Бөлім: «Баталар жинағы»
Бата, бата беру — адал ниет, жақсы тілек білдірудің ұлттық дәстүрі. Дастарқан басында, түрлі жиын-тойларда, т.б. адам өмірінде кездесер ірілі-ұсақты қуаныштар кезінде той, қуаныш иесіне арнап қол жайып, бата береді. Сондай-ақ, қиын сапар, алыс жолға аттанған азаматына ақ жол тілейтін халқымыздың ежелден келе жатқан, кең таралған дәстүрлерінің бірі. Бата беретіндер, көбіне, көпті көрген ақсақалдар мен кемеңгер де дуалы ауызды билер болып келеді. Бата қысылғанда — қуат, қиналғанда—медет беріп, әрбір іс-әрекетіңе даңғыл жол ашып, бәле-жаладан қорғайды деп есептелген. Бата көзі тірілерге ғана емес, аруақтарға да жасалған. Батасыз, тілексіз өмір болмайды. “Батамен ер көгереді, жаңбырмен жер көгереді” деп халқымыз текке айтпаған. Батаның да қисыны, айтылатын, айтылмайтын жері болады, қуаныш пен тойдың ретіне қарай, соған лайық Бата тілегі болады.
Бата қазақ фольклорының дербес, шағын жанры ретінде қарастырылады. Ұйқасты, ырғақты болып келетін, тұрақты образдарға негізделетін бата халқымыздың жақсылық пен жамандык, адалдық пен арамдық, обал-сауап турасындағы моральдық-этикалық түсініктерінің айғағы іспетті.
Мағыналық тұрғыда екі түрге бөлінеді: ақ (оң) бата (алғыс), теріс бата (қарғыс). Қазақ халқының бата сөз үлгілеріне В.Радлов, Ш.Уәлиханов, А. Васильев, Г. Потанин, т.б. зерттеушілер назар аударып, жинап жариялаған.
Кейін батаға Ислам дінінің әсері тиген. Осы күнгі бата отбасына амандық, молшылық, жастарға өмір, бақыт, білім тілеу мазмұнында болып келеді.
Балаларға арналған бата тілектер
Асан Қайғы бабадай саналы бол,Ғаріпте әз Жәнібектей паналы бол.Керейде Дәстем салдай бағалы бол,Атақты Келден бидей саналы бол.
Ер Дәулендей..
Ер Дәулендей..
Бата беру балаларға
Дәрежесі бейне хан,Ер болып өссін бала.Ат қой десең балаға,Есімі болсын — Иманжан. Жігіт болсын өнерлі,Ел-жұртына беделді.Қамқоры болсын..
Балаға бата
Жағың түспей жамандық көрме, балам,Қисық төре кісіге берме, балам.Екі дүниенің қызығын бірдей берсін,Қолыңды адалдыққа серме, балам.Бағың жоғары..
Балаға арналған бата жаттау
Фарабидің басын берсін,Жамбылдың жасын берсін.Абылайдың жүрегін берсін,Әзірет Әлінің білегін берсін.Иассауидың тілегін берсін,Жүзің нұрлы..
Балаларға әдемі бата
Ата сөзі дарып мол,Ақ уызға жарып бол!Абылайдай алып бол,Шоқан сынды жарық бол,Атың шықсын алашқа – ай!Абайға ұқсап милы бол,Құрманғазыдай..
Қысқа бата жаттау
Сөзімнің жоқ дүр қатасы,Ғұмырлы бол, ботасы.Қабыл болар әлеумет,Ердің біздей батасы.Әумин
Жеңіл бата
Барыс-келіс көп болсын, дұшпандарың жоқ болсын,Қыдыр дарып, бақ қонып, дастарқаның мол болсын!
Бата жаттау балаларға арналған
Ұрпағымның жалғасы,Шөпшегімнің төл басы,......... туып қуандым,Болар ма екен ел басы.Әке-шеше жасыңнан,Табылып әркез қасыңнан,Даналықты үйретсін,Құс..
Балаларға арналған бата
Немерелер — мақтаным, ашық болсын аспаныңОсылайша, балалар, жырдан шашу шашқаным.Бірталай жұмыс тапсырдым, біліміңді арттырғын.Әкең менен..
ТІЛЕК-БАТА
Амандықта ата берсін таңымыз,Аман болып жақынымыз, барымыз.Жүректерде үміт оты сөнбесін,Жұлдыздайын жанып әркез бағымыз. Әрбір үйде тек жақсылық..
© Жібек Ысқақова
ТІЛЕГЕНІҢЕ ЖЕТЕ БЕР
Жете бер аңсап күткен тілегіңе,Қылаудай дақ түспесін жүрегіңе.Отанның, ел-жұртыңның мақтаны бол,Алды бол катарыңның бұл өмірде.Себездеп алтын арай..
© Асаба (тамада)
Мұсылманша бата беру (текст)
Міне бата, ақ ниет,Бола берсін берекет.Қиын дейді қиямет,Жақын дейді ақырет.Құлшылық қыл Аллаға,Қыл көпірден таймай өт!Кірсін дәулет,Шықсын..
Асқа мұсылманша бата беру қазақша
Әуелі Алла оңдасын.Пайғамбар болсын жолдасың.Өткендерді ойласаң.Аруақтар қолдасын.Сыртыңнан ғайбат айтқан жанТап өзіңдей болмасын.Ризығың, дәулетің..
Дастарханға мұсылманша бата айту
Тәңірім өзі оңдасын,Әулиелер қолдасын.Дүниедегі ізгілікАлдыңнан шығып қарсы алсын.Тар қабірің кең болсын,Күндізгідей күн күлсін,Шамшырағын..
Жеңіл мұсылманша батамен ас қайыру
Е, Құдайым оңдасын,Оң жолыңа бастасын.Бір жарылқап тастасын.Жамандыққа жазбасын,Жақсылыққа бастасын!Мал иесі Мухаммед!Жан иесі хазірет,Не тілегін..
Діни бата беру қазақша
Құдайдың құлымын дегейсің,Мухаммед үмбетімін дегейсің.Шадияр досым дегейсің,Имам ағзамның қауымында қыл,Шайтанның сәрінен сақта,Патшаның кәрінен..
Отбасылық бата беру, Жанұя батасы
Бата, тілек, алғыс кейде жоғарыда айтылғандай жеке адамға арналса, кейде тұтас отбасына, онда қонақ болып отырған жалпы жамағатқа арнайы айтылады...
ӘЖЕНІҢ АҚ БАТАСЫ (үйлену тойға)
Жақсы келін атанып, абырой жина,
Жамандыққа, жан балам, ешкімді қима.
Жүрегіңнен орын алған қосағыңды
Басың жерге жеткенше сыйла.
Ата - енеңді..
© Гүлтас Құрманбай
Жамандыққа, жан балам, ешкімді қима.
Жүрегіңнен орын алған қосағыңды
Басың жерге жеткенше сыйла.
Ата - енеңді..
Кендебай Ахат батасы
Көш бастаған азаматтар ел сенімін ақтасын,Сарбаздарға сабыр беріп нәпсі-сайтан тоқтасын.Аман қылып қазағымның әрбір момын отбасын,Ата салтын..
© Кендебай Ахат
Көлік батасы. Машина құтты болсын!
Құтты болсын көлігің.Шаттана берсін көңілің.Жаққан отың мазданып,Қыздыра берсің көрігін.Басқан сайын баса бер.Асқар белден аса бер.Еш білеге..
Он бата
«Бір тілегім: жас бөбегім,Бухгалтер болсаң, ақша ұрла.Айдалусыз, байланусыз,Сотталусыз құр тұрма».Диплом ал да, барма ауылға,Қалада қал..
© Кәкімжан Қазыбаев
Қысқа бата жаттау
Той тойға ұлассын,Бақыт балаға ұлассын.Өрісіңді өрт шалмасын,Жүрегіңді дерт..
Той тойға ұлассын,Бақыт балаға ұлассын.Өрісіңді өрт шалмасын,Жүрегіңді дерт..
Кішкентай балаға бата
Аламан болып ержетсін,Ақсақал болып төрлетсін!Қас батырдай көрікті,Ғұмыры болсын берікті!Азамат болсын ардақты,Мінезі болсын салмақты.Өнері болсын..
Нәрестеге арналған бата
Бір үйдің баласы болма,Бүкіл елдің санасы бол!Бір елдің баласы болма,Бар елдің данасы бол!Бір тонның жағасы болма,Көп қолдың ағасы бол!Ақты ақ деп..
Сәбиге арналған бата
Көтерейік білекті,
Нұрға бөлеп жүректі.Бөбекке бата берейік,Ағынан айтып тілекті:Сәбиіміз сүйкімді болсын,Өнер-білімге икемді болсын,Бәйтеректей..
Нұрға бөлеп жүректі.Бөбекке бата берейік,Ағынан айтып тілекті:Сәбиіміз сүйкімді болсын,Өнер-білімге икемді болсын,Бәйтеректей..