Балық шаруашылығы | Арал қамыстыбас балық питомнигынде өсімдікқоректі балықтарды өсіру технологиясы

Мазмұны


НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Дөңмандай балығына биологиялық сипаттама
Амур балығына биологиялық сипаттама
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Зерттеу жұмыстарының деректері мен әдістемелігі
«Арал қамыстыбас» балық питомнигыне сипаттама
ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ
Тұқымдық балықтарды дайындау
Дөңмаңдай балығының уылдырығы мен шәуетін алу,сапасын анықтау
Уылдырықты ұрықтандыру , инкубациялау
Уылдырықтың және дернәсілдің даму кезеңі
Дернәсілдерді өсіру және қоректендіру
Шабақтарды теңізге жіберу
ҚОРЫТЫНДЫ
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі ХХІ ғасырдағы адамзаттың шаруашылықтық іс - әрекетінің және қоғамның қарқынды даму барысында көптеген айтарлықтай су жануарларының, соның ішінде балықтар түрлерінің тірішілік ету жағдайының өзгеру көбеюі экологиясы мен кейбір балық түрлерінің дамуының өзгерісіне әкелді.
Еліміздің халқын белогы мол тағамдармен қамтамасыз етуде балық шаруашылығының, оның ішінде тоған балық өсіру саласының маңызы өте зор.Осыған байланысты елімізде тоған шаруашылығын өркендетуге зор көңіл бөлініп келеді.
Қазіргі тоған балық шаруашылықтарының қажетті материалдық-техникалық базасы, балық өсіруге сәйкесінше әр турлі тоғандар, жем сақтайтын қоймала, инкубациялық аппараттармен және өндіріске керекті заттармен жабдықталған.
Қазақстанда тоған балық шаруашылығы соңғы жылдар ішінде құрамын кең жая бастады. Қәзіргі кезде су қоймасының көлемі 6000 га, оларда негізінен тұқы тұқымдас балықтар өсіріледі.
Ішкі су көздерінен ауланатын балықтар жоғарғы сапалылығынан құнды. Оларда адам ағзасына аса пайдалы ақуызды заттар көп болды. Қортпа, бекіре, көксерке, сазан сияқты сапасы жоғары балықтар тек қана ішкі су көздерінен – тоған, су қоймалар, өзен-көл сияқты сулардан ауланады. Сондай-ақ бағалы қара уылдырықта ішкі су көздерінің айлығы.
Шаруашылықта өсірілетін балықтардың өнімділік қасиетін және балықтардың биологиялық қасиетін жетілдіру, терең білімсіз және оның жеке дамуының заңдылықтарын білмей қол жеткізу мүмкін емес.
Балықтардың сапалақ және сандық өзгерісін білдіретін процесс, оның дамуы болып табылады, ал өсімін тек оның саны білдіреді. Организмнің дамуы бір ғана ұрықтанған жұмыртқа клеткадан басталады. Оның толық пісіп жетілуі бір - бірінен ажырамайтын екі процестің нәтижесінде жүреді: дифференсация мен өсу. Дифференсация - өсіп келе жатқан организмнің қасиеті болып табылады, ол тұтастың жеке бөліктерге тармақталуы мен қатпарлануын білдіреді. Бір текті ұрықтан күрделі организм индивидиумның пайда болуы - осы маңызды процесстің нәтижесі.
Өсу - бұл организмнің басты бөлігінің, салмағының артуы, сонымен бірге организмдегі бос энергия мөлшері артады. Күрделі организмдегі өсу көлемінің ұлғаюы, клеткалардың көбеюі және әр түрлі клетка аралық құрылымдар арқылы жүреді. Бұдан кез - келген көлемнің ұлғаюын, өсуі деп қарастыру дұрыс еместігі байқалады. Қорлық заттардың түзілуі, бөлініп шығарылған өнім, судың жай сіңірілуі (ісінуі), жыныс өнімдерінің жинақталуы - осы процесстердің барлығы өсуге жатпайды. Шабақтардың май жинақтауы, өсу процессімен тікелей байланысты, себебі ол өсуге қажетті энергия көзі болып табылады.
Балықтар өзінің барлық тіршілігі уақыты бойы өседі. Бірақта, бұл әр маусым бойынша, әр түрлі жастағы кезеңдерінде бір қалыпты жүрмейді. Жас балықтар ересектеріне қарағанда жылдамырақ өседі. Желінген қоректің аздаған мөлшері тіршілігін қолдауға, ал қалған басым бөлігі салмағының артуына жұмсалады. Кәрі даралар тұтынған қорегінің негізін организмнің тіршілік әрекетін қамтамасыз етуге жұмсайды, сондықтан оның тірі салмағы уақыт бірлігіне шаққанда аса мәнді емес. Бұдан белгілі бір жасқа жеткенде балықтардың өсуі тоқталады деген қорытынды тұжырымдауға болады.
Қазақстанда аквакультураның барлық бағыттарын дамытуға мүмкіншілік бар. Балық шаруашылықтық сулар қоры елімізде жеткілікті және балық шаруашылығы мен балық аулауды қарқынды дамытуға қолайлы жағдай да бар. Балық шаруашылықтық сулар құрамына Каспий теңізі акваториясы біршама бөлігі және Арал теңізі, Балхаш көлі, Алакөл көлдер жүйесі, Бұхтарма, Қапшағай, Шардара суқоймалары және басқа халықаралық, республикалық, жергілікті дәрежедегі сулар кіреді. Каспий теңізін қоспағандағы су көздерінің жалпы ауданы 5 миллион гектарды құрайды.
Балықтардың өнімділігі құрлық жануарларына қарағанда барынша жоғары. Бірақта бұл балықтың түріне қарай өте әрелкі. Пелагиалдік жүзбе уылдырық шашатын балықтар өнімділгі жоғары болады. Өсімдікке уылдырық шашатын балықтардың өнімділіг төмен болады. Ұрпақтарын қорғайтын немесе тығатын балықтардың да өнімділігі жоғары емес. Бір түрдің өзінде өнімділік бірдей емес, көлеміне, жасына, қоректенуі жағдайына байланысты. Өнімділікті абсолююті индвидуальді және салыстырмалы деп бөледі.
Еліміздің азық-түлік мәселесіндегі тоған балық шаруашылығын интенсивтендіру негізінде балық өсіретін шаруашылықтарда тауарлы балық өсіру он жылда шамамен үш есе ұлғайтылды.
Балықтардың алуан түрлілігін қорғай және сақтай отырып рациональды пайдалану балық шаруашылықтарының негізгі мақсаттарының бірі болып саналады.Сол себептен өсімдік қоректі балықтарды жасанды жолмен өсіруін зерттеу өзекті болады.
Жұмыстың мақсаты тұқы тұқымдасының бір өкілі болып табылатын өсімдік қоректі балықтардың – шабақтық кезеңіне дейін дамуын және дернәсілдік сатыларын анықтау, ерекшеліктерін зерттеу. Қойылған мақсаттарға сай менің міндетім төмендегі жұмыстардан тұрады:
- Өсімдік қоректі балықтарды жасанды ұрықтануы мен дамуын қарастыру
- Дернәсілдік дамуы сатыларын анықтау;
- Өндіруші балықтарды дайындау;
- Жасанды жолмен өсіру жолдары;
- Жыныс өнімдерін алу;
- Уылдырықтарды инкубациялау;
- Уылдырықтан шыққан,дернәсілдерді өсіру;
- Шабақтарды өсіру.
- Дипомдық жұмыс «Арал қамыстыбас» балық питомнигынде жүзеге асты.



2 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
2.1 Дөңмандай балығына сипаттама

Тұқы тұқымдасына тұщы сулы және жартылай өткінші балықтар жатады. Олардың жақтыларында тістері жоқ, бірақ жұтқыншақ тістері болады. Арқа қанаты біреу [1]. Тұқы тұқымдас балықтардың ішіндегі ең саны көп түр: әлемде 1000 түрі болса, оның 118 түрі ТМД суларында тіршілік етеді.
Тұқы тұқымдастарының бас сүйектерінің сүйектенуі жақсы дамыған. Жүзу торсылдағы ішекпен жалғасып жатады. Қанаттары әдетте жұмсақ болады. Ішкі құлақтың жарғақты иірімдері мен торсылдақтың алдыңғы бөлімін жалғастырып тұратын сүйектер систематикасы веберов аппараты болады. Бұларда жақ сүйектерінде тістері болмайды., жұтқыншақ тістері деп аталатын тістері артқы желбезек доғаларында орналасады [2].
Өсімдік қоректі балықтар өте бағалы, зор кәсіпшілік маңызы бар балық. Оның еті дәмді және қоректік сапасы жағынан басқа көптеген балықтардан жоғары тұрады. Етінің майлылығы - 4,1%, ақуызы -16,5 %.
Өсімдік қоректі балықтар Қазақстан мен Орта Азия респуликаларының барлық су қоймаларына тараған. Оның таралу шегі соңғы уақыт ішінде солтүстікке қарай алыстап, алтай өлкесінің су қоймаларына да ойдағыдай жерсіндірілді. Тұқы тұқымдастар судың температурасына, ондағы оттегі мен азықтық қордың мөлшеріне талғамсыз. Жүрген жерінде түрлі жәндіктер мен өсімдіктер арасынан өзіне қажетті азықты оңай тауып алады. Личинкаларды, құрттар мен ұсақ шаяндарды, маллюскаларды, дән, бұршақ, картопты қорек етеді .
Өсімдік қоректі балықтар үш-төрт жасында жыныстық жағынан жетіледі. Судың температурасы 18-23 С болғанда мамыр айынан шілденің аяғына дейін уылдырық салады. Уылдырық шашу үшін ол жайылма суларға шығады, уылдырығын су асты өсімдіктерінің үстіне, сирек өскен қамыс-қоғаның арасына төгеді. Алдымен ұсақ сазандар, содан кейін орташа, ақырында ірі тұқылар уылдырықтайды. Уылдырық шашқан кезде тұқы қоректенбейді. Судың емпературасы 1-2 градусқа төмендегенде қыстау үшін терең апандарға кетеді. Олар қыстағанда үлкен үйі болып, шоғырланып жатады [4].
Қазақстанның су қоймаларында ақ амур мен дөңмандай балығы жақсы өседі. Мысалы, Арал теңізінде төрт жастағы тұқының ұзындығы 36 сантиметр, Балхаш көліне 40 сантиметрге дейін барады. Сондай-ақ ұзындығы бір жарым метр, салмағы 20 киллограмм сазанды да кездесіруге болады, бірақ бұл өте сирек ұшырайын жағдай. Жас тұқылар жағадан тез кетіп қалады да, оны аулау қиынға түседі, ірі тұқылар көктемде ауланады [5]. Амурдың басым бөлігі мамырдың ортасына таман уылдырық салып болады да, өріске кетеді, бірақ уылдырық шашу үшін жағаға келген тұқының жеке үйірлері әлі де ұшырайды. Оның жаулары-жайын, шортан, алабұға, көксерке, ақмарқа сияқты жыртқыш балықтар және қара үйректер [6].
Әуесқой балықшылар ұсақ шаянды, нанды, бұршақты, дәндерді жем жасап, тұқыны қармақпен аулайды болады. Ал, балықшылар тұқыны кең көз сүзекті, ау, қабадан, катештермен аулайды.
Тұқы тұқымдас балықтарына ақ амур, дөңмаңдай және тұқы балықтары
жатады. Бұлардың бәрі тұқы тұқымдастарына жатады. Олардың атамекені Орталық және Оңтүстік Қытайдың жазық өзендері.
Дөңмаңдай балығының түрлері: Ақ және Шұбар.
Осы аталған ақ, шұбар және кәдімгі дөңмаңдай балығы біздің республикамызда тұқыдан кейінгі өсірілетін негізгі балықтарға айналып отыр.
Қапшағай суқоймасына кәсіптік аулауда дөңмаңдай 1989ж.бастап кездеседі.Негізінде 1958ж.бастап Қазақстан суқоймаларына әкелінген.
Дөңмаңдай балығы тұщы суда өседі, ол үйір болып шоғырланып, өзен сағасындағы шұңқырларда қыстайды.Көктемде, су деңгейі көтерілгенде бұл балықтар көлдерге және өзен атырауындағы жайылма суларға өрістеп шығады. Дөңмаңдай балығының бір ерекше қасиеті бар: ол кенеттен оқыс дыбыс шыға қалса, сол дыбыс шыққан жаққа қарай судан 1-2м биікке секіріп шығады.Оның жас шабақтары алғашқы кезде су балдырлары мен бірге зоопланктондарды да қорек етеді. Оның негізгі қорегі судың қабатында қалқып жүрген майда су балдырлары, шөппен қоректенетіндіктен оның ішегінің ұзындығы өзінің денесінің ұзындығынан 1,5 есе артық, оның себебі шөптің қорытылу мезгіліне байланысты [7]. Дөңмаңдай балығы тез өседі, ол 6-7 жасында жыныстық жағынан жетіледі, әдетте уылдырығынағыстың қиылысқан межелеріне салады.Ол маусым – тамыз айларында, судың температурасы 20-26 С0 болғанда уылдырығын шашады.
Шыққан жері – Амур, Сунгари, Уссури өзендерінде мекендейді. Қазір бұл балықтар Алматы облысының су қоймалары мен Арал теңізінің атырауындағы көлдерге ойдағыдай жерсіндірілген.
Ақ дөңмаңдай жоғарғы сатыдағы өсімдіктермен қоректенеді және жоғары эффективті биологиялық мелиораторлық қызмет атқарады.Ақдөңмаңдайдың негізгі қорегі судың қабатында болатын, суда бос қалқып жүретін фитопланктон мен олардың қалдықтары. Шұбардөңмаңдайдың Ақдөңмаңдайдан ерекшелігі ол фитопланктон мен қатар зоопланктон менде қоректенеді. Табиғи сулардағы және комплекстік бекітілген сулардағы өсімдіктердің жетіспеушілігі ақ дөңмаңдайда ауыру және өлім туғызады [8].
Шұбар дөңмаңдай – жартылай өсімдік қоректі. Оның жақсы көретін қорегі – зоопланктон және детрит – оны алмастыратын қорек болып табылады. Шұбар дөңмаңдайдың өсуіне қарай желбезек өскіндері арақашықтығы арасында біршама ұлғаю 20-75 мк жүреді. Соның нәтижесінде тұнылатын фитопланктонның сапасы өзгереді.
Жыныстық жетілуі Дөңмаңдай бассейініде ұзындығы 68-75 см жеткенде, 9-10 жасында, ал ақ дөңмаңдай ұзындығы 60-62 см, 7-8 жасында. Орталық Қытайда олар 4-5, ал оңтүстігінде -3-4 (ақ дөңмаңдай) немесе ақ дөңмаңдай 2-3 жылдығында жыныстық жетіледі. Шұбар дөңмаңдай ақ дөңмаңдайға қарағанда бір жыл кейін жетіледі [9]. Барлық түрлердің аталығы әдетте аналықтарға қарағанда бір жыл ерте өтеді.
Ақ дөңмаңдай мен дөңмаңдайдың өрістеуі тасқын кезінде, су температурасы 20-250С және жоғары онша терең немесе қайраңдарда түбі тасты өзеннің арнасында жүреді. Өсімдік қоректі балықтардың эффективті көбеюі суқоймаларда,
тоғандарда шындыққа сай емес. Сондықтан тауралық өсірудегі осы балықтарды өндіріудің жалғыз әдісі зауыдтық әдіс болып табылады.[10]
Ақ дөңмаңдай және дөңмаңдайдың уылдырық шашуы үлестеп шашады.
Көпшілік оқымыстылар солай деп есептейді бірақ бұл пікірге қайшы көз қарастарда бар.
Қазақстанға өсімдік қоректі балықтардың қиыршығыстық комплексі Қазглавгосрыбводпен Қытайдан Алма-Аты тоған шаруашылығына 1958 жылы әкелінген. Алма-Аты тоған шаруашлығына жіберген кездегі олардың салмағы 88мг, ұзындығы 33 мм жеткен болатын.
Өсімдік қоректі балықтарды әкелгеннен бастап тоған шаруашылықтарында минеральдық тыңайтқыштар қолданыла бастады.
Өсімдік қоректі балықтарды зауыдтық жолмен өндіру Қазақстанда 1964 жылы басталды. Жұмыс Алма-Аты тоған шаруашылығында және бұл тәжірибелік мақсатта жүргізілді. 1964 жылы өсімдік қоректі балықтардың барлығы 327 мың дернәсілі алынды [11].
Кейінгі жылдары республикада өсімдік қоректі балықтарды өндірудің көлемі ұлғайды. Табиғи сулар мен комплекстік негізделген сулардағы өсімдік қоректі балықтарды өсіру Қазақстанда толығымен қолданылмайды.
Уылдырық шашу миграциялары кезінде көптеп шоғырланады. Балықтың уылдырық шашуға шығуы сәуірде басталады. Уылдырық шашуға шығудың негізігі алғышарты – оңтайлы температураға жеткізу [12]. Қапшағай су қоймасында ақ және ала дөңмаңдайдың аталықтары мен аналықтары 4-6 жасында жыныстық жағынан жетіледі. Қапшағай су қоймасындағы ақ дөңмаңдайдың ұзындығы 97,0 см және массасы 18,5 кг-ға жетеді.
Шұбар дөңмаңдай Қапшағай және Шардара су қоймаларында, Іле және Сырдария өзендерінде кездеседі.
Шұбар дөңмаңдай 5-6 жасында жыныстық жағынан жетіледі, соның ішінде аталықтарының да, аналықтарының да 75 % дарақтары 5 жасында жетіледі. Қапшағай су қоймасындағы шұбар дөңмаңдайдың ұзындығы 115 см және массасы 30,0 кг-ға жетеді, ал кейбір дарақтары 60-70 кг болып өседі. Ала дөңмаңдай ақ дөңмаңдайға қарағанда тезірек өседі. Аталықтары аналықтарына қарағанда тез өседі.
Ақ және Шұбар дөңмаңдай Қазақстанның, Өзбекстанның, Ресейдің, Украинаның,
Беларусь Республикасының, Қытайдың балық өсіру шаруашылықтарында табыспен пайдаланылады.
Өсімдік қоректі балықтарды негізгі өсірудегі абиотикалық фактор температура болып табылады. Өсімдік қоректі балықтар тұқыға қарағанда біршама жылу сүйгіш: оңтүстік аймақтарда өсіунен одан кем түспейді, ал орталық ендікте одан баяу өседі. Сонымен қатар олардың барлығы орталық және оңтүстік батыс аймақта қысты жақсы өткереді.
Қоректенуінде өсімдік қоректі балықтар бірінші жылында оларды бірге өсіргенде екі типті қоректену айқын байқалады. Бастапқы осы жылдықтардың қоректенуі ұсақ және зоопланктонмен қоректенуге негізделген. Бұл уақытта олардың арасында қоректік конкуренция туындалуы мүмкін. Ақырғы кезең – вегетативті кезеңнің қалған бөлігі арнайы немесе мамандалған қорекке көшу кезеңі.[13] Өрістеу тоғандарына су толтырар алдында оның дамбаларын және гидротехникалық құрылғыларын жөндеп, өлі шөптерін жинап тоғанға жағып жіберу керек (күлін тоғанға шашады), балық жинайтын арықтарды тазалап, су төгілетін жерге миллиметрлік тор орнатылды, содан кейін су беретін жерге маңыссыз майда балық қақыш орнаттылады. Тоғанды су жіберерден 1 ай бұрын қорытылмаган әкпен 50-100 г/м , арықтың түбін 80 г/м" заласыздандырады.
Өрістеу тоғанынын түбі шалғынды, ылғалды жақсы ұстайтын шөпті болуы
керек. Жаңадан салынған өрістеу тоғандарының түбіне 10-12 күнге дейін
шірімейтін өсімдік тұқымдарын себеді екен. Кәдімгі бекмания, канареечник
тростниковой, шалғынды лисохвост, батпақ жэне шалғындық мятлик т.б. ылғал ұстағыш өсімдіктерді қолданады [14]. ...