Бөлім: «Жаңылтпаштар жинағы»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Ғарышкер ұшты ғарышқаҒарышқа ұшты ғарышкерАйтшы, ғарыш алыс па?
Қайрат қайрақ қайрап отыр,
Дайрақпен балта қайрап отыр.
Дайрақпен балта қайрап отыр.
Бір сирағы біз,
Бір сирағы салады із.
Бір сирағы салады із.
Қапыда ит қапты,
Қатты қапты,
Қапты қатты.
Қатты қапты,
Қапты қатты.
Тұрыс бұрышқа тұр,
Бұрышта дұрыс ұрыспай тұр.
Бұрышта дұрыс ұрыспай тұр.
Тұз - мұздай,
Мұз - тұздай.
Мұз - тұздай.
Тұз - мұздай,
Мұз - тұздай.
Мұз - тұздай.
Тұз - мұздай,
Мұз - тұздай.
Мұз - тұздай.
Бұл бір жылтыр шылбыр екен,
Кіл қылдан ескен қылшылбыр екен.
Кіл қылдан ескен қылшылбыр екен.
Тері шалбар бар,
Тері шалбар киетін шалдар бар.
Тері шалбар киетін шалдар бар.
Үйген жүгерілері,
Түгел ірі жүгері.
Түгел ірі жүгері.
Тайғанақта қай тай тайды,
Тағалатпаған тай тайды.
Тағалатпаған тай тайды.
Омартаға балалар барар,
Балаларды аралар талар.
Балаларды аралар талар.
Бар, май шайқа,
Байқа, жай шайқа.
Байқа, жай шайқа.
Құрақ құрап көрпе көктеді,
Қырық құрақ көрпе көктеді.
Қырық құрақ көрпе көктеді.
Шаншар шаршап жатыр,
Қайсар жайша жатыр.
Қайсар жайша жатыр.
Ерді ел елер,
Ер елге еркелер.
Ер елге еркелер.
Шын еңбекшіл - өрмекші,
Өрмекші - шын өрнекші.
Өрмекші - шын өрнекші.
Ала-ала алашалар,
Тамаша олар,
Оған кім таласа алар.
Тамаша олар,
Оған кім таласа алар.
Асан бақша жақтан.
Ақ сабақ асқабақ әкелді,
Басқа жақтан.
Басқарақ асқабақ әкелді.
Ақ сабақ асқабақ әкелді,
Басқа жақтан.
Басқарақ асқабақ әкелді.
Ою ою ойым бар-ды,
Ойналмастан ойын қалды.
Орындалмай ойымдағы
Ойылмады ою-дағы.
Орашолақ, олақпын ба,
Оя алмадым оюларды?
Ойналмастан ойын қалды.
Орындалмай ойымдағы
Ойылмады ою-дағы.
Орашолақ, олақпын ба,
Оя алмадым оюларды?
Үйде неше шал отыр?
Көсе шал отыр.
Тақиясы шошайып
Шоқша сақалды шақша бас шал отыр.
Көсе шал отыр.
Тақиясы шошайып
Шоқша сақалды шақша бас шал отыр.