География | Барсакелмес қорығы

Мазмұны
Кіріспе..............................................................................................................3
І - тарау.
1.1. Барсакелмес қорығы................................................................................4
1.2. Жер бедері мен ауа – райы...............................................................7
ІІ тарау.
2.1. Өсімдіктері...............................................................................................11
2.2. Жауарлар дүниесі....................................................................................13
2.3. ғылыми және басқа жұмыстар........................................................25
Қоыртынды...................................................................................................27
Пайдаланылған әдебиеттер.....................................................................28
Кіріспе
Біз ең алдымен жұмысымызға кіріспес үшін тақырыпқа байланысты терминдік сөздер мен анықтамаларды жазып кеткеніміз дұырс шығар. Сонымен бірге Қазақстан трриториясындағы қорықтарға тоқталып соның ішіндегі Барса келмес қорығына тоқталып біріншіден Барсакелмес қорығының жерберіне және де жануарлар дүиесіне тоқталамыз. Барсакелмес қорығының климаты және жер бедеріне байланысты бөлінеді және топырағының түсінің әр түрлілігінің тарлуы жайында айтылған. Барсакелмес қоырғының жануарларының түрлері және жердің аумағы қорықтардың мақсаты жайлы айтамыз және Барсакелмес қорығының зерттеген ғылыми жұмыстарға тоқталамыз.
Барсакелмес мемлекеттік қорығы.
Барса келмес мемлекеттік қорығы 1939 ж. ұйымдастырылған. Ал Арал теңізінің Солтүстік батысында белгіленген. Барсакелем с аралында орналасқан. Әкімшлілік терреториялық бөлінісі жағынан қорық Қызылорда облысының Арал ауданына қарайды. Арал станциясында қорықтың орталық базасы бар. Батыс аралынан арал қаласына дейінгі қоымтық теңізбен жүзгенді 180 км ол ең жақын жаға - кулонды тізбегі. Ал олардың солтүстік батысындағы су молына қарағанда неғұрлым жақын, яғни 22,5 км қашықтықта орналасқан.
Жылдың барлық маусымында қорық пен арал Арал қалысы арнасында қатынас болып тұрады. Май айының ноябрьге дейін Арал портының жүк тасиетін келесі қорыққа қажетті таситын келесі қорыққа қажетті жүктерді жеткізеді. Сондай - ақ ай сайын алты рет екі араға самалет қатынасады.
Барсакелмес оңтүстік батыс солтүстік шығысқа қарай созылған арал, кеме жағасында шығанақ жоқ, кеме тоқтатуға өте қолайсыз. Аралдың 73 жылдығы 28 батыс бөлігінің ені 11,5 ол шығысындағы ені 2,5 км, аралдың жалпы көлемі шамамен 185 шаршы км.
Қорықтың орталық усадбасы аралдың солтүстікінде көтеріңкі жазықтау жерде, теңізден 2 км қашықтықта орналасқан орталықтың Аралдың шығыс батыс жағасынан бірдей қашықтықта орналасу қорықта бақылауға өте ыңғайлы, сонымен қатар, қорықта екі сордан бар.
Аралдың шығыс шетіндегі кордының жанында Өзбекстанның метирологиялық станциясы орналасқан. Бір – біріне ара қашықтығы 13 – 15 км – дей.
Алғаш рет. Арал теңізінің көзқарасында Барсакелмес аралы 18 31 ж. белгіленген бұл аралды тұңғыш рет зерттеуші лейтенант А. И. Будков болып саналды. Ал мұнда экспенденцияны 1848 ж. басқарып келген. Зерттеуші аралды және оның жоғары сипаттай келіп , оларды топографиялық картаға түсірген және теңіздің қайуанаттары жайлы көптеген коллекция жинаған.
Одан кейін бұл аралға 1900 жылы академик ик Л.С. Берг сопар шеккен. Осы атақты ғылымның ұсынысы , тұңғышы рет Арал теңізі мен Барсакелмес аралын зерттеуші және саяхатшыны есте қалдыру үшін теңіздің оңтүстік батысындағы ең үлкен бмүйіс Бутаковтың есімімен аталған. Берг экспедициясының құрамында ұлы ақын және зерттеуші Т.Г. шевченко болған. Ол Арал теңізі жағаларының суретін салған.
1929 жылы Барсакелем с аралында аң шаруашылық ұйымы болатын. ол осы аралға терісі бағалы аңды - балықты немесе орманды жерсіндірумен, өсірумен және оны аулау жұмысымен шұғылданды. Сондай - ақ, мұнда сұр кекіліктер, қырғауылдар, ро қоян қорқұйрықтар және ақбөкен сияқты бағалы хайуанаттар жіберілген. Сол кезде бұл құстар мен аңдар құрлықта өте сирек мәдениетін. Бұл бағалы жануарлар жаңа жерге тез жерсінік көбйе бастады. 1935 ж. батпақты жоспарлы түрде аулау басталды.
Бірақ кейінен аңшылық малшаруашылығына онша аңшылық шаруашылығы онша табысты болмаған соң ол жабайы қалды. 1939 жлылы осы шаруашылықтың негізінде барсакелмес қорығы құрылды.
Барсакелмес аралы қорық ұйымдарға өте ыңғайлы, тамаша табиғи лабораториялық орын болып санады.
Әрине, құрылықтың басқа жерлерінен қарағанда мұнда сирек кездесетін және бағалы жабайы жануарларды толық қарауға мүмкіндік туатыны сөзсіз.
Барсакелмес қорғы алғашқысында соны азайып құрып бара жатқан тұяқты аңдармен бірі - ақбөкенді қорғау мақсатында құрылды. Сонымен қатар қорық ұйымдастырылған кезде мұнда әдеби жайылып кету қауіпі төліп тұрған хайуан ат - құлан еді, оны басқа жерден әкеліп өсіру жоспарланған болатын. Бірақ бұл жұмыста жүзеге асыруға Ұлы Отан соғысының баталып кетуі кедергі жасады. Сондан қорыққа құланды әкелір жерсіндіру жұмысы тек 1953 ж. басталды. Қазірде қорық қызметтері алдында ғылыми жұмыстарымен қатер , осы шағын келген шөлді аралдың тамаша жануарлары мен өсімдіктер дүниесінің бұрынғы қолында сақтау міндеті тұр.
Барсакелмес қорығының ең басты ғылыми міндеті осы орындау табиғат комплексін қорғай отырып, қазіргі кезде тек Қазақстан көлемінде ғана емес, одақ бойынша сирек кездесетін және халықаралық табиғатты қорғауға қызыл кітабына жазылған құлан және қарақұйрық. сияқты хайуанаттарды жан - жақты зерттеу болып табылады. Сондай - ақ Барсакелмес аралының азық қорын жайылымды ұлғайту мүмкіндігін терең зерттеп білу алда тұрған міндеттерінің бірі.
Бұл қорық , негізінен құлап, қарақұйрық , ақбөкен сияқты жануарларды қарауға оралған бірден - бір табиғат лабораториясы боп табылады.
Жер бедерімен ауа райы.
Барсакелмес орналасқан ұзынша келген аралдың жағалауы аз тілімденгендіктерін, қолтық, қойнау шығанағы көп емес. Бұл арал - созды , жақырлы, жері құмды келеді. Биіктігі 100 етрдей үстіртті келген оңтүстігі теңізге тік жарқабақ болып тіреледі.
Сол күнен бастап ойпаттау жер көбіне белестерді , сирегірек төбелерде кездеседі.
Аралдағы құм төбелерде көптеген өсімдіктердің көбі хайуанаттарының сүйіп жейтін корегі болып саналады. Төбелердің биіктігі
6 – 7 м жетеді. Қыс айларында мұндай төбелердің арасы әртүрлі хайуанаттарының пайдалануына қолайлы келеді. Бұл аралда тұщы суы көбінесе ащы су келеді. ауыз суды құдықтан алады. Сонымен бірге, аралдың тұрғындардың таза суымен қамтамасыз ету үшін қыс айында теңіздің жоғарғы бетіндегі мұзды айдындар, оларды арнайы қызылған шұңқырларда сақтайды. Ал жабайы тұяқты аңдар жаз айында суды теңізден ішеді. Мұның өзі осы жердегі мекендеген жабайы жануарлардың теңізінің ащы суын ішуге бейімделгенін көрсетеді.
Аралдың жер бедері соңғы жылдары едәуір өзгерістерге ұшырады. Арал теңізі деңгейінің төмендеуіне байланысты оның жағасынан су кейбір жерлерде 200 – 300 м дейін қашықтап кетті. Осы себептен аралдағы ащы көлдер кеуіп қалды. Олардың орнына үлкен көлемді сор пайда болды. Сондай - ақ бірнеше жылдарынан жауын - шашын болмаған дықтан мұндағы тұщы сулар бөгет кеуіп қалды. Әрине , сондай - ақ өзгерістер қырықта мекендейтін жануарлардың тіршілік етуі жағдайына әсерін тигізетін сөзсіз Аралдың ауа - райы республикамыздың солтүстігіндегі қоңыржай шөлді аймақтар секілді жазы өте ыстық , қысы суық болады. Мұндай қыс 2 – 2,5 айға созылады. Жылдық жауын шашын 100 – 200 мм мөлшерінде түседі.
Қыста ауаның жоғары температурасы - 30 С болса, ең ыстық июль айында 38 С болады. Ноябрь айында бастап ауа райы суыта түседі, де ол февральдің аяғында қар ери батайды. Мартта орташа теспература 3,5 болады.
Қыс айында жауған қар жерде қар көп жатпайды, көбінесе солтүстік - шығыстан соққан жел ұшырап алып кетеді. Арал теңізінің аралының ауа - райына айтарлықтай өзгеріс келтірмейді. Жазда ауаның ылғалдылығы өте төмен , ол жауынды күндер аз болады. Қыс айында теңіз шала кетеді, сондқтанда бұл мезгілде жүк тасиытын кемелер жүрмейді.
Қорыққа қажетті жүктерді көбіне жаз айларында тасып алады. Қыста самолет апта сайын аралға газет - журналдар мен жолаушыларды жеткізіп тұрады.
Әрине, осы маусымда дер кезінде белгілі кесте бойынша сомолеттің қорық пен Арал қаласы арасында жасауы ауа райына тығыз байланысты. Сөздің реті келгенде айта кететін бір жағдай тек кейбір - қатты қыс болған жылдары ғана теңіздің солтүстік жағы түгелдей қатады осындай кезде мұз арқылы аралға құрылықтан түркі қсрсық сияқты жыртқыш аңдар қоныс ауыстырады. Бірақ мұндай құралдар өте сирек байқалады.
Қорыта айтқанда Барсакелмес аралы өзінің жер бедері климаты топырағы жөнінен аймақтық ерекшелігі бар және бүтіндей тұтас бағалы объектілерді қорғауға және терең зерттеуге өте қолайлы орын.
Арал теңізі аралдың ауа райына айтарлықтай өзгеріс келтірмейді. Жазда ауаның ылғалдылығы өте төмен, ал жауын-шашынды күндер аз болады. Қыс айында теңіз шала қатады, сондықтан да бұл мезгілде жүк таситын кемелер жүрмеуі. Қорыққа қажетті жүктерді көбіне жаз амларында тасып алады. Қыста самолет апта сайын аралға газет-журналдар мен жолаушыларды жеткізіп тұрады. Әрине, осы маусымда дер кезінде белгілі кесте бойынша самолеттің қорық пен Арал қаласы ара-сына қатынас жасауы ауа райына тығыз байланысты. Сөздің реті келгенде айта кететін бір жағдай—тек кейбір қатты қыс болған жылдары ғана теніздің солтүстік жағы түгелдей қатады, осындай кезде мұз арқылы аралға құрылықтан түлкі, қарасақ сияқты жыртқыш аңдар қоныс ауыстырады. Бірақ, мұндай құбылыстар өте сирек байкалады. Қорыта айтқанда, Барсакелмес аралы өзінің жер бедері, климаты, топырағы жөнінен аймақтық ерекшелігі бар және бүтіндей, тұтас бағалы объек-тілерді қорғауға және терең зерттеуге өте қолайлы орын....