Сатиралық ертегі: Рахымның бай болмағаны

Бұрынғы заманда үш сарт болыпты. Бұлар әпиін тартып, боза ішкеннен басқа түк білмейді екен. Бір уақытта бұлардың әпиіні де, бозасы да, һәм жарты тиын ақшасы да қалмапты. Бұлар қалайша ақша табамыз, – деп ойланды. Қанша амал ойласа да, ешбір ойының қисыны келмеді.
– Уай, ақша, уай, әпиін, боза! – деп, сарттар анда-санда күрсініп қойып, тағы да үндемей отырар еді. Бұлар бүйтіп отырғанда жандарынан бір қатын басына үлкен шелек қатықты қойып, өтіп барады екен. Сол арада тұрып қатын айтты:
– Біреуің мына қатықты үйге жеткізіп берсеңдер, жиырма бес тиын ақша берейін, – дейді. Бұлардың арасынан бір Рахым деген сарт:
– Мен жеткізіп берейін, – дейді.
Шелектегі қатықты алып, Рахым басына қойып, қатынның артынан бірге жүріп отырды. Бұлар қымбат бағалы әртүрлі пұлдары жайнап тұрған лапкенің алдынан өтті.
Рахым лапке менен пұлды көріп, өзіне-өзі айтты:
– Адамдар қалайша лапке тұрғызып, мұнша пұлдарды қайдан табады екен? Не қылса да, осылардың сандығы толған ақша шығар, мен де һәм сауда қылсам жаман болмас еді. Енді ақшаны қайдан тауып аламын?
Жолда келе жатқанда бұған бір Нұрғали деген жолдасы жолықты. Бұл жолдасы сауда қылып байыған екен.
– Достым, Нұреке, қалайша сен байыдың? – деп, Рахым мұнан сұрады.
– Бәлкім, сен ақшаны табатұғын жақсы амалын білесің бе, егер сен білсең, маған айтқын, – дейді.
– Солай, байымақтың дұрысырағы сауда-дүр. Сенің есіңде бар ма, бұрын мен кедей едім, енді ауқатты болдым.
– Жиырма бес тиынға сауда қылуға мүмкін бе?
– Неге мүмкін болмасын, мүмкіндүр. Бірақ өзің ақылды болсаң, болғаны.
–Тәңір жарылқасын, достым, Алла разы болсын. Сүйіктім, мұндай өсиет айтып, ақыл бергеніңе.
Рахым не болса да, енді бір сауда қылайын деп ойланды.
– Мініки, жақсы ақыл. Енді мен көпес боламын ғой. Бүгін мен жиырма бес тиын алып, базарға барамын, бір жәшік әпиін, бір құмыра боза сатып аламын, һәм өзім бөлек сауда қыламын.
– Уай, әпиін менен бозаның керегі жоқ, жүзі құрысын. Онан да бірнеше қадақ өрік сатып алып, қырдағы қазақтарға алып барып, сатамын. Өрікті сатқаннан кейін бір пұт жүн аламын, бір пұт жүнді жиырма бес теңгеге сатамын. Жиырма бес теңгеге әртүрлі бақал бұйымды сатып аламын. Бұларды тері-терсек, өлі малға сатамын, пұлдарды жүз жиырма бес теңгеге сатамын. Бұл ақшаны әртүрлі пұл сатып алып, сауда қыламын, Һәм бір жыл өтпестен-ақ атақты бай боламын. Қаланың баршасына магазин, лапке тұрғызамын. Пұлдарымды арзан сатқан соң барша пұл алатұғын адамдар маған келеді. Мінеки, сондай арзандық болады. Қайыршылардың һәм баршалары жібек киіп жүреді. Барша халайықтар мені құрмет етіп, «Алдияр, Рахым, баршамызды асыраушымыз», – деп, құлдық айтып тұрады. Мұнан соң мен дүние жаратылғаннан бермен қарай болмағандай қылып, патшаның үйіндей үй тұрғызамын. Үйдің керегесін қоладан, төбе тақтайларын асыл тастан, үстіңгі тақтайларын саф алтыннан, шатырын таза күмістен тұрғызамын. Үйімнің алдына жақұттан діңгек орнатамын. Діңгектің басына неше түрлі құбылып, жарқыраған өгіздің басындай алмас тас қоямын. Үйдің ішіндегі бөлмелерді сондай қымбат бағалы нәрселер һәм гүлдерменен бояп қоярмын. Келген кісілер біздер жұмақтамыз ба, жердеміз бе деп айтарлар. Мен өзіме сондай әдемі қыздарды таңдап алармын. Көрген адамдар «Хор қыздары екен» деп, бихул болып қалар. Мұнан соң парсының патшасына қонаққа барармын. Егер де парсының патшасы:
– Не жұмысқа келдің? – деп сауал сұраса,
– Тақсыр, падишағым, сіздің қызыңызды айттырғалы келдім, – дермін.
Мұндай деген соң патшаның ашуы келер.
– Уай, не болса, со болсын, кідірместен құда түсуге барайын. Не болар, ұлы патша болса, мен дүниедегі асқан баймын.
Рахым осылай деп, сөйлеп келе жатып, өз-өзінен ашуланып, қызуланып кетті.
– Егер де патша ашуланып, қылышын көтерсе, мен айтармын:
– Менің басым ағаштан жұлып алатұғын алма емес, – деп һәм мен басымды жалтартып кеткенде, патша менің басымды шаба алмай қалар. Мен мұндай қылармын, – деп, Рахым басын төмен қарай еңкейтіп секіргенде, басындағы шелегі қатығымен жерге түсіп, күл-паршасы шықты.