Биология | Нематодтардың балық организіміне тигізетін әсері

Мазмұны

КІРІСПЕ ................................................................................................................4
I ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ ...............................................................................5
1.1 Балықтардың гельминтттерінің зерттелуі......................................................5
1.2 Нематодтардың систематикасы, жалпы сипаттамасы, құрылысы
және даму циклы.............................................................................................8
1.3 Суқоймалардың динамикалық – географиялық сипаттамасы.....................14
1.4 Балықтардың систематикасы және жалпы сипаттамасы.............................16
II ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН МАТЕРИАЛДАР ..........................................17
III ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ...........................................................................19
3.1 Зерттеу барысында табылған гельминттердің сипаттамасы,
морфологиясы және күресу шаралары .........................................................19
3.2 Нематодтарды зерттеудің нәтижелері........................................................... 23
ҚОРЫТЫНДЫ ...................................................................................................31
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР....................................................................32
Қазіргі кезде нематодтардың 27000 – ден астам түрлері белгілі. Олар барлық жерде кең таралған, нематодтар тауарлық тұщы су балықтарының паразиттері болып табылады.
Нематодтардың балық организіміне тигізетін әсері әр түрлі. Паразиттер өздерінің фиксациялық мүшелері (сорғыштары, ілмешектері, бекінгіш аппараттары т.б.) арқылы балықтардың ұлпаларын бұзып, механикалық әсер етуі мүмкін. Сондай – ақ паразиттер балықтардың қантамырларын бітеп, дұрыс қанайналу процесін бұзады. Ішекте кездесетін паразиттер асқорыту жүйесін бұзып, қоректің өтуіне кедергі жасайды.
Гельминттердің арасында нематодалар балықтардың ішкі мүшелерінде: бауыр, бүйрек, гонада, ішегі, торсылдағында кездеседі, яғни бұлар эндопаразиттер. Осының бәрі балық шаруашылығына үлкен әсерін тигізеді [1].
Бұрын нематодтар қауіпсіз деп саналған, сол үшін аз зерттелген. Қазір олардың пайда болу себебін зерттеу, ауру жұқтыруының және таралуының алдын – алу суқоймалардың балық өнеркәсібінде үлкен орын алады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
- балықтардың морфологиялық белгілерін анықтау;
- паразиттік құрттарды оқып, зерттеу, солардың ішінде паразитті тіршілік ететін нематодтармен әдеби, ғылыми кітаптар арқылы танысу, зертеу әдістемесін үйрену;
- балық шаруашылықтарында интенсивті лас танудың алдын – алу.

I ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ


1.1 Балықтардың гельминтттерінің зерттелуі

Балықтардың парзиттері туралы бірінші мәлімет Қазақстанға К.И. Скрябин арқылы келіп жетті. Ол шымкентте және Әулие атада 1905 – 1911 жылдары өзінің жұмыстарын жасай жүріп, әртүрлі жабайы жануарлардан, сонымен қатар балықтардың гельминттерін тауып үлкен колекция жасады. 1913 жылы оның әдебиеттерінде Талас өзені мен Байкал көлінен табылған балықтардың әртүрлі құрттары: сүлікғтер, цестодалар және неметодтар жөнінде айтылды [1].
В.И. Ленин атындағы Волга – Дон каналындағы суқоймада табан балығының паразиттік фаунасы зерттелген. Осы зерттеу яғни кішкентай суқоймаларының паразиттік зақымдандыру дертінің аса қатты өсуімен байланысты болып отыр. Үлкен табан балығының паразиттік фаунасының зақымдануы 83 %, Варвар суқоймасында 83,8%, Береславтік суқоймада 70% , Карповтікте 90,5% [2].
А.П. Маркеевич Шу өзеніне паразитологиялық зертеулер жүргізіп, балықтардың 18 түрінен 39 паразиттік құрттарды анықтады [3].
Кесте 1
Кіші суқоймадағы табан балығының паразитафауналық асқыну дәрежесі мына кестеде көрсетілген [7].


Паразит түрлері Зақымдануы % Аурудың зақымдану қарқыны
Б В К Б В К
Myxobolus bramae 56.6 3 20.5 2.3 1.4 6.6
Asymphylodora imitans 0 0 1.3 --- --- 1.013
Caryaphyllaeus laticeps 8.9 29.6 26.9 2.0 30.2 13.8
Ligula intestinalis 6.7 1.2 14.1 1.7 1.5 1.3
Philometra opercularis 0 0 26.0 --- --- 5.0
Ph. Ovata 0 5.6 9.0 --- 3.5 7.5
Agamonema 0 0 1.3 --- --- 1.0
Pisciola geometra 22.2 2.8 39.0 9.2 1.0 19.9
Glachidia sp. 0 0 3.8 --- --- 2.0
Ergasilus sieboldi 37.8 21.1 34.6 4.1 5.3 4.3
Tracheliastes maculates 0 12.7 17.9 --- 3.2 2.1
Argulus foliaceus 0 2.8 0 --- 1.0 ---

Қазақстанда эндо – паразитологиялық зерттеулер маңызды рөл алады. Соның ішінде шаруашылықтық жануарлардың паразитті лабораторияларын В.А. Догель ұйымдастырған. А.Н. Қаз ССР зоология институтын атап кеткен жөн. Қазіргі кезде ол жерде гельминттедің биологиясына ерекше көңіл бөлуде. Қазақстан мен Орта Азия Республикаларының су қоймаларында жүргізілген ихтиопаразитологиялық зерттеулер нәтижесінде ғылыми публикациялар саны өсті. Соңғы он жылдықта 300 – ден астам ғылыми жұмыстар жүргізілген. оның санына 2 үлкен «Паразит рыб водоемов Казахстана» (Агапова 1966), және 2 жинақ (Болезни рыб и меры борьбы с ними» (1966, 1977) мен «Экология паразитов водных животных» жұмыстарын жатқызуға болады [7].
Орталық Қазақстан территориясында 2 үлкен суқойма бар. Олардың бірі Нұр 1939 жылы құрылған, ал екіншісі Жезқазғандық біріншісінен кішірек, 1950 жылы құрылған. Бұл суқоймаларының ихтиофаунасы ертедегі балық негізінде құрылған. Жезқазғандық суқоймаларында 1955 жылы 320 балық түрі зерттелді. Зерттеу нәтижесінде 35 паразит түрі анықталды. Систематикалық түрі бойынша бөлінеді, яғни: қарапайымдылар, дигенетикалық сорғыштар – 9 түрі, көп генді сорғыштар – 24 түрі, нематодтар – 2 түр, паразиттік шаянтәрізділер – 4 түрі бар. Сарысудың өзенінде тек 25 түрі ғана табылды. Сарысу суқоймасында 40 паразиттік түрі табылды.
Паразиттің қарапайым түрі тек шортан да ғана кездесті [3].
Нематодтар «Camallanus truncates және Rhaphidascaris acus» Сары суда және суқоймасында да байқалады [4].
Легулез – бұл өте қауіпті балық ауруының түрі. Жыл сайын айтарлықтай балық шауашылығына зиян келтіретін ауру түрі. Легулез эпизоотиясы көбінесе ағысы жоқ жерлерде кездеседі (көл – суқоймаларда, тоғанда) [5].
Цимляндік суқоймасын ихтиопаразитологиялық зерттеу оның пайда болғанынан бастап, яғни 1952 жылдан бастап, осы күнге дейін зерттелуде.
Суқоймалардың пайда болуына байланысты балықтардың тіршілік ету негізі өзгеруі және де балықтардың, соның төмендеуіне әкеліп соқты. Ол сондай паразиттік фаунаға да зиянын тигізді. 1952 жылғы паразиттердің санының түрлілігі 53 – ші жылға қарағанда әлде қайда көбейді. Әсіресе, паразиттік шаянтәрізділер.
Сазанның паразиттік фаунасы 5 жыл көлемінің зерттеу барысында аса қатты жоғары дәрежеде болған жоқ. Мысалға, 1951 жылдан 1955 жылдар арасында сазанның паразитафаунасының III түрі ғана кездесті. Олардың көбісі аз мөлшерде болды және де оның % - дәрежесі аса жоғары болған жоқ. сазанның тұрақты көбінесе паразит түрі болып, «Dactylogys solibis» болды.




Кесте 2
Сазанның паразиттермен зақымдануы [7].


Паразит түрлері

1951
1952 1953 1955
Зақымданыуы % Зақым-у қарқыны экз. Зақымданыуы % Зақым-у қарқыны экз. Зақымданыуы % Зақым-у қарқыны экз. Зақымданыуы % Зақым-у қарқыны экз.
Myxobolus sp. 0 -- 0 -- 6.6 1 6.6 9
Gyrodactylus elegans 0 -- 53.4 9 20.0 1 6.6 2
Dactylogyrus anchoratus 14.8 3 26.6 2 6.6 2 0 --
D. solidus 0 -- 60.0 12 33.3 3 46.6 3
Bucephalus polymorppus 0 -- 0 -- 6.6 1 13.3 1
Caryophyllaeus laticeps 44.5 6 0 -- 0 -- 0 --
Acanthocephalus lucii 3.7 2 0 -- 13.3 1 0 --
Piscicola geometra 0 -- 0 -- 0 -- 20.0 4
Ergasilus sieboldi 0 -- 0 -- 13.3 1 13.3 2
Argulus foliaceus 0 -- 0 -- 0 -- 13.3 1
Маллюсканың глохидийі 22.2 2 -- 0 -- 0 --


Дондық көксеркені зертеу барысында паразиттердің 12 түрі табылды. Бірінші жылдары паразиттерінің келуімен бірақ асқындыру дертімен артылуы бірінші жылдары көксерке паразитінің көбеюі артты. Әсіресе «Ergasilus sieboldi» түрінің асқынуы аса артты.
Қорыта келсе, Цимляндік суқоймасын 5 жылдық зерттеу барысында мынадай ерекшеліктер байқалады:
1. Паразит–түрінің аздығы, бірақ асқындыру дәрежесінің жоғарылығы;
2. Олардың асқыну барысының қарапайым жолмен еместігі;
3. Паразиттердің яғни, балықтардағы адамға зияны жоқтығы;
4. Паразиттердің түрінің төмендеуі, бірақ «Ergasilus sieboldi» түрінің өсуі;
5. Табан балығында лигулездің мүлдем жоқтығы;
6. Паразиттердің көптеп кездесуі [6].
1963 жылы Бұқтырма су қоймасында негізінен балықтардың 17 түрі тіршілік етсе, солардың денелерінде 48 парзиттердің түрі тіршілік етеді екен. Негізінен тоған шаруашылығында және балық шаруашылығында паразиттерге және паразиттік балықтарға көп көңіл бөлді. Алматы тоған шаруашылығында құнды материалдар мен паразиттік фаунаның тоғандық балықтарын зерттеушілер аулаға берді [7].

1. 2 Нематодтардың систематикасы, жалпы сипаттамасы, құрылысы
және даму циклы.

Систематикалық жағдайы (К.Ә. Дәуітбаева бойынша)

Тип: Nemathelminthes немесе Ashelminthes
Класс: Nematoda
1 класс тармағы: Adenophorea
1 отряд: Chromadorida
2 отряд: Enoplida
2 класс тармағы: Secernentea
1 отряд: Ascaridida
2 отряд: Rhabditida
3 отряд: Spirurida

Нематодтар – жұмыр паразиттік құрттар. Нематодтар түр саны жағынан (2700 – ден астам), кеңістікке таралу сипаты жағынан да ең жоғары тұрған топ. Мұхиттар мен теңіздердің түбінде, тұщы суда, топырақ астында еркін қозғалып тіршілік етсе, паразиттік түрлері балықтар мен жануарлардың барлық мүшелерінде кездеседі. Нематодтардың дене мөлшері мен формасы (пішіні) эволюция барысында түрлі тіршілік бейімделу нәтижесінде қалыптасқан.
Грек тілінде «nematoz» - жіп деген мағына білдіреді. Бұлардың денесі жіп тәрізді созылыңқы, цилиндр немесе ұршық тәрізді болып, ұштарына қарай сүйірлене түседі.
Еркін тіршілік ететін нематодтар ұсақ, ұзындығы 1 мм – ге әзер жетеді, ал паразит түрлері ұзын болады. Мысалы, жылқы аскаридасының (Parascaris lgurum) ұзындығы 37 см, Placentonema gigantissma – ның ұзындығы 8 метр.....