Бөлім: «Жаңылтпаштар жинағы»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Баланың жаман баға алмағаны,Мұғалім ағаның жаман болмағаны.
Ата мен әже, ана да,Алма мен алмұрт тереді,Ауырға Арман бала да,Арбамен тасып береді.
Кермеде тұр қырық кір қыстырғыш,Қырық кір қыстырғышқаҚырық қыз келіп, кір қыстырды.
Қондық жаңа қонысқа,Қалың екен жоңышқа.Қоныстағы жоңышқа,Оралады қонышқа!
Тоқпақ жаттап,Айтсақ жақсы-ақ.Жатка тақпақЖатта тақ-тақ.
Біреуі көрікті кісі,Біреуі бөрікті кісі.Көрікті кісі – зорықты,Бөрікті кісі – қорықты.
Бұлаң бұлаң еткен бұл аң.Бұлаң десем екен қылаң.
Бұл, бұл — піл,Бұл бір ірі піл.
Абжыландай арбамасаңшы,Абдырамай тал жинасаңшы.
Абалақ-сабалағы шыққан иттерді абалатпасаңдаршы,Абат бақты абалаған иттерге аралатпасаңшы.
Класта ақ бор бар,Көк бор бар,Көп бор бар.
Ян-ян-янЖүгіріп жүр қоян.Ян-ян-янБұл қоян емес, шаян!
Электр шамы жанады,Этаждар жымың қағады.Электр жарық бермесе,Экран сөніп қалады.
Сұрап МұратКоньки тап.Байлап майлап,Аттай шап.
Іске тіл ілесе алады,Тілге іс ілесе алмайды.
Үш кіші ішік піштім,Бес кіші ішік піштім,Неше кіші ішік піштім?
Ықылас пен ЫбырайЫдыстарын тасымай,Ырыскүлден үлгі алмай,Ынтасыз жүр тілді алмай.
Съезд, разъезд, подъезд.Подъезд, съезд, разъезд.Жаттап ал тез.
Ащы жеген Тазша баланың аузы ашыды,Тазша бала тұщы сумен аузын шайды.
ШынтемірШықпен шыланған шөпкеШыңдалған шалғысын шық еткізді.
Сатып алды чемпион чемодан.Чемодан алған чемпион чек алған.
Циркте ойнар аюдыЦиркаш десем, күлесің.“Ц” әрпінен басталғанЦемент сөзін білесің.
Қаһарлы айдаһарШаһарға келіп,Қаһарланар.
Хан баласы ханзадаБолды ғашық ханшаға.Алып ханнан хабар,Ханшайымды табар.
Пай-пай-пай,Жайылып жүр тай.Ай-ай-ай, Ұшып кетті торғай.