Тарих | Англиядағы буржуазиялық революция

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................3
Негізгі бөлім.
1. Англиядағы XVII ғасырдың соңы мен XVIII ғасырдың басындағы әлеуметтік экономикалық жағдай буржуазиялық революцияның маңызы..........................................................................................4
2. Англияның мануфактурадан фабрикаға өтуі. Өнеркәсіп
төңкерісі.............................................................................................9
3. Англияда капитализмнің дамуы. Өнеркәсіп төңкерісінің
аяқталуы.............................................................................................14
Қорытынды........................................................................................16
Пікір....................................................................................................17
Сілтемелер тізімі...............................................................................18
Пайдаланылған әдебиеттер..............................................................19
Қосымша............................................................................................20
1. Аглиядағы XVII ғасыр мен XVIII ғасырдың ба сындағы әлеуметтік экономикалық жағдай. Буржуазиялық революцияның маңызы.
Англиядағы XVII ғасыр сонымен XVIII ғасырлар басындағы әлеуметтік экономикалық жағдайына келер болсақ оның буржуазиялық революциясының түсуімен оның маңыздылығын айтуға тура келеді.
Англияда буржуазиялық революция шеңберіне келуі оның сонау корольдік қанаушылық саясаты оған жетекші сипат беріп, оның дәреежелік сипатын ашып көрсетті. Ол буржуазиялық революцияның ашып жарылуына әкелді. Тағы оған бір себеп капитализмнің ене бастауы қоғамның соған, үйрене бастаумен де түсіндіруге келеді. Әлеуметтік жағдай Англияда таптық бөлініспен сипаттап көрсетуге болады. Жоғарғы тап өкілдері қарапайым тап өкілдерін менсінбеушілікпен капиталистік қатынастың орнай бастағанын айтуға болады. Ірі банк иелері ұсақталған кәсіпкер, жер иелері король қарамағындағы Дворян шонжарлардың үстемдігі де бұл мәселеге түрткі болды. Ал қанаушы Төменгі тап өкілдері Англияда өте нашар және орта деңгейде өмір сүрді. Жағдайлары жоғары тапқа жалданып ақша табу еді. Ол әриен капиталды қоғамдық өмірге араласа бастауы. Мануфактурада кен орындарында 16 – 18 сағат жалданып жұмыс істеу, әсіресе балалардың еңбегін пайдалану болды. Оның денсаулық тқрғысында жұқпалы тағы басқа аурулардың шығуына себеп болды. Әлеуметтік жағдайлары нашар болды.1
Англияның экономикалық сауда жағдайы. Оның отар елдерге деген жанталасуы мен оның бәсекелесткті жеңу жолында күрес жүргізді. Дегенімен оларда елдің өз дегендеріне жету үшін ішкі өндірісті арттыру үшін керек болды. Шұғаны сыртқы экспорттаудан Ағылшын экспортына барлығы бестан төрт бөлігі тиді. Кепкен жүн түрінде сыртқа шығару тиімсіз болғандықтан король үкіметі 1614 жылы Өңделмеген жүнді сыртқа шығаруымен оның шетке шығарылуына қатаң тиым салынды. Сонан жүн иіруді ойлап тауып иіріп оны сататын иелері көпестер тез байи түсті. Олар бұрын қанша жағдайды пайдланып сауда компанияларын құрып алған болатын. Мәскеу мемлекетімен сауда жасайтын 1555 жылы құрылған Мәскеу компаниясы Африкамен сауда жасайтын 1575 жылы құрылған Морокко компаниясы да бар еді.2
Көрші елдермен қарым – қатынас келісе түскенімен бәсекелестіктен аысп түсу мақсаттары тұрды. Англияның экономикалық жағдайы тәуір болатын, дегенімен ішкі саясатпен сыртқы экономикалық саясаты тең емес. Олар әртүрлі өнімдерді сату арқылы Еуропада каптиал қатынасына итермелегені көрші елдерде Англия капиталы үстемдікке көтеріле бастаған болатын. Ішкі саясатта қой өсіру басты орынға шығып былай болды, - «XVII ғасырдың бойына жүріп XVIII ғасырды қарқыны күшейе түсті. Бұның бәрі Англия өмірінде капиталистік рентаға өтудің жеделдеп абра жатқандығың дәлелі».3
Англиядағы сол кезде Аграрлық мәселесі біршама қиыншылықтар туындады. Ол былайша өрбіген болатын. «Жерді қоршау орталық Англияда күшті қарқынмен жүрген 1517 жылғы есеп бойыншада 70,71% - ы қоршау нәтижесінде жерден кетірілген еді».4
Ағылшын буржуазиясының революциялық нәтижесімен мән мағынасына өткеніне көз жүгіртер болсақ, онда оның алғы шарттары мен себеп салдарына біршама кідірту, қарап шыққан жөн болды деген оймен қарар болсақ буржуазиялық революцияның болуына себеп Аншлиядағы біріншіден оның сол кездегі халық санының 5,5 миллион халқының 1,4 миллионы тұратын тез өсіп келе жатқан қалаларына өнеркәсіптік өнім шетке валюта есебінде шығарылуы мәселесә күн тәртібінде болатын сол кезде Лондон халқы тез өсті XVI ғасрдан XVII ғасырға дейін 60 мыңнан 465 мыңға өсті десе кейбір совет тарихшыларының деректері бойынша 68 мыңнан 470 мыңға шейін пайыз есеп көрсеткіші бойынша 8 – 9% - ды көрсетеді. Сол кезде Мануфактура қарқынды түрде дамуы оны сол кезеңдегі қала халқының өсуімен ауыл шаруашылығы тез даму жолына түсті. Бір қалыпты дамуға Англиядағы феодалдық тәртіптердің болуы ауыл шаруашылығың қарқынды дамуына кедергі келтірді, тежеді деуге болады.
Дегенмен Англия, Франция, Голландия елдерін басып озу жолына түскен болатын. Шаруалар арсында да мүліктік теңсіздік жіктелуі байқала бастаған болатын. Оған себебі шаруалар арасында шаруашылығы өз алдына болған бөліктері өздеріне батрак ұстады (иомендер). Олар өз көршілерін қарыз шырнауына батырды. Мал шаруашылығы тиімді болып шаруалар жерден айырылуы көбейгені көріініс Бере бастады. Бұл қоршау саясатының белең алуымен байланысты 1640 жылдан бастап шаруалар көтерістері шыға бастады. Онымен қоса Стюорттар династиясының озбырлық шектеушілкке құмар корольдік І Карль тұсындағы Англичан шіркеуі күшеюінің бір ден бір себебі. Онан І Карль мен англичан шіркеуі елге шаруаларға тағы басқаларға салықты асыра салу халықтың шаруалар наразылығын тудырды. Осы кезде Пуританизимдік қарсы топ пайда болды, олар XVI ғасырдың 60 жылдарынан таныла бастаған болатын. Олардың ортақ пікірлері Англичан шіркеудің ықпалын әсерсіз әлсірету арқылы үкіметке де әлсірету жолын ашар еді деген жоспары келді.1 кейіннен ол Индепендеттер республикасының кезектесіп келіп қалың қол бұхара ойынан шыға қоймады. Осылайша қоғамда Англияның буржуазиялық революциясының алғы шарттары пісіп жетіліп революция орын алды.
Ағылышын буржуазиялық революциясының тарихи маңызы. Англияда Азамат соғысы кезінде зро беделге ие Оливер Кромбел.
Парламент армиясының аса көрнекті көсемдерінің біірі 1645 жылы несби деревниясы маңында болған шайхаста «Домаалақ бастар армиясы король армиясының негізі күшімен кездесіп тас талқан етіп жеңгеннен көруге болады». Англия буржуазиялық революциясының барысында біренеше саяси ұғыммен ағымдық топтар қимыл жасай бастады. Негіізінен Лондон ірі буржуазиясының мүддесін көздеген приветриондар, орта дәрежелі буржуазия мен буржуазияланған дворяндардың басшы Кронвель демократияшыл ұсақ буржуазия партиясы левеллер көсемі «Дж.Либеры, негізінен жері өз шаруалардың жоғын жоқтаған дигерлер аса ірі идеологы». Дж.Унистэли: бұлар феодалдық ақсүйектер мен абсолютизмді жақтаушыларға күресте бір жақты болғанымен революцияның негізгі міндеттері мен мақсаттары түрліше түсінді. 1648 жылы көктемде басталған 2 – ші Азамат соғысы престон іргесінде 1648 жылы 18 – 19 тамызда революцияшыл армияның жеңіске жетуімен аяқталды. Революцияшыл бұқараның қысымымен 1649 жылғы кезеңде Ағылшын буржуазиялық демократиялық сипат алды. Кар І – нің басы алынды.
1649 жылы 30 тамызда монархиямен лордатар палатасы жойылып сонан республика болып жарияланды.
1649 жылы мамырда Индепендеттер үстемдік жағдайға жетті. Англия буржуазиялық революцияның қозғаушы күші шаруаалар, кедейлер, ұсақ буржуазия болды. Бірақ жеңіс нәтижесін ірі буржуазия мен буржуазияланған дворяндар пайдаланып кетті.
Англияның буржуазиялық революциясы оның аграрлық мәселесі еңбекшілер пайдасына шешпеді. Шаруалардың Дворяндарға алым – салық төлеуі сақталды. Тек дворяндардың корольға деген міндеттемелері жойылды.5
Корольді олар кетіргеннен кейін корольдан шіркеуден роялистерден тартып алынған жерлер сатылып негізінен жаңашыл дворяндар мен олардың жеке қолдарына түскенін көруімізге де болады. Маркс, Энгелс, Ленин жазбаларында бұқар ашып жазылса да бұрыннан белгілі нәрсе екенін айтуға да болады. Жеке пікірім бойынша бірі биліктен кетсе, екінші бірі сол алыдндағы жаңаша жазуды жұмыс атқаруды өзгертулер жасады. Оның кімнің қанша мүдде жолындағы ауықарсы заман мен қоғам үлесінде деп түсінемін.
«бос жатқан жерлерді бөліп алу» үшін болған ливеллер көтеріілісін 1649 мамыр дигерлардың бас көтеруін 1650жылы индепендентер республикасы болып жарияланды, басып жаншыды. 1653 жылдары Кромыл протентраты жаңашыл дворяндар мен буржуазияның әскери диктатурасы орнады. Кромвель Ирландия мен Шотландиядағы көтерілістерді талқандап голандия мен Франциямен, Испаниямен болған соғыстарында шешуші жеңіске жетті. Англия солайша агрессивті саясат жүргізе отырып мұхитта теңіздегі өктемдігін нығайтты. Кромвел өлгенннен кейңн 1658 жылы 3 қыркүйекте шаруа блебшілер қозғалысына қарсы күресуші реакция күшейе түсті. Сөйтіп коституциялық монархия негізінде 1660 жылы Стюарттар әулеті қайтадан билік үкімет басына келді. Карл ІІ – ші оның реакцияышыл саясатына вигтер қарсы шықты. 1688 – 89 жылы мемелекет төңкерісі болған. Бұл революция содан жоғыда үлкен ерекше атақ Даңқты революция атағын алды. Соның нәтижесінде ІІІ Вильгельм оранский таққа келді. Бұнысынан бұл төңкеріс англия буржуазиялық революциясында жеңіске жеткен буржуазия мен жаңашыл дворяндар және ірі жер иелері ақсүйектердің бір бөлігі арасында өз ара келісім болғанын байқатады. 1689 жылы қпбылданған прова туралы Билль заңы корольдің пурсоттарына бір қатар коституциялық тежеулер тағайындады. Сөйтіп Англия буржуазиялық революциясы Англияда капитализмнің онана әрі дамуына жол ашты. Жаңа заман тарихының бастамасына жол ашты.
«XVII ғасырдағы ағылшын буржуазиялық революциясы Европа және Дүние жүзі тарихындағы маңызды оқиға болды десек болады.
Ол Англияда капиталистік құрылысты жеңіске жеткізді және жаңа заман тарихының яғни жаңа тарихтың бастамасы болды да».6
2. Англияның мануфактурадан фабрикаға өтуі. Өнеркәсіп төңкерісі.
Англияның мануфактурадан фабрикалық өндіріске өтуі оның қоғамдық сұраныспен елдегі капиталдың сұранысты сапалардың өнімнің арттыруын қажетсінгендіктен яғни барша қажеттіліктен туды.
Ол Аграрлық мәселедегі жердің қоршауымен шаруа адамдардың жерден қуылуы. Халықтың қайыршылықпен жұмыс іздеушілігі арқасында елдегі өзгерушіліктер қоғамдық ой сананы дамытуға итермеледі. «мануфактураада өндірілген өнім көп болса шығын өнімнің шығынын ақтамады. Сыртқы саудада оның шуағының сұранысы арту сенбепті мануфактурадан фабрикаға өту керек болды».7 мануфактураюдағы шығын көздерін айта кетсек: 1. Кәсіпкер көпес, алыпсатардың ойы көп пайда табуды ойлады, бірақта жұмысшы көп өнімде көп оның сатылу бағасы болмашы ған нәрсе болуы мүмкін, дегенімен олар енді жұмысшыларға аз ақша төлеп көп өнім алсам дейді. Сонан екі арада сапасы аз жай жұмысшылар өнімнің бағасын асыырып оған себеп 16 – 18 сағаттың жалақысын себеп етсе елдің іішінде оған шыдас беру қиын еді. Ол үшін бір өзгеріс керек болды.
Сол кездегі шаруаалардың жағдайы өте нашар болатын жартылай болатын бала еңбегін кеңінен пайдаланатын қажыландырудың аадам төзбес озбырлығы қатты қажытты.
Енді қол еңбегін машина, техника, технологиясымен ауыстыру керек болатын.

Англиядағы Өнеркәсіп төңкерісінің басталуы. XVIII ғасырдың 60 жылдары болатын.
Англидағы Өнеркәсіп төңкерісі сол аграрлық революцияның бітуіне таяу қалған кезеңмен сәйкес келеді. Өнеркәсіп төңкерісін былай сипаттауға болады: «Машинамен өңдеуге өту ол алғаш жеңіл өнеркәсіптерде қолдана бастады. Капиталдық индустрия негізінен жеңіл өнеркәсіптен басталды, себебі ол оның механизациясына аз ақша салумен ерекшеленеді. Оның ауыр механикалыққа салғаннан гөрі» одан тағы аз ақша салып көп ақша (Капитал) алуы ұтымды»8 болды.
Дегенімен англиядағы әлеуметтік жағдай нашар болуынан адам өлімі көп болатын. Соғыс жағдайына да дайын болуымен бірге корольдік салықтары көп болумен басшылар жұмысшыларды адам төзгісіз жағдайлар көп болып тұрды. Әсіресе сол кезедгі 1762 жылғы депутат Джон Уилкс шығарған газетінде жариялауынша ең көп адам өкілі балалар өлімі болды деп жазды. интернеттік жаңалықтарда сайтында Англияның буржуазиялық революция кезіндегі жағдайлардан».9
Сонау 1733 жылы шамамен өнеркәсіп төңкерісінен 30 жыл бұрынырақ Джон Кей тоқыма машинасын механикаландырған болатын. Алғашында қолман айналдыратынды кейінен ол арнайы рычакпен қозғалтыратын болды.
Сонан Англия машинаалардаң тоқыма машинааларының пайда болуымен қол еңбегінен механикалық машиналарға өту басталды. Олар 1764 жыылы тоқымашы Джеймс Харгвис алда өзі Солтүстік Ланкаширалық адам механикалық приалканы « » ойлап тапты. Ол бір уақытта бір мезгілде жіпті иіріп орай алды. Ол тапқан механикалық тоқыма машинасын қызының атына Дженни атымен атады. 1767 жылы шаштаразы Ричард Акрейт ол өзінің кәсібіне байланысты сумен жұмыс істейтін. Водянную (ватерную) механикалық машинасын ойлап шығардым деп жариялағанымен ол оны ойлап таппаған болатын, ол оны басқа біреуден проектісін ұрлап алған болатын. Ол кісі Хаис деген өнер тапқыштан ұрлап алған болатын. Ол ойлап табылған (ватерный) машинаның Дженни машинасынан айырмашылығы оның айналдырылуы, сумен айналдыырылатын. Солайша Ричард Аркроид......