даму эволюциясы (тарих) теориясы...........................4
1.2. Кәсіпкерлік қызмет мәні, ұйымдастыру түрлері..............................................8
1.3. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру кезеңі(тіркеу теориясы).......................11

2. Кәсіпорын қызметін талдау
2.1. «ЮТЕКС» мекемесінің негізгі сипаттамасы..................................................14
2.2. «ЮТЕКС» мекемесінің негізгі көрсеткіштері (еңбекақы, өндірут.б.).......19
2.3. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудағы кедергі...........................................24

3. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыруды оңтайландыру
3.1. Кедергіні болдырмау.........................................................................................28

Қорытынды.............................................................................................................32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................33......

1. Кәсіпкерлік қызмет мәні түрлері негізгі даму бағыттары
1.1. Кәсіпкерлік қызметтің даму эволюциясы (тарих) теориясы

Кәсіпкерлік туралы теориялық тұжырымдама алғашқы рет 1725-1730 жылдары Ричард Кантиллионның еңбектерінде баяндалды. Кейінгі 250 жыл шегінде кәсіпкерлік теория әр түрлі ғалымдар мен экономистердің еңбектерінде дамытылды, олар бірте-бірте кәсіпкерлік – бұл адамның тәуекел мен жаңашылдыққа деген бейімділігі ғана емес, сонымен қатар, жаңа кәсіпорын құруды білдіретін ұғым деген пікірге келді.
Алғашқыда «кәсіпкерлік» термині тәуекел сөзімен, ал кәсіпкердің өзі
тауарды өндіру мен өткізуде белгілі бір тәуекел мен жауапкершілікті өз мойнына алғанмен байланыстырылды. Мысалы, 1725 жылы Кантиллион кәсіпкерлікті өз мойнына тәуекелді алғанмен байланыстырды, сонымен қатар ол капитал салушы кәсіпкерлер мен өз еңбегін, қорларын қолданушылардеп қарастырып, ажыратып отырды. Ол кәсіпкерді өзіне-өзі жұмыс орнын жасайтын адам ретінде қарастырды. Адамды бегілі бір төлемақы, сыйақы үшін жұмыс істеу қанағаттандырмаса, ол өз ойларын жүзеге асыру жолдарын іздей бастайды, сөйте келе ол кәсіпкерге айналады. Кантиллионның пікірінше, кәсіпкерлердің басты ерекшелігі олардың тұрлаусыз жағдайларда жұмыс істеулері.
Кейінірек XVIII-ғасырдың екінші жартысында Квисней сияқты
физиократтар кәсіпкерлік тұжырымдамасын кеңейте түсті. Олар Кантиллион сияқты кәсіпкерлерді тұрлаусыздық иелері деп санады, бірақ ілгері жылжи отырып, бұл анықтамаға өндіріс үрдісін енгізді, демек сонымен бірге кәсіпкерлердің пайда табуы үшін белгілі экономикалық қорларға ие болуы қажеттілігі де енгізілді. Олардың түсінігінше, кәсіпкер өнім өрдісін ұйымдастыру, жаңа әдістерді енгізу және жаңа өткізу нарықтарын іздестіруі қажет.
Басқа бір физиократ, дін қызметшісі Николас Бауде өндірушілер мен
фермерлер топтарының гүлденуі, олардың жаңалықтарға, яғни жаңартушылыққа және менеджментке деген бейімділіктеріне байланысты деп санады. Н.Бауде еңбек өнімділігін ұлғаюындағы ғылым мен технологияның маңыздылығына әрдайым ерекше көңілаударып отырды. Ол кәсіпкер мен меншіктенушінің өзара айырмашылықтары бар деп ұйғарды. Меншіктенушілер кәсіпкерді металлмен қамтамасыз етеді, олар өзкезегінде, бұл қаржы құралдарын шикізат алуға және жұмысшыларға еңбекақы төлеуге пайдалана отырып тәуекелге барады.
Өз ілімінде ол жаңа енгізілімдерді басқарудың қажеттілігін, сондай-ақ
тәуекел деңгейін тек білім арқалы төмендетуге болатындығын дәлелді түрде сипаттады.
Ол сондай-ақ кәсіпкерлердің кемшіліктерін және оларды өндірісті
ұйымдастыру өнері сияқты маңызды салада оқытып үйрету қажеттілігін көрсетті, әрі мемлекетті өзінің әкімшілік билігі мен заңдарын осындай адамдарды қолдау үшін пайдалануға шақырды. Сонымен қатар, ол сол кезде-а монополиямен күресу қажеттілігін және салық жүйесінде тәртіптің жоқтығын көрсетті. Көріп отырғанымыздай, XVIII ғасырдың ортасында Бауде б.д.д. үшін де маңызды мәселелерді көтерген.
1776 жылы Адам Смит өзінің «Халық байлығының табиғаты мен
себептері туралы зерттеу» атты еңбегін жазғанда, ол негізгі өндіріс факторларын бөліп көрсетті: жер, еңбек, капитал, бірақ кәсіпкердің рөлі туралы ештене айтылмайды.
Тек 1810 жылы Жан Батист Сэй алғашқы рет кәсіпкерліктің рөлі мен мәнін негізгі өндіріс факторларының бірі дәрәжесіне дейін көтерді, ол индустриялық төңкеріспен қатар, кәсіби менеджменттік төңкерімтің де сап ете қалатынын айтты. Сэйдің айтуынша «Өндіріс шеберлері» келесі қасиеттер мен дарындарға ие болуы қажет екендігін баса көрсетті.
• Төлем қабілетті, тәртіпті, сақ, адал және тұрақты болуы мүмкін;
• Қарыз түрінде капитал тарта білу және несиені уақытында қайтара білу;
• Өз бойына әділеттілік, бизнесті жете білушілік пен табандылық сияқты моральдық қасиеттерді қалыптастыру;
• Сол немесе басқа тауардың ерекшілігі мен маңыздылығын, оны өндіру
әдістері мен болжаидву сұранысын жеткілікті дәрежеде нақты бағалай білу жағдайында болу;
Кәсіпкерлер әрдайым алдына қойылған мақсаттарды және экономикалық
көрсеткіштерді қадағалауды көздей отырып, керекті қызметкерлерді тарта білулері, қажетті материалдарды ала білулері және сатып алушыларды таба білулері керек, сонымен қатар, басқаша айтқанда, олар әкімшілік ету мен басақару шеберлігіне ие болулары керек. Олар өнімді сатудан бұрын, оның бағасымен құнын дұрыс есептей біллулері керек. Көрсетілген сипаттамалардан, Жан Батист Сэйдің кәсіпкерді қарапайым емес, дарынды менеджер ретінде көрсеткені көрініп тұр.
Субъективті австралиялық экономикалық мектептің негізін қалаушы Карл Менеджердің кәсіпкердің шешім қабылдау тұжырымдамасын жасауға қосқан үлесі аз емес. Сонымен бірге Маршалл, өте оңды кәсіпкерді смпаттайтын қасиеттердің көп екендігін және тек кейбіреулері ғана жоғары дәрежеде сол қасиеттерге ие екендігін атап көрсетті. Негізінен кәсіпкерлер, бір жағанан, өте мықты, бір жағынан, әлсіз болуы мүмкін, бірақ кәсіпкердің негізгі міндеті капитал мен еңбекті негізгі қозғалысқа келтіру, негізгі жоспар мен оны орындаудың егжей-тегжейлі шараларын табу болып табылады. Кәсіпорынның өсуімен қатар кәсіпкерлік қабілеті де өсуі қажет, сонымен қатар ол өзінің сопылығын, жан-жақтылығын, бастамашыл іс-әрекеттерге деген қабілетін, табандылығын сақтауы керек, тек сонда ғана ол табысты кәсіпкер бола алады. Сонымен Маршаллдың сіңірген еңбегі – алғашқы рет кәсіпкер мен менеджер арасындағы айырмашылық жігін көрсетуі болып табылды.
Ортағасырлық менеджмент тарихын зерттеуші Джозеф Шумпетерді (1910) қазіргі заман кәсіпкерлігінің атасы деп жиі атайды. Джозеф Шумпетер кәсіпкерлерді жай алыпсатарлар мен инвесторларға қарағанда, әр түрлі бағыттар мен әрекеттерді байланыстыру арқылы жаңа бизнес құратын әлеуметтік-экономикалық жаңашылдар деп атады. Шумпетер кәсіпкерлік еңбектің ерекшелік ойын саралай келіп, оның өндіріс құралдары мен әр түрлі материалдардың жай ғана жинақталуынан тұрмайтындығының, ол тауар мен қызмет көрсетудің жаңа түрлерін, өндірістің жаңа әдісін, жаңа өткізу нарығын, жабдықтаудың жаңа көздерін және ұйымдастырудың жаңа түрін іздеп, енгізу арқалы оларды тиімді қолданудан тұратындығын атап көрсетті. Сонымен қатар олар өз еңбегімен, осы уақытқа дейін теңдесі болмаған пайда табады және ол «кәсіпкерлік пайда» деп атады.
Франк Найт кәсіпкерлік кәсіпкерлік қызметінің өте маңызды белгісі – анықсыздық жағдайында жұмыс істеу екендігіне ерекше көңіл аударады. Найт пікірі бойынша, кәсіпкер әр түрлі мүмкін болатын кедергілерді батыл жеңіп шығатын, өзінің көзқарасын әрдайым қорғай алатын адам. Найт тек жалпы түрде ұйымдастыру және бақылау сияқты міндеттерге ерекше көңіл аудара отырып, кәсіпкердің міндеттерін сипаттайды. Бірақ белгілі міндеттерді атқаратын жай менеджерге қарағанда кәсіпкердің әні үлкен, кәсіпкер өз кәсіпорынның да меншіктенушісі болуы керек, яғни капиталды басқаруы керек. Мұның үстіне, Найт кәсіпкердің мәні тек белгілі міндеттерді атқаруында да, кәсіпорын құруында да ғана емес, оның анықсыздық жағдайында жұмыс істеу қабілеттілігінде, сыртқы ортады болып жатқан өзгерістерге араласа білуінде деп санады. Кәсіпкер кәсіпорынның пайдасын ұлғайту мақсатында қол жеткізген тәуекелге өзінің капиталымен баруға дайын болуы керек.
Қазіргі замаңғы авторлардың ұстанымдары кәсіпкерге мынадай сипаттама береді:

• Дәлелденген тәуекелге бара білу;
• Жігерлікжәне іскерлік белсенділік;
• Жеке, дербес жауапкершілік;
• Қабылданатын шешімдердің салдарын білу;
• Қабылданған шешімдер нәтижесінің белгісі ретінде пайда табу;
• Болашақта қоршаған ортада болатын өзгерістерді болжай білу;
• Ұйымдастыру шеберлігі;

Питер Друкер алғашқылардың бірі болып кәсіпорынды ұйымдастыруға арналған мүмкіндік ұғымын енгізеді. Жаңа кәсіпорын үшін қорларды іздеу мен орналастырудан бұрын, бизнесті дамыту үшін қолайлы мүмкіндіктерге ие болуы керек. Экономистер кәсіпорынның пайдасын көбейту жайлы айтуда. Негізіде, мәселе пайда табу мүмкіндіктерін көбейтуде болып отыр. Атап айтқанда, кәсіпкердің жұмысы бизнеске қолайлы мүмкіндік іздеуден тұрады, нәтижесінде кәсіпкер қорларды тиімділігі төмен салалардан, жоғарырақ нәтиже беретін салаға ауыстырады. Кәсіпкерлік қызметтің ерекшелігі – тиімділігі жоғары кәсіпорындар құра білу қабілеттілігінде. Питер Друкер мұның сыртында кәсіпкердің бизнестің әр түрлі саласында жұмыс істеуге дайын болу керектігін атап көрсетеді.
Харви Либенстейн кәсіпкерлік белсенділіктің екі түрін атайды: қызметтің бірінші түрі менеджментке тән ескішілдікке негізделген күнделікті операцияларды орындаумен байланысты, екінші түрі жаңашылдық. Қызметтің бірінші түрі орныққан, жақсы зерттелген нарықтық ортада жұмыс істеп тұрған кәсіпорын басқаруды білдіреді. Жаңашылдық қызмет – жаңа нарықтар жағдайында жұмыс істеу, қызмет көрсету мен өнімнің жаңа түрлерін өндіру деп таныды. Кәсіпкер әр түрлі нарық жағдайында тиімді жұмыс істей білу керек деп санады.
Шет елдік теорияда және практикада кәсіпкерлік қолда бар қаржы, материал және еңбек қорларын игеру базасында қызмет көрсету немесе өнімге деген белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыратын жаңа бизнесті құру үрдісі ретінде қарастырылады. Кәсіпкерліктің көрсетілген анықтамаларын талдай отырып, біздің көзқарасымыз бойынша, кәсіпкерліктің келесі анықтамасын қисынға қарай мазмұндауға мүмкіндік беретін сипаттамалардың ең маңыздыларын бөліп көрсетейік. Кәсіпкерлік – жаңа кәсіпорынды құрумен немесе белгілі бір дәрежедегі тәуелділігі бар қазіргі кәсіпорынды дамытумен дамытумен байланысты жаңашылдық қызмет болып табылады.
Кәсіпкерлік феномені жер, еңбек және капитал сияқты өндіріс факторларын жұмыс істеуге мәжбүрлейтін қозғаушы күш болып табылады. Бірінші кезекте көңіл аударатын жайт, кәсіпкердің фирманы құрудағы қазіргі кәсіпорынды дамытудағы зор еңбегі жөнінде болып отыр. Сондықтан, кәсіпкерліктің соңғы уақытта негізгі өндіріс факторларымен бір қатарға қойылып қойылып жүргені кездейсоқ емес. Кәсіпкерлік экономиканың дамуына үлкен үлес қосады, себебі осы қызметтің арқасында жаңа жұмыс орындары пайда болады, техника ммен технология дамиды, жаңа өндіріс және қызмет көрсету салалары қалыптасады, жаңа аймақ игеру жүзеге асырылып, ұлттық кірістің көлемді бөлігі жасалады.
Кәсіпкерлікті тек жаңа бизнестің басталуымен жиі байланыстырады. Шындығында, кәсіпкерлік қызмет саласы әлдеқайда кең. Бүгінгі фирмаларда өндіріс көлемін ұлғайтуға, фирма қызметінің жағрапиясын кеңейтуге, фирманың дамуына жаңа күш беруіне немесе жай фирманың өмір сүру қабілеттілігін қолдауға деген қажеттіліктер жиі туындайды.
Кәсіпкерлік үрдісін қозғалысқа келтіретін іргелі күштеоге біріншікезекте, фирманы құрушы және негізін салушы болып табылатын кәсіпкердің өзі, бизнесті жүзеге асыруға қолайлы мүмкіндік пен қажетті қор жатады.
Қазіргі заманғы теорияларда кәсіпкерліктің жеті тұжырымдамасы көрсетіледі. Осы тұжырымдамалардың мазмұны кәсіпкерліктің мектебінің негізін құрайды:
 Кәсіпкерліктің жеті тұлғалық қасиеттерді бағалау ұстанымындағы мектебі;
 Кәсіпкерліктің психологиялық мектебі;
 Кәсіпкерліктің классикалық мектебі;
 Кәсіпкерліктің жетекші ұстанымындағы мектебі;
 Кәсіпкерліктің ішкі мектебі;
 Кәсіпкерліктің маркетингтік ұстанымындағы мекебі;
 Кәсіпкерліктің менеджмент ұстанымындағы мектебі;
Кәсіпорынның дамуының бастаушы өсу сатылары және кемелдену сатылары кәсіпкердің мінез-құлық пен қасиеттеріне әр түрлі талап қояды.
1.2.Кәсіпкерлік қызмет мәні, ұйымдастыру түрлері

Нарықтық қатынастарға өту кезеңінде экономикалық реформаны сәтті
жүзеге асыру кәсіпкерлікті жан-жақты дамытуды ұйғарады және ол Қазақстанның 2030-Стратегиясыннан шығатын әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуде басты рөл ойнайды.
Кәсіпкерлік – ел экономикасының жандануы мен одан әрі қарай дамып,
тұрақты өсуінің қамтамасыз етілуін іске қосушы тұтқасы ретінде бизнестің әр алуан түрлері мен ұйымдық формаларынан тұратын нарықтық шаруашылықты қалыптастыру мен оның жұмыс істеуінде үлкен маңызға ие. Ол өзінің икемділігіне және өзгермелі нарықтық жағдайларға тез бейімделуіне байланысты теңдессіз артықшылықтарының негізінде нарқтық экономиканың икемді және нітижелі секторына, сонымен қатар маңызы құрылымдылық және бәсекелестік нарықтық механмзмнің маңызды интеграциялық элементіне жатады. Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың нәтижесіінде ұсақ және орта сериалы өндірістер негізінде нарықты тауар және қызметпен толтыру, жергілікті шикізат ресурстары мен өндіріс қалдықтарын кеңінен пайдалану, қоғамның «орта сыныбын» қалыптастыру және халықты жұмыспен қамту мақсатында қосымша еңбек салаларын және жұмыс орындарын көбейту мәселелері тез арада шешімін табады. Әсірісе, жұмыссыздық деңгейі елеулі белең алған кезеңде кәсіпкерліктің қосымша еңбек салаларын және жұмыс орындарын кәсіпкерліктің қосымша еңбек салаларын және жұмыс орындарын көбейтуге ықпал етуі оның маңыздылығы мен артықшылығын елеулі дәрежеде арттырады. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын құрылымдарды жоғары қарқынмен жұмыс орындарын құру және осының негізінде халықты мүмкіндігінше толық жұмыспен қамтамасыз ету және елімізде және оның жекелеген аймақтарында жұмыссыздықтың салдарынан туындаған әлеуметтік шиеленістерді азайтады. Қазақстан Республикасында да тұрғындардың жұмыспен қамтылуын арттыру және нарықты отандық тауарлармен қызметтерге молықтыру мақсатында кәсіпкерліктің шаруашылықты жүргізу тәжірибесіндегі техникалық-өндірістік және әлеуметтік – экономикалық әлеуетін толығырақ пайдалану үшін оның пайда болуымен дамуына үлкен мән берілуде. Елде оның тәуелсіз дами бастаған әр алуан түрлерінің Қазақстанның қайта қалыптасушы экономикасының құрамдас бөлігі ретінде қалыптасу үрдісін қамтамасыз ету және нарықтық қатынастарға өту жағдайларында әлеуметтік-экономикалық қайта құрылуларды жүзеге асыруда олардың рөлін жоғарылату үшін 20 астам заң және нормативтік актілер қабылданды. Сонымен бірге инфляция деңгейін төмендету, меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру, тіркеу процедураларын қарапйым түрге келтіру және нарықтық жұмыс істеуіндегі бәсекелестік режимді күшейту бойынша жалпы экономикалық шаралар дайындалды, олар іс жүзінде жүзеге асырылу кезінде кәсіпкерліктің пайда болуымен жер-жерлерге таралуына және дамуын ынталандыруға қолайлы мүмкіндіктер туғызды. Қазақстан Республикасынд кәсіпкерлік алғашқы рет коперакивтік бастамада шағын касіпорындар түрінде 1992 жылы пайда болды. Ол кезде олар 34506 бірлікті құрады. Олардың үлесіне Республикадағы жұмыспен қамтылған жалпы жұмысшылар санының 6 пайызы және ЖІӨ 7 пайызы тиді. Бұл кезеңде кәсіпкерлікті дамыту үшін сонау 1990 жылы желтоқсанда қабылданған «ҚССР – да шаруашылық қызмет еркіндігі мен кәсіпкерлікті дамыту туралы» заң маңыз мәңге ие болады, келесі жылдары оған өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп толықтырылады және 19923 жылы шілде айында «Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы» жаңа Заң қабылданды; аталмыш заңға жеке кәсіпкерлікті қорғау мен қолдаудың негізгі түрлері мен әдістері бекітіліп мемлекеттік жеке кәсіпкерлік қызметке тікелей араласуына тыйм салатын құқықтық нормаларда қамтылды. Мемлекет тарапынан атқарылып жатқан осындай іс-шараларға қарамастан, кәсіпкерлік қызмет саласындағы белсенділік әлі де болса арта қойған жоқ. 1994 жылдың бас кезінде жеке кәсіпорындардың саны 15,7 мыңға жетіп, осы кәсіпорындарда жалпы 164 мың адам жұмыс істеді. Қазақстан Республикасы Президентінің заң лкүші бар жарлықтары шықты. Оларды негізгі құқықтық, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар мен кәсіпкерлік қызметпен айналасушы қызметтерінде еркіндікті қамтамасыз ететін кепілдемелер көрсетілген.
Жеке кәсіпкерлікті, оның ішінде шағын және орта бизнесті қолдау және дамыту саясатын жүзеге асыру үшін бірқатар қаулы қабылданды. Әсіресе, Қазақстан Республикасының Президентінің «жеке кәсіпкерліктің дамуын мемлекеттік қолдау мен ынталандыруға бағытталған іс-шаралар туралы» Қаулысы кәсіпкерлік құрылымдардың қөызметін шектейтін қиыншылықтармен тосқауылдарды жоюға үлкен септігін тигізді. Осылайша Қазақстанда елдегі қалыптасушы нарықтық –экономикаға қажетті масштабтарда кәсіпкерлік қызмет еркіндігі және оның пайда болуы мен сәтті дамуын қамтамасыз ететін, шағын бизнестің берік құқықтық негізі құрылды. Осыған байланысты соңғы жылдары елімізде кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектілер санының тұрақты өсіп келе жатқандығы байқалады.
Ал, 1999 жылдың бас кезінде экономиканың шағын бизнес секторында жұмыс істейтіндердің саны 1280,9 мың адамды құрады. Оның ішінде жеке кәсіпкерлер саны 731,1 мыңға жетті. Шағын бизнес субъектілернің өнім өндіру көлемі мен түрі және салалар мен шаруашылықтар бойынша таралымына қарағанда олардың көбісі сауда (72,8 пайыз) өнеркәсіп (6,7 пайыз) және құрылыс (4,1 пайыз) салаларына шоғырланғандығы байқалады. Қаржыгерлердің 3- конгресінде Қазақстан Республикасының Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Ренспубликасының Үкіметіне және Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіне индустриалдық саясат шеңберінде басымдық маңызы бар салаларды нақты анықтауды және оларды қаржыландыру тетігін дамытуды тапсырғаны белгілі.
Әсіресе шағын кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлардың бірі, сәйкес қаржылық қызметтер секторының дамуы болып табылады.Себебі көптеген кәсіпорындар үшінмаңызды мәселелердің қосымша ақша қаражаттарының көзін іздестіру болып табылатындығы белгілі.Ал 2003 жылы қараша айындағы деректер бойыынша банкілі сектордан шағын бизнеске бөлініп отырған ақша қаражаттары жалпы экономикаға бөлінген несиелердин 22,7пайызды ғана құрап отыр. Кәсіпкерлік субьектісі:
1. Қазақстан Республикасының және басқа да елдердің азаматтары (қызметтері заң талабына сай болса ғана)
2. Заңдв түрдегі шетел азаматтары мен өкілеттілігі шектеулі тлғалар.
3. Азаматтық бірлестіктер
Кәсіпкерлік қызмет төмендегідей екі нысанда жүзеге асады:
1. Меншік иесінің өзінің тәуекел етуі және мүліктік жауапкершілік негізінде.
2. Кәсіпорынды меншік иесі атынан басқару.
Меншіктің мұндай ережелері өзара міндеттерді анықтай отырып, келісім арқылы реттеледі.
Бұл келісімде:
• Мүлікті пайдаланудың құқықтарын шектеу;
• әр түрлі қызметті іске асыру;
• материалдық жауапкершілік пен өзара қаржылық қарым-қатынас шарттары мен тәртіптері;
• келісімді сақтаудың негіздері мен шарттары жасалады.
Меншік иесінің келісім жасалған сәттен бастап кәсіпкердің іс-әрекетіне араласуға құқығы жоқ (алдын ала келісімдер мен кәсіпорынның жарғысында және заңда көзделінген жағдайларды қоспағанда).
Кәсіпкердің құқықтары;
 келісім бастамаларын жүзеге асырып қаржы-қаражат тарту;
 интелектуалды меншік обьектілерінің, азаматтар мен заңды тұлғалардың мүлкі мен жекелеген мүліктік мүдделерін қорғау;
 өндірістік бағдарламалар жасау;
 өз өнімдерінде тұтынушылар мен жеткізіп берушілерді таңдау;
 Қазақстан Республикасының заңдары мен келісімдеріне сәйкес баға белгілеуді реттеу;
 Сыртқы экономикалық қызметтерді жүзеге асыру;
 Кәсіпорындарды басқаруда әкімшілік-тәртіптік қызметтерді жолға қою;
 Кәсіпорын иесінің атынан қызметкерлер жалдау және оларды жұмыстан босату;
Кәсіпкер тұтынушының ақша төлеп алатын қажетті заттарын өндіруді өз міндетіне алады. Бұл тұста тауар өндіру және қызмет көрсетуді кең мағынада түсінуіміз қажет.
Коммерциялық кәсіпкерлік мазмұны тауар-ақша қатынастары мен сауда-айырбас операцияларынан тұрады. Шын мәнінде, бұл тауар мен қызмет көрсетуді қайта сататын орын. Оның өндірістік кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы – мұнда өнім өндіруді өндірістік қорлармен қамтамасыз ету қажет болмайды. Кәсіпкер тауар және қызмет көрсету қозғалысына болжам жасап, алдын-ала бағалау үшін өзінің нақты іс-әрекет жоспарын (бизнес-жоспар) жасайды.
Қаржылық кәсіпкерлікке сату-сатып алудың ерекше тауарлары. Валютаны, құнды қағазды (акция, вексель, облигация, ваучер), яғни ақшаны тікелей және қосымша нысанда сату жатады. Нарықтық қатынастарға өтуге байланысты ақша нарығы, валюта және құнды қағаз нароықтары бой көтерді, оларға қатысушылар:
• Коммерциялық банктер;
• Қор биржалары
• Кейбір кәсіпорындар мен ұйымдар;
• Кәсіпкерлер мен жеке тұлғалар.
Кәсіпкер немесе бизнестің осы саласына қатыстылар өздерінің іс-әрекеттерін құнды қағаз нарығы мен маркетингтік қызметті ұйымдастырудан бастайды. ......