Педагогика | Жалпы орта білім беру мектептегі кәсіптік білім беру

Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ.....................................................................................
І бөлім Оқушыларға кәсіптік білім берудің теориялық негіздері
1.1. Кәсіптік білім берудің мәні мен мазмұны.....................................
1.2. Педагогикалық –психологиялық ғылымындағы оқушыларға кәсіптік білім беру проблемасы..........................................................................
ІІ бөлім Жолпы орта білім беру мектептегі кәсіптік білім беру жолдары...............................................................................................................
2.1.Қазіргі мектеп жағдайындағы кәіптік білім беру жағдайы..................
2.2.Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру арқылы кәсіби
біліктілігін жетлдіру жолдары............................................................
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ.......................................................
ҚОСЫМША.......................................................................................................
Кіріспе
Кәсіптік педагогика - жалпы педагогиканың бір тармағы ретінде енді өркендеп, дамып келе жатқан жас ғылым. Жалпы педаготика атауы ескі грек сөзінен «пайдос» - бала және «аго» -жетелеу ұғымын береді. Сөзбе-сөз аударғанда «бала жетелеу» деген мағьшаны білдіреді.
Ежелгі Грекияда педагог деп өз қожайынының баласын епке жетектеп апарып, әкелетін құнды айтқан. Ал мектепте _!Әріс беретін құлды ғалым деп атаған.
Бертін келе педагогика сөзі қазіргі мәніне жақын «баланы- мірге жетелеупіі» ғалым ретінде қалыптаса бастады, яғни оны қытып, тәрбиелеи жаны мен рухын дамытатын өнер деп атасты. Атақты адамдардын қасына оны тәрбиелеген ұстаздарынң аты да қоса айтыла бастайтын болды. Бертін келе балаларды тәрбиелеу туралы ғылым да өзгешеленіп, дараланды.
Осылайша педагогика балаларды оқыту мен тәрбиелеу туралы ғылым ретінде қатыптаса бастады.
Педагогика туралы бұл көзқарас XX ғасырдың ортасына дейін сақталды. Тек соңғы онжылдықта ғана кәсіптік педагогикалық біліктілік тек балаларға ғана емес, оның үлкендерге де қажет екендігі сезіледе басталды.
Кәсіптік педагогика немесе кәсіби білім беру педагогикасы деп, адам баласының жасын,білім деңгейін және оның еңбегіменн кәсіптік іс –әрекетінінің сипатын ескермей-ақ,оның кәсіби даярлығын жетілдіруге қажет теориялық,практикалық білім жүйесі десек болады.
Кәсіптік педагогика-жеке тұлғаға кәсіп пен кәсіптік біліктіліктілікті қалыптастырудың заңдылықтарын зерттеййтін, әлеуметтік сұранысты қанағаттандыратын ғылымның негізгі саласының бірі.
Қазақстан Республикасынының Призиденті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында»атты Қазақстан халқына жолдауында «ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық.Біздің болашақтың жоғары технологиялыпқ және ғылыми қамтылуы өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет.Осы замағы білім беру жүйесінсіз әрі алысты барлап,кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инавациялық экономика құра алмаймыз»деп атап көрсеткен болатын.Бұл талаптар білім саласы қызыметкерлеріне үлкен міндеттер жүктейді.Себебі, әрбір мемлекеттің болашағы мектебінде шыңдалады.
Білім беру қызыметінің кәсіптік біліктілігін арттыру және қайта даярлау үздіксіз үрдіс болып табылады.Білімділікті арттырудың үздіксіздігі мыынандай үрдістің органикалық байланысы мен қамтамасыз етіледі.Оқушының басшылығымен әрбір 5 жыл сайын ұдайы жүргізіліп тұртын арнайы ұйымдастырылған қысқа мерзімді оқыту және курс барысында да сондай-ақ курс аралық кезеңдерде де жүзеге асырылып тұратын өзін –өзін бейімдендіру.
Курстық жұмыстың мақсаты:Оқушыларға кәсіптік бағдар беру жүйесінің маңызы мен мазмұнын анықтау.Оқушыларға кәсіптік бағдар беру жүйесі жайлы теориялық зерттеулерді қарастыру.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні:Педагогика
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қазіргі қоғамдағы оқушыларға кәсіптік бағдар беру жүйесінің максат-міндеттері мен мазмұнын қарастыру.
- Мектептегі оқушылрға кәсіптік бағдар беру жүйесі оның ерекшеліктерін анықтау.
- Жаңа типті мектептегі кәсіптік бағдр беруді ұйымдастыру ерекшеліктерін қарастыру.
- Қазіргі мектептегі кәсіптік бағдар беру жүйесін ұйымдастырудың дамыту жолдарын анықтау.
1.1 Кәсіптік білім берудің мәні мен мазмұны
Оқушылардың кәсіптік бағдарларын қалыптастыру жан-жақты зерттелген десек те, қоғамның жаңаруы, нарықтық экономиканың өмірге дендеп енуі, жаңа реформалар мен саяси жүйенің өзгеруі оқушыларға кәсіптік бағдар беруде жаңаша көзқарас тұрғысынан қарауды талап етіп отыр.
Нарықтық экономиканың тұрақтылығы білім мен ғылым, техника
сапаларында бәсекелестікті қажетсінеді. Бәсекелестік нарықтық еңбек
қанынасының барлық салаларын қамти отырып тұлғаның кәсіптік
әрекеттегі қабілеттерімен, бейімділіктерімен ғана өлшенбейді. Сондық-
тан нарықтық экономика жағдайындағы кәсіптік бағдар беруді оқушы-
ылардың кәсіби дайындығы, жарамдылығы негізінде олардың рухани
тұрғыдан жан-жақты дамуын және дара психологиялық ерекшеліктерін
ре отырып жүргізуге тиіспіз. .
Мемлекеттің негізгі стратегиялық басымдылықтарының бірі - бәсекеге қабілетті мамандар даярлау. Бәсекеге қабілеттілік жеке тұлғаның еңбекке қабілеттілігінен, кәсіби бейімділігінен, еліміз үшін пайдалы кәсіби әрекеттің шынайы көрінісінен туындайтын маңызды мәселе.
"...Бәсекеге қабілеттілік тек қана кәсібилік емес, сонымен қатар, жеке тұлғалық компоненттермен де анықталады, яғни жеке адамның қонымды, тұрақты қасиеттерінің жиынтығымен, мінезімен, кәсіби іс-әрекетте қызмет істей алатын қабілеттері және жағдайымен тұлғаның бәсекеге қабілеттілігі интегративті параметрлермен сипатталады:
Қабілеттер - мақсаттың нақтылығы мен қундылық бағдарлар, іске деген шығармашылық қарым-қатынас, психологиялық төзімділік пен нкемділік, тәуелсіздік; мінез - еңбексүйгіштік, үздіксіз өзін-өзі дамыту мен әрдайым кәсіби өсуіне талпынушылық" деп атап көрсетеді Г.Халықова.
Өз кәсібін дұрыс таңдай білген оқушы оған әр уақытта шығармашылықпен, жауапкершілікпен қарап, қабілеті мен бейімділігі белгілі бір кәсіп саласына сай қалыптасқанда ғана сапалы маман болатыны белгілі жайт.
Ендеше мемлекет алдында елжанды, өз ісіне шебер кәсіп иесін ітәрбиелеу күн тәртібінде тұрған мәселе екендігі даусыз. Өйткені, өз Отанын сүйетін, оған қалтқысыз қызымет етуге дайын маман өз кәсібіне сай қабілет, бейімі қалыптасқан маман ғана емес, ол адамгершілік, моралдық тұрғыдан үйлесімді дамыған тұлға болып табылады. Сол
сбепті де кәсіптік бағдар беру оқушының тәрбиесімен, оның жеке бас дамуымен де тығыз байланысты. Себебі, оқушылар тек қана өздерінің қызығуына, қабілет, бейіміне қарай бой түземейді, сонымен қатар
адамгершіліктік құндылықтар негізінде де қалыптасады. Сондықтан мек-нитен тыс жұмыстар арқылы да оқушыларға кәсіптік бағдар беруде қоғамның рухани, адамгершілік құндылықтарымен байланыста жүргізу шарт.
Қазақстандық авторлар Р.Озғамбаева, Г.Саудабаева, Л.Мажитова, Мүсілімов, т.б. өз еңбектерінде "оқушыларға кәсіптік бағдар беруді" оғарыдағы айтылған мәселелерді ескере отырып жан-жақты зерттеген. Мәселен, Г.Саудабаева кәсіптік бағдар беру жүйесін ғылыми тұрғыдан жан-жақты талдай отырып оны "кәсіби дайындық" және "кәсіби іріктеу" тұрғысынан қарастырады. Нәтижесінде оқушыларға кәсіптік бағдар беру мәселесінде "кәсіптік бағдарын" және "кәсіптік дайындығын қалыптастыру қажет" деген пікірге келеді.
В.Сахаров кәсіби дайындық тұжырымдамасына төмендегідей сипаттама береді.
1. Кәсіби дайындық саяси-идеялық, еңбек, адамгершілік, т.б. ш яқты күрделі құрылымдардан тұратын тұлғаның интеграциялық санасы.
2. Өз отанының азаматы ретінде қалыптасқан тұлға дүниетанымның құрамды бөлігі.
3. Болашақ кәсібін саналы таңдауды қамтамасыз ететін, кешенді қалыптасқан тұлға сапасын айқындайтын өлшем.
4. Тұлғаның белсенді өмірлік позициясынан туындайтын деріші кәсіп таңдауы.
5. Кәсіби дайындықта субъекті мен объектінің өзара байланысын қамтамасыз ететін жеке әрекетке өтудегі мақсаттылық қызмет (дея тельность).
6. Кәсіби дайындық тұлғаның тек қана танымдық емес, өмірлік көзқарас тұрғысынан көрінеді.
Дамыған кейбір шетелдік тәжірибеге назар аударсақ, нарық жағдайындағы жастардың әлеуметтік икемділігі олардың кәсіби даярлық деңгейіне байланысты екенін көрсетеді.
Мектепті бітіруші түлектердің басым көпшілігі өз қызығуларим қабілеті мен бейімділіктерін толық ескермей ЖОО-ға түсетіндіктен, болашақ кәсіби іс-әрекетіне сай қалыптаспаған, оқу әрекеті нәтижесіз қызмет етуді тек табыс көзі санайтын жастардың кездесетіні жасырын емес. Осыған орай, өз Отанына адал қызмет етуге адамгершілік тұрғы дан дайын, нарықтық экономика сұраныстарына байланысты кәсіби қызығуы, қабілеті мен бейімділіктері қалыптасқан кадр даярлау кш зек күттірмес маңызды мәселелердің бірі.
Кәсіби бағдар беру - жас ұрпақты өзіне ұнаған тиісті мамандықты саналы таңдап алуға дайындауға бағытталған мектеп мұғалімдерінің, технологтардың, дәрігерлсрдің, инженер-педагоггердің, жанұяның, енбек ұжымдарының бірлескен іс -әрекеті. Кәсіби бағдар бсру окушыларды мамандықтар әлемінде,олардың мазмұны, ерекшеліктері, жеке тұлғаға қоятын талаптарын өз бойындағы қасиеттерімен ұштастырып, өндіріс, шаруашылық
салаларының даму міндеттеріне, оныц нарықтық экономика жағдайындағы рөліне сай саналы таңдалып алынған мамандыққа мүдделілігін тәрбиелеуді қажет етеді. Кәсіби бағдар беру жүйесі қазіргі таңда жастарды өз бетінше кәсіи үйренуде ғылыми-теориялық және практикалық кабілеттерін, ел экономикасындағы қажеттілікпен ұштастыру болып отыр.
Кәсіби бағдар мақсаты жас ұрпакты саналы түрде мамандық таңдауға дайындау, үйрету екендігі белгілі. Ол үшін мына нәрселер қажет:
♦ Оқушылардың бойында ішкі психологиялық - әлеуметтік мәнділікті реттейтін қызмет түрлерін тәрбиелеу;
♦ Түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын тәрбиелеу;
♦ Кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке ала отырып орындау бағытын жетілдіріп, тәрбиелеу.
Кәсіби бағдар берудіц негізгі компоненттсрі:
1. Кәсіби бағдар беруді ақпараттандыру.
2. Қоғамдық пайдалы өнімді еңбекке жас кезінен бастап үйрету.
3.Кәсіби бағдарға арналған кеңестер беру.
4.Кәсіптік бейімделу.
Кәсіптік мектеп оқушыларының кәсіби бейімделуі
Отандық педагогика ғылымыпда бейімделу мәселесінің жүйелі - түрде зерттелуі 60 - 70 жылдары басталды. Алғашкы нәтижелері а бастағанымен бұл мәселеде әлі толык қалыптасқан, калпылама, ұғымдама, тұжырымдама әлі анықталған жоқ.Бейімделу терминін орысша «адаптатция», деген мағынаны беріп, негізінсн қоғамдық ғлымда (әлеуметтік, психология, педагогика) жаратылыстан,биология ғылымдарымен әлеуметтік мәнде «адам - орта» түрінде жақындасып, үндесіп келуін білдіреді. Бейімделу ұғымының мәнінде жана нәрсеге «ыңғайлану», «өз бетінше үйрену». «өздігінен оқу ұйымдастыру» түсінігін береді.Жеке тұлғаның өзінің түрлі ерекшеліктеріне сәйкес бейімделу процесі де түрл денгейде жүреді, әсіресе ол, адамның ойлау жуйесіне,қабылдау мүшелеріне, жеке мінез-құлық, қасиеттсрі, білім деңгейіне сәйксс жылдам не баяу, түрлі эмоциялық әрекеггердің аз я көп жұмсалуына байланысты, уақыт айырмасына қарай әртүрлі жүруі мүмкін Бейімделу ироцесі тек кәсіп саласы емес, адамнын тұрғылықты жерін я өмір сүру ортасы өзгергенде, әскер қатарына қызметке шақырылғанда, т.б. жағдайларда да жүреді. Ал жалпы педагогика мүны «Тіршілік өту жағдайына адамнын өз тұлғасын қолайла әрекеті. Тәрбиелену және оқу барысына байланысты қоғамда белгіленген ережелерге оқушылардыц өз тәртібін сәйкестендір;-болып табылады» деп түсіндіреді.
Орта кәсіптік мектептерде кәсби білім беру дегеніміз инженер дедагогикалық ұжым мен оқушылардың бірлесксн іс-әрекеті, олардың теориялық білім негідерін,практикалық қабілеттері мен дағдыларын қалыптастыру. Сонымен қатар бслгілі бір кәсіпорын талап етіп отырған біліктіліктер денгейін қалыптастыру.
Білім мазмұны –бұл тиісті орнында жүйеге келтірілген білім,билік және дағдыларды игеру барысы және нәтижесі, оқушыны өмірге : және еңбекке дайындаудың қажетті шарты. Адам ойында шындықтың дұрыс бейнеленуі, қоғамдық тәжірибеде тексерілген таным барысының нәтижесі. Білім адамдардың қоғамдағы материалдық және рухани іс-әрекеті нәтижесі ретінде пайда болды.Кез-келген шындықты бейнелеу білім болмайды. Ал адам өзін-өзі өмірдегі іс-әрекетінен, оның объективті жағдайлары мен шарттарына бөліп қарайды. Адамдар болмысы тәсілдерінің өзі олардың әлемге қатынас тәсілдерінің мақсатына сәйкес және тек адамдармен қарым-қатынас арқылы жүзеге асатын нақты іс-әрекеті. Тек білім мазмұны ғана іс - әрекет мақсатын теориялық жақтан дұрыс көруге мүмкіндік береді.
Арнайы технология болса ғылым негіздерін қазіргі техника, технология және өндірісті ұйымдастыру тұрғысынан карайды. Ол оқушылардың мына төмендегі мәселелерді үйренуіне мүмкіндік жасайды.
-тиісті өндіріс саласы мен оның даму болашағы туралы жалпы мәлімет береді;
-қазіргі заманғы техника, өндірісті механикаландыру мен автаматтандырудың кешенді жүйесін неғұрлым тиімді пайдалану.
кұрылғылардың негізгі мәліметтерін, жұмыс істеу принциптерін білуді үйретеді;
- жаңа техника мен технологияларды, өндірісті дамытуды әлемдік деңгейдегі озық әдістерімен хабардар етеді;
- еңбекті ғылыми ұйымдастыруды, өз жұмыс орнында еңбек кауіпсіздігін, өндірістік санитария мен жеке гигиена ережелерін сақтауды үйретеді.
Жалпы техникалық данындық- жекелеген өндіріс салалары бойынша ғылыми-техникалық және әлеуметік-экономикалық бағыттар бойынша өндіргіш күштердін дамуы, білім мен дағды жүйелері туралы хабардар етеді. Қазіргі кәсіптік-техникалық оқу орындарында «Материалтану», «Электротехника», «Техникалық сызу», «Техникалық өлшеу және дәлдік шегі» сияқты жалпы техникалық пәндер жүреді.
Өндірістік оқыту барысында ғылыми теорияны практикалық тәжірибе нсгізі арқылы оқытушылар окушылардың біліктілігі арттыруға жол ашады. Теория мсн практика бірлігінде тәжірибенің айқындаушы рөлі бар. Өндірістік оқыту шебсрлері мен оқушылар арасында білім, білік және дағдыларын іске асыруда бірлескен қимыл-әрекет, практикалық қызмет аясында кәсіби шеберлікке баулу процесі қалыптасады. Ол өндіріс орындарында немесе оқ шеберханаларында жүргізіледі.
Практикалық біліктілік - еңбек қызметтерін сапалы мақсатты, тиімді тәсілдермен атқара алу кабілеттілігі. Белгілі бір ережеге және оны нақты міндеттерді шешу барысында лайықты пайдалануға негізделген жаңа әрекетті меңгерудің нәтижесі. Білікті іс - әрекет орынды тәсілдерді тандай білуден, тек қана таңдай білуден емес, оларды тәжірибеде орындаудан көрінеді.
Кәсіби дағды - кез-келген әрекеті орындай білуде жаттығу арқылы бекітілген білікті дағды деп атайды. Ал, кәсіби дағды белгілі бір кәсілті меңгеру барысында практикалық жаттығулар арқылы қалыптасатын еңбек қызметін автоматты түрде сапалы әр сандық көрсеткіші болып табылады.
Дағдының психологиялық тұрғыдан мынадай түрлері бар:
- қимыл дағдысы:
-ойлау дағдысы;
-сезім дағдысы;
Қимыл дағдыларында жұмысшылар еңбек қимылдарын дәл, және аз күш жұмсай отырып тиімді үйлестіру әрекетін қалыптастырады. Ойлау дағдылары жұмыс барысында стандарты қалыптасқан, арнайы ойлау процесін қажет ететін дағдылар. Сезімдік дағдылар жұмысшылардың іс - әрекетті атқару кезінде сезім мүшелері арқылы қалыптасқан технологиялык процестер мен материалды сұрыптауларда пайда болады. Сондай-ақ бұл әрекет өндіріс процестерін ұйымдастыру мен тауар сапасын бақылау кезінде байқалады.
Кәсіптік педагогиканың негізгі категориялары (кәсіптік білім, кәсіптік оқыту және кәсіптік тәрбие)мен оның басты ұғымдары оның тезаурсын құрайды.
Кәсіптік педагогиканың негізхгі категорияларын анықтайық.
Кәсіптік білім- бұл белгілі бір жүйеде кәсіп бойынша алынған білім, білік және дағды жыйынтығы және оны тиісті кәсіптік ортада пайдалана білудің ережелері мен нормалар тәртібі.
Кәсіптік оқыту-бұл оқушы мен инженер-педагоктың кәсіп бойынша ғылыми-техникалық ілімді игеру кәсіптік білік, дағды қалыптастырудаа бірлескен іс-әрекет.
Кәсіптік тәрбие- оқушымен инженер-педагоктің белгілі бір кәсіптік ортада жеке тұлғаның өзін-өзі алып жүру ережелері мен нормаларының жиынтығын қамтитын әлеуметтік құбылыс.....