Тарих | Ақпан төңкерісі Саяси партиялар мен ағымдар

Мазмұны

І. Кіріспе..............................................................................................................3

І тарау Ақпан төңкерісі. Саяси партиялар мен ағымдар
1.1 Ақпан-буржуазиялық-демократиялық төңкерісінің Қазақстанға
әсері......................................................................................................................5
1.2 1917 жылғы Ақпаннан қазанға дейінгі кезеңдегі саяси партиялар мен ағымдар................................................................................................................9

ІІ тарау. Саяси партиялар мен қоғамдық қайраткерлер қызметі
2.1 Саяси партиялар Қазақ төңкерісі қарсаңында.....................................17
2.2 Үш жүз партиясының қоғамда атқарған қызметі.................................22

ІІІ. Қорытынды..............................................................................................24
IV. Сілтемелер тізімі....................................................................................26
V. Пайдаланылған әдебиеттер....................................................................27
1.1 Ақпан - буржуазыиялық – демократиялық төңкерісі
Ұлт – азаттық қозғалысты қатаң жазалағаннан кейін патшалық отаршыл әкімшілік 110 мың адамды тыл жұмысына күштеп алып, 10 мың адамды Түркістан шегінде жұмыс істеуге қалдырды. Дала өлкесрінің 150 мыңнан астам қазағы да осындай тағдырға душар болды. Реквизияланған көптің бірі Қангелдиев кейіннен былай деп еске алды: Жігіттерді солдаттар қоршап алып, оларға туысқандарын жолатпады.
1917 жылғы ақпанның 27-сінде ресейде буржуазыиялық-демократиялық төңкеріс болып, монархия құлатылды. Петроградтағы оқиғалар туралы хабарды Қазақстан халқы қуанышпен қарсы алды. Қазақтан самодержавиенің құлатылуын құттықтап, бұл фактіге өздерінің с ан ғасырлық күресінің нәтижесі, 1916 жылғы ұлт-азаттық ревалюция мақсаттарының қанағаттандырылуы деп қарады.
Ревалюция туралы хабарды Қазақстанда ұлттық-демократиялық қозғалыстың басшылары қуанышпен қарсы алды.
Ұлт-азаттық қозғалыстың басшылары демократиялық, бостандық пен теңдіктің орнатылуына байланысты ұлттық автономия құратын, жалпы ұлттық проблемаларды шешетін сәт туды деп санады.
Қазақ халқының орасан көпшілігі ревалюцияға осындай көзқараста болды.
1917 жылғы наурыз сәуір абйларында жер-жерде жұмысшы және солдат депутаттарының кеңестері құрылды. Мәс елен наурыз айында Омбыда, Ташкентте, Семейде, Верныйда, Петропавлда, перовскіде, Қазалыда, Қостанайда, Ақтөбеде тағы басқа қалаларда жұмысшы және солдат депутаттарының Кеңестері құрылды. Қазақ Кеңестері жекелеген қалаларда Оралда, Верныйда, Ақмолада, Семейде, Әулие-Атада /Қырғыз/Қазақ/ ұлттық комитеттері пайда болды. Уездік және облыстық шаруалар съездерінде шаруа және қырғыз /қазақ/ депутаттарының Орал облыстық, Ақмола, Ақтөбе және павлодар уездік Кеңестері, шаруа қырғыз және қазақ депутаттарының Семей облыстық Кеңесі, сайланды. Шамамен алғанда жергілікті жерлердегі істіьң жабйы да осындай болады.
Уақытша үкімет әр түрлі қоғамдық саяси қозғалыстардың арастында қоғам дамуының белгілі бір жолын таңдау тұрғысында күрес басталды. Ресей капитализмі дамуының кейінге қалып, соның салдарынан буржуазияның қуатты экономикалық саяси күш болып қалыптаспағанын негізге алған. Уақытша үкімет реформистік жолмен капитализмді дамытуға бет алу қажет деп сьанады. Алайда монархияның қойнауынан шығып, көп жағынан буржуазия мен помещиктердің саяси және экономикалық мүдделерін білдірген. Уақытша үкімет ресейдегі қайта өрлетудің нысаналы балама бағдарламаларын ұсына алмады.
1916 жылғы оқиғалар мазасыздандырған қазақ қоғамындағы ерекше жағдай бәсеңдей қоймаған еді. 1917 жылдың көктемінде Торғай облысында ерекше мазасыз жағдай сақталып қалды.
1917 жылғы наурыздың 7-сінде жұмысшы және солдат депутаттары Петроград кеңесі мен Мемлекеттік бмүшелерінің бірлескен мюәжілісінде Ә.Жангелдин сөз сөледі: «ол Торға й облысында ескі үкіметтің жазалау отрядтары өздерінің зорлық- зомбылық жасап, ойран салған арам істерін осы кезге дейін жалғастырып отырғанын» Кеңестің назарына аударды.
Кеңес жазалау экспедициясын дереу кері шақырып алуға шешім қабылдады. 1917 жылғы наурыздың 28-інде Торғай облысының губернаторы Эверсмон Ішкі істер Министірлігіне берген жеделхатында Әділғафархан уақытша үкіметі жолында да және оның кешірім бергенін ескере отырып, соғыс қимылдарын тоқтатады. Сонымен бірге Торғай комиссары Ә.Бөкейханов Ішкі Істер Министіріне Орталық тыныш деген телеграммасын жіберді. Ежелгі Торғай топырағында көптен бері аусаған бейбітшілік орнады. Көтерілісшілердің сеніміне қол жетті.
Ал Уақытша үкімет империялық ұлт саясатын қайта қаратуға қадам жасады. 1917 жылғы наурызда ол Ресей азаматтарының белгілі бір дін ұстануына, дінге сенуіне немесе ұлтқа жататындығына байланысты құқықтарын қандай да болсын шектеудің күшін жойды.
1917 жылғы наурыздың 18-інде Уақытша үкімет Түркістан генерал-губернаторына 1916 жылғы көтеріліс кбезінде Түркістанда қазақтарға зорлық-зомбылық жасаған орыстарға «Орыстар мен өзге де ұлыстарға күш қолданылғаны жөнінде кінәлі бұратаналмен тең негізде кешірім берілуге тиіс деп түсіндірді. Уақытша үкіметтің бұл шешімі осынату кең байтақ аймақта ұлттық келісім орнатуға бабғьытталған еді. Үкіметтің Жетісу облысының 1916 жылғы толқулардан зардап шеккен орыс және жергілікті тұрғындарына көмек көрсету үшін қазынадан 11.150 000 сом болу туралы 1917 жылғы қыркүйекті ң 8-індегі қаулысын оның кемсітушілік сипатта болғанына қарамастан, халқ жылы қабылдады. Оның 5000 000 сомы жергілікті салыққа 6 15 000 саны орыс халқына арналды. Әрбір шаңыраққа 100 сомнан беру көзделді. Орыс халқына «әрбір қираған үйге шаруашылығын қалпына келтіру үшін қазынадан 500 сомнан жеңілдікпен және оның үстіне өрт салдарынан тұрғын үйі мен қора – қопсысынан айрылған әрбір үйге тағы да қосымша 500 сомнан тегін жәрдем алуға құқы берілді. 1917 жылғы сәуір - мамыр айларында уақытша үкімет мәселе бойынша түпкілікті шешім қабылдады. Жергілікті жерлерде демократиялық күштерді топтастыру процесі жүріп жатты.
Мәселен, Қарабұтақта солдат комитеті жазалау отрядының командирі полковник Клаповты қонысынан қуып жіберді. Азаматтық комитет болыс басқарушыларынан олардың реквизициялау мен мобилизациялау кезінде тонап алған мал-мүлкін кедейлерге қайтарып беруді талып етті. Ревалюциялық пиғылдағы жұмысшылар Кеңес арқылы сегіз сағаттық жұмыс күнін енгізуге /Верный, Семей, Екібастұз, Кеңестердің бағдарламасына помещиктердің жерін конфискелеу туралы талаптарды қосуға күш с алды.
Көріп отырғанымыздай 1917 жылғы Ақпан төңкерісі патша өкіметінің геноцид саясатын тежеді, ұлт саясаты сбаласында өзінің жалпеы адамзаттық мұраттарды - бостандықты, халықтардағы теңдігін қолдайтынын мәлімдеді. Сөйте тұра ол шет аймақтардыьң халықтарына ұлттық-аьймақтық өзін-өзі билеу құқығын беруден тартынды, отаршылдық басқару органдарын жоймады. Ол аймақтарда ұлтаралық қатынастарда реттеу жөнінде жалтақ қадамдар ғана жасап, сол арқылы орын алып келген шиеленісті бәсеңдетуді көздеді.
1.2 1917 жылғы ақпаннан қазанға дейінгі кезеңдегі саяси партиялар мен ағымдар.
Үнді халқының ұлт-азаттық күресінің идеологы Джавахарлап Неру былай деп жазған: «Бз бостандықты жақында ғана жеңіп алдық, бірақ біздің күресімізге дем берген ұлттық сезім жүрегімізді әлі де жылытып отыр; ол әрбір азиялықтың жүрегіне жылу ұялатады, өйткені өткен кездегі отаршылдық туралы естелітк оның ақыл-ойынан әлі өшкен жоқ. Сонымен, ұлтшылдық Азияның кбез-келген бөлігінде әлі де нақты күш болып отыр»
Ұлттық демократияшыл зиялылар ұлттық азаматтық идеясын таратушы, қазақ халқының ұлттық сана сезімін оятушы, отаршылдыққа қарсы күреске дем беруші болды. Оны Шыңғыс хан ұрпағы, Ресейдің либералдық - демократиялық қозғалысының жоғары білімді қайраткері, бұрын кадет партиясы Орталық Комитетінің мүшесі болған Ә. Бөкейханов басқарды. Көрнекті ағартушылар мен демократтар, ревалюциялық юқозғалысқа белсене қатысушылар А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ә.Ермеков, жаһанша және Досмұхаммедовтар, Ж.Ақбаев және басқа да көптеген адамдар осы пікірлестері мен серіктеріне а йналды.
Алаш партиясының әлеуметтік негізгі даланың бетке ұстарлары билердің, батырлардың, жартылай феодал байлардың мүдделерін білдірген, капиталистік даму жолына бағдар алған зиялылар болды. Олар сондай - ақ оппазициядағы кең көлемді демократияшыл бұқара – шаруалардың, жұмысшылардың, қала демократиясының мүдделерін де білдірді. Қозғалыстың әлеуметтік негізінің ауқымдылығының азаттық қозғалысының жалпы ұлттық көлемімен, оның демократиялық, ағартушылық және отаршылдыққа қарсы сипатымен түсіндіруге болады. Қазақ халқын отарлық езгіден азат ету, автономиялық ұлттық мемлекет құру идеясы қозғалыстың негізгі өзегіне айналды.
Ақпан төңклерістінен кейін 1905 жылдан бастап өмір сүрген алаш қозғалысы қайта жанданды.
1917 жылғы сәуір-мамыр айларында «Алаш» партиясының облыстық ішінара уездік съездері болып өтті.
Мәселен қазақтардың 1917 жылғы с әуір аьйында болған Жетіс у облыстық съезі жергілікті өзін-өзі басқару орындарының өкілеттілігіне жататын мәселелер жиынтығын қарады. Олардың қатарында азық-түлікпен жабдықтау, жергілікті өзін-өзі басқару, сот ісін жүргізу, салық салу, білім беру және абғарту проблемаларын шешу көзделді.
Аграрлық мәселе қыз талқыланды. Атап айтқанда, съезд «облысқа сырттан әкеліп қоныстандыруға «жол бермеу» қажет деп тапты. «Қазақстардың орыстармен өзара қарым-қатынасын реттеу әдістері «Босқындарды Қытайдан қайтару әдістері» арнайы қаралды».
Қазақстардың семей облыстық съезі (27/IV -7 V 1917) Бүкілқазақ съезіне Қазақстанның болашақ автономиясын құру туралы өз көзқарасын ұсынды. Съезд «Ресейлік бірінші Құрылтай жиналысында, Ұлы Ресейді мекендейтін ұлыстардыьң еркіндігі теңдігі мен туысқандығы баянды етілуге тиіс және оларға өздерінің саяси өмірін ұлттық, тұрмыстық, мәдени экономикалық, тарихи-географиялық ерекшеліктеріне сьәйкес қайта құруға мүмлкіндік беруге тиіс», – деп санады.
Съезд «дворян - помещиктер үстемдігі тұсында құрылып, ескі режимнің са ясатына қолдап келген, қазіргі кғездегі күні өткен, халыққа мүлде пайдасы жоқ және зиянды» шаруа бастықтарды, стоновойлық приставтар, урядниктер мен дала генерал-губернаторлығы институттарының таратылуын талып етті.
1917 жылғы съезі болып, оған Ақмола, семей, Торғай, Орал, Жетісу, Сырдария, Ферғана облыстары мен Ішкі Бөкей ордасынан делегаттар қатысты.
Съезд мемлекеттік басқару формасын, қазаққ облыстары автономиясын, жер мәселесін, халықтық милиция ұйымдастыру, земство, халыққа білім беру, сот, рухани дін мәселелерін және т.б. қарады. Көріп отырғанымыздай, қазақстың демократияшыл жұртшылығын қазаққ мемлекеттігі, демократиялық реформалар, ұлттың саяса өзін-өзі билеуі үшін қажетті алғышарьттар жасау проблемалары толғандырды. Съезд қазақтың «Алаш» саяси партиясын құру туралы мәселе қарап оның бабғдарламасын жасау қажет деп тапты. «мемлекеттік басқару формасы» мәселесі бойынша съезд «Ресейде демократияшыл федерациялық парламенттік респбублика болуға тиіс»- деп жазды; съезд қазақ облыстары «облыстық, ұлттық-аймақтық автономия алуға тиіс» - деп тапты. Съезд Қытайдағы 83 мың қазақ босқындары және 1916 жылғы оқиғаларға қатысып Жетісу қазақтары мен Уақытша үкімет органдары тарапынан келіспеушілік пен қуғындарға ұшырағандар жөнінде өз көзқарастын білдірді. Съезд өлке еңбекшілерін Жетісудың ашыққан қазақ даласына, халқына тез .....