География | Дүние жүзінің мал шаруашылығының негізгі салалары

Мазмұны

I.Кіріспе
1.Дүние жүзінің мал шаруашылығының негізгі салалары.
1.1.Ірі қара мал шаруашылығы.
1.2.Қой шаруашылығының географиясы.
1.3.Жылқы және түйе шаруашылығының географиясы.
1.4.Құс шаруашылығы.

2.Мал шаруашылығының өнімдері.
2.1.Жүн өнімдері.
2.2.Ет өнімдері.
2.3.Сүт өнімдері.

3.Мал шаруашылығы өнімдерінің тамақ және жеңіл өнеркәсіптің дамуындағы рөлі.

II.Қорытынды.

Пайдаланылған әдебиет

1.1. Ірі қара мал шаруашылығы.
Россияның ірі қара мал шаруашылығының басты бағыты Қазақстанға ауған. Сонымен қатар, Орталық Поволожье немесе Солтүстік Кавказда, Сібірде. Орталық Қара теңіз аудандарына негізделген. Ол қазіргі уақытта да өз көзқарастарын сақтап қалуда.
Қазақстанда ірі қара мал шаруашылығы байырғы заманнан бері келе жатқан шаруашылық түрі. Шамамен 270-300 жылдан бері Қазақстандағы жекелеген аудандардың базарлардан алшақ орналасқандықтан ауылдарда жылқы өсіру, қой өсіру, сонымен қатар ірі қара мал шаруашылығымен айналысқан. Көшпелі өмір сүру мал шаруашылығының қыста қыстауда және жазда жайлауда, шүйгінді шөп пен жемнің арқасында көшіп-қонып, мал шаруашылығының дамуына әсер етеді. XIX ғ. II жартысында Қазақстаннан Россияның орталық бөліктеріне тарайтын еді. Жем-шөп базасының әлсіз болуы қазақ жерінде жұттың қайталануына әсерін тигізді. Ол мал шаруашылығының дамуын әлсіретті.
Сонымен қатар, ірі қара мал шаруашылығымен төменгі Поволожье де айналысты. Оның басты себебі көптеген аумақтарда егін шаруашылығымен айналысу мүмкін емес еді, сонымен қатар халықтың мал шаруашылығымен айналысуға құштарлығымен байланыстырады. Ол шаруашылық дамуына әсер етеді.
Солтүстік Кавказдағы шөлді аймақтарда мал шаруашылығынан жылқы өсірумен, қой өсірумен айналысады. Оның біршама аудандарында ірі қара мал шаруашылығымен айналысады.
Сібірдегі ірі қара мал етіне деген қажеттілік бұл шаруашылық түрінің дамуына әкелді. Бірақ Сібірдің кең жері малдың жайылымына жеткіліксіз. Ет өнімін алу үшін малдың еттілігі аз , өнімділігі жеткіліксіз малдар әкелінді. Батыс Сібірде мал шаруашылығының өндіру жерінің аздығына байланысты мал шаруашылығының дамуы төмен болуда. Бұл жерде мұздатылған ет алумен, тасымалдаумен орталық бөліктері айналысады.
Орталық Қара теңіз аудандарында жон мен барте азықтану тәжірибеге алынған. Сонымен қатар бидай өндірісінің дамуы жоғары болғандықтан, оның малға қажетті азық-түліктері өте арзан бағамен алуына да байланысты. Бұл жердегі шаруашылықтардың азық-түлік базасының ауданы бүкіл ірі қара малды азықтандыруға жеткілікті болатын. Оның басқа аудандардан жем-шөп жетпеген малдар үшін де жеткілікті болды. Мұндай жағдай, яғни бір аудандардың жем-шөбі көп, екінші аудандардың жем-шөбі аздығы, жерді дұрыс пайдалануға әкелді. Оның жем-шөпті ауданы Голандия, Бельгия, Польша, Швейцария, Греция деген бес елдің аумағына тең еді. Сондықтан да оны толығымен емес, экономикалық кезекпен пайдаланды.
Россияда ірі қара мал шаруашылығы мал шаруашылығының ең экстенсивті түрі, әсіресе жайылымды ірі қара мал шаруашылығы. Елдің оңтүстігі мен оңтүстік шығысы айналысқан, сүтті мал шаруашылығы батыста және орталық аудандарының біршама аудандарында дамыған.
Ірі қара мал санының 80% крестян шаруашылығына негізделгендіктен аз бөлігі ғана помещиктердің иеліктерінде еді. Кейбір помещиктер ірі қара мал шаруашылығымен айналысқан өз иеліктеріне шет ел малдарын әкелуді көздеді. Сонымен тұқымдандыру жұмыстары жүргізілді. Бірақ бұл ірі қара малдың асыл тұқымдануымен көзге түсе қойған жоқ.
Ірі қара малдың саны көбеюі мен ет өндірісінің дамуы халық қажеттілігін қамтамасыз етті. Бірақ Солтүстік Америка, мұхит елдері, Батыс Еуропа елдеріне қарағанда жергілікті халықты етпен қамтамасыз ету әлі де артта келуде.
Мал шаруашылығының жалпы сипаттамасы. Елімізде мал шаруашылығымен өте ерте уақыттан бері айналысады. Малдың ең басты өнімі–ол жүн. Бағалы техникалық қасиеттерге ие табиғи жүн көптеген түрлі киім, мата, кілем, аяқ-киім өндірудегі шикізат көзі болып табылады. Қазіргі уақыттағы жағдайға байланысты, яғни химия өнеркәсібінің үздіксіз дамып және синтетикалық талшықтардың өндірілуіне қарамастан, қой жүніне сұраныс азаймайды. Оның себебі жүннен жасалған заттар жылулық қасиетімен ерекшеленеді. Сонымен қатар табиғи және жасанды жүннен жасалған заттарда екеуінің де қасиеті кездеседі. Сондықтан да одан әрі табиғи және жасанды жүн шығару өндірісі дамып, мал жүніне қажеттілік артуда.
Колхоздар мен совхоздарда жіңішке жүн өнеркәсіптері өсті, ол жеңіл өнеркәсіп үшін ең басты шикізат көзі болып табылады. 1983 жылы мемлекетке жүн өткізу жоспары артығымен орындалып жатты. Жүн өткізу оның салмағы мен тазалығына байланысты қабылданды. Бұл өндірістер жағымды нәтиже көрсетті, Колхоздар мен совхоздарда малдық өнімділігі мен оның тұқымына көңіл бөле бастады. Халық шаруашылығында қазіргі уақытта жүнге деген қажеттіліктің 70-80%-ті қамтамасыз етілуде. әсіресе жеңіл өнеркәсіп меринастың және кроссбердің жүніне қажеттілік туғызып отыр. Сондықтан да осы өнімді алу үшін көп қаржы бөлінуде. Көптеген аудандарда жіңішкежүнді қой өсіру белең алуда. Ол жұқа жүннің көп бөлігін және де көп мөлшерде береді.
Россия Федерациясында тонкорунді және жартылай тонкорунді қой өсіру 96,8% ,Украинада–93,3, Қазақстанда– 61,2, Азербайджанда–66,3, Қырғызстанда–98,7, Арменияда–79,2% құрады. Осыған қарамастан, жүн өнімі жоғары емес тұғын. Орта есеппен бір қойдың таза қырқылған жүн салмағы бүкіл елде–1,7кг, ал РСФСР–1,8, Украинада–1,54, Қазақстанда–1,64, Қырғызстанда–1,9кг болатын. өнімнің төмен болуының себебі–жем-шөп базасының әлсіз болуынан. Орта есеппен елде соңғы жылдары бір қойды бағу үшін 280–300ед. жем керек, ал оның нормасы–500.
Қой сүті өте тойымды:оның құрамында 18-20% құрғақ заттар,7-10% май құрайды. 1кг жұмсақ сырды дайындау үшін 4,5-5кг қой сүті қажет, ал 1кг қатты сыр жасау үшін 6-7кг қажет. Орталық Азияда және Оңтүстік Қазақстан оьлыстарында қаракөл қойларын сауады, ал Закавказьеде–жергілікті халық жүнділерді, ал Молдавияда–цигайскилерді сауады.
Мал шаруашылығы жүннен жасалған және шуба өнеркәсібі үшін басты шикізат көзі болып табылады. Шуба мен жүн қойлары, сонымен қатар қозының терісі өңделетін шикізаттың 88% құрайды, соның ішінде жүнді қой 54% ,шубанікі 32, қаракөл және т.б. қозылардың 1 анық жасындағы терісі 3% құрайды.
Үлкен қалыңдығы, біртектілігі және жүннің жұмсақтығы жоғары сапалы жүн өндіруге септігін тигізеді. Түрінің әдемілігі және де шубаны киюдегі бірқалыптылығы,т.б.
Цигайски қойлардың жүнінен жасалған заттарға халықтың сұранысын әрқашан туғызған. Романов қойларының жүніне жасалған заттар, киімдер үлкен сұранысқа ие.
өз елімізде және де шет елдерде өте жоғары бағаға қаракөл қойлары ие. Қаракөл қойларының жүні, терісі өз әсемділігімен, қайталанбас қасиетімен көзге түседі. Одан әйел киімдерін, бас киімдер, жаға т.б. заттар тігеді.
Өзбекстан, Түркіменстан, Тәжікстан және Қазақстанның оңтүстік аудандарында қаракөл өндірісі мал шаруашылығында бастыорын алады.
Мал шаруашылығы ауыл шаруашылығының экономикасында басты орын алады. Көптеген шаруашылықта жүн, мал еті, т.б. өнімдерінің тасымалдануы мал шаруашылығындағы түсетін пайданың басым көпшілігін құрайды, ал шөлді жерлерде мал шаруашылығы ең басты сала, табыс көзі болып табылады.
Қазіргі уақыттағы ауыл шаруашылығының дамуында өндірістің өнім өндірудегі сапасына көп көңіл бөлінуде. Кейінгі уақытта материалды-техникалық базасын күшейтумен қатар, жаңа технологияларды пайдалану, өндіру процестерін комплексті механизацияландыру үстінде. Басты мәселе жем-шөп базасын күшейту, шөп өнімін көбейту және де комплексті-механизацияланған құрылыстар салуға көп көңіл бөлуде.
1.2.Қой шаруашылығының географиясы.
Мал шаруашылығы дүние жүзінің көптеген елдерінде өнімді жануар өсіру саласының басты бір бұтағы десек болады. Австралия, Жаңа Зеландия, Аргентинада ол ауыл шаруашылығының экономикасын айқындайды. Табиғи және экономикалық жағдайларына байланысты және этникалық ерекшеліктерге байланысты мал шаруашылығының түрлі бағытын және өнімділігі жағынан әр түрлілігін қалыптастырған.
Экономикасы жағынан дамыған елдерде асыл тұқымды қой өсіру басты орын алады. Оның себебі, жұқа және жартылай жұқа жүн өнімін өндіру және сапалы жас қой . азия мен Африка, сонымен қатар Еуропаның көптеген елдерінде кобінесе қалың жүн, ет және т.б. өнім беретін асыл тұқымдылар қолданады.
Дүние жүзіндегі қалыптасқан қой тұқымдары өзара тері жамылғысымен басқара жағымды қасиеттеріне байланысты ажыратылады. Мысалы, оның табиғи климат ортасына , жем-шөп жағдайына тез қалыптасуымен сипатталады. Көптеген асыл тұқымдылар екі жақты өнімділігімен жақсы сипатталады.
Азия елдерінде көбінесе қалыңжүнді қойларды өсіреді. Оның көп бөлігі Индияда (26 тұқым), Иран (18), Пакистан (13), Турция (12) қалыптасқан. Сонымен қатар Индия, Индонезияда жүнсіз қойларды да өсіреді. Олардың басты өнімі ет болып табылады, кейбіреулерінде сүт те.
Тонкорунді қойды Индияда өсіреді, ал жартылай тонкорунді қойды Индия, Пакистан, Монголия, Турцияда өсіреді. Афганистан, Иран, Иракта қалыңжүнді тұқымдарынан басқа сүтті тұқымдарын да өсіреді.
Африка елдерінде 82 тұқымды қой өсіреді, оның 43 түрі–жүнсіз, 29–қалыңжүнді, 5–жартылай жұқа, 5–жіңішке жүнді қойлар болып табылады. Бұл континентте қаракөл қойларын өсірумен Намибия, Ангола және Мозамбик айналысады. Бұндай тұқымдар құрылымын Африка елдерінің табиғи климат жағдайымен де түсіндіруге болады.
Америка континентінде жіңішке тұқымды қойларды тек АҚШ қана өсіреді; жартылай жіңішке тұқымды–АҚШ, Аргентина, Уругвай, Солтүстік және Оңтүстік Американың біршама елдерінде қалыңжүнді қой өсірумен айналысады, Куба мен Бразилия жүнсіз қой қой өсірумен айналысады.
Еуропа дүние жүзі бойынша тонкорунді тұқымды қой өсіруден 2-ші орында. Онымен СССР-де Болгария, Венгрия, ГДР, ФРГ, Испания, Румыния, Италия, Португалия, Франция, Югославия айналысады. Көптеген Еуропа елдері үшін тұқымдардың көптігімен сипатталады.Мысалы: Ұлыбританияда–47 тұқымды, Италияда–37, Францияда 36, Югославия–22, Болгария–16, Греция–15 түрімен айналысады. Көптеген тұқымдардың саны мен ауыл шаруашылықтағы маңызы, салыстырмалы түрде аз, бірақтан да оны жаңа асыл тұқымды шығару үшін оның генотипін қолданады.
Көптеген капиталистік және дамушы елдерде мал шаруашылығы тікелей нарық коньюнктурасына, ауа райы мен жем-шөп жағдайына тәуелді болады. Егер сұраныс ұлғайып, жүннің бағасы жоғары болвп, етке сұраныс артса, онда ол дүние жүзіндегі нарық жағдайына, қой санына және өнімді өндіру көбейе түседі, кейбір жағдайда керісінше, бағаның төмендеуі, климат жағдайының нашарлауы мал басына ие өнім шығаруына әсерін тигізеді. Соңғы уақытта көптегенелдерде мал шаруашылығы өзгеріске ұшырауда. Етке деген, әсіресе қозы етіне сұраныстың артуы мал басының артуына әкелді, бірақ та дүние жүзілік ет өндірісінің өнім өндіру көрсеткіші ұлғаймады. Өндірістің құлдырауы шығынсыз жағдайларға байланысты төмендей бастады. Нәтижесінде қой өсіру көрсеткіштері төмендеді, ет өнімінің шығуы да құлдырады.
Қой етін шығарудан дүние жүзі бойынша СССР бірінші орынды, Австралия, Жаңа Зеландия, Турция, Иран, АҚШ, Аргентинм, Франция тұрады. Азия мен Африка елдерінде басты орын қаракөл қойлары болып табылады. Қаракөл қойлары өте төзімді, құрғақ, ыстық климатқа жақсы қалыптасқан, бағалы өнім беретін қой, оны шөлді және жартылай шөлді аудандарда өсіру өте тиімді. Қаракөл қойын өсіру Намибия, Афганистан және Иранда жақсы дамыған.
Австралия ұзақ уақыттар бойы мал өндірудің көлемімен оның жүнін игеруде бірінші орындарда тұрды. 1981-1984 жылдар аралығында 133-139млн. Қой өндірген, ал жүн болса 700-720млн. т болатын. 1985ж. қой басы саны біршама өсті, ал жүн өндірісі 815млн.т өсті. Австралиядағы меринос өндірісі қазіргі уақыттың өзінде де басты орында тұрады, оның 75-76% жіңішке жүнді қой өндірісі құрайды. Мериностан басқа корриделий, кроссбер, комбек және ағылшын тұқымдыларды өндіреді. Австралияда қалың және қатты жүндіні өндірумен айналыспайды.
1985ж. Австралияда Совет Одағымен мал басының саны бірдей болатын. Бірақ жүн өндіруде Совет Одағы Австралиядан қайда артта қалған болатын. Оның екі себебі бар еді: жүн өндірісінің 73% жіңішке жүнді қой өндірісі өндіреді, ал 27% қатты жүн өндірумен айналысады, екіншіден, малдың жүн өнімі Австралиядан артта қалуда.
Австралияда жүннің техникалық қасиеті мен оның жүйесіне көп көңіл бөлінді: оның ұзындығына, төзімділігіне, талшықтың құрылымы мен қасиетіне және майлы қасиетіне байланысты көп көңіл бөлінді. Осы қасиеттерді анықтау жолдары да жетілдіруде, оның қалыңдығы, ұзындығы бірнеше өлшемдер жүргізе отырып анықтайтын болатын. Бұндай техникалық анықтау жолдары жүннің қасиеті бойынша жаңадан талшықтың сапалы қой отарларын қалыптастырып, жүннің сапалы өнімін алуға көмектеседі. Сонымен қатар, Австралиялық бағалау жүйесі жүннің қалыңдығы, оның қаттылығы, жуылған күнмен қатар обьективті бағалау жүйесін де қолдана бастады, оған арнайы құрал-жабдықтар пайдаланылады.
Қазіргі уақыттағы австралиялық мериностар сипаты бойынша үшке ......