Бөлім: «Жаңылтпаштар жинағы»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Көк базарда күзде бәрі бар,Барып бәрін, бәрін ал.
Көк бұйра бір бұлақ,Тіл қатар былдырап,Тастарды ұрғылап.
Кекілік-ау, кекілік,Кетіп қалма секіріп.
Көк тырна,Көптырна.Тыраулап тек,Көп тұрма.
Көп көкек,Көкектеп,Көктен келді.Көкек кеп,Көптеп кеп,Көктем келді.
Көк ешкі көп шөп жеді,Көп шөп жегенде де көк шөп жеді.Көк ешкі көп шөп жеді,Көп шөп жегенде де көк шөп жеді.
Құнан қойдыМай қартайтар болар ма?Май қартайтар болар ма?
Құрықтан құлдырап түстiм,Сырықтан сылдырап түстiм.
Қай тайлақ лақтай,Қай лақ тайлақтай?
Қурайлының жерiнде,Қоңыр айғырдың үйiрiнде,Бурыл қулық құлындап жатыр,Бурыл қулық құлындап жатыр.
Құдағиға сақтаған сүр балқаймақ,Ол балқаймақты мен жаламай кiм жаламақ?Ол балқаймақты мен жаламай кiм жаламақ?
Қырда қырау,Қызыл ала бұзау.Тауда тарғақ,Тарғыл ала торпақ.
Қабат-қабат үй салдық,Үйлер толы күй сандық.Күй сандықпен үй сәндi,Күй сандыққа күй салдық.
Қырда қырғилар құрға құлдилап ұшты,Қырда құрлар құлдилап қырғидан ұшты.
Қамаштан көрiп қалашты,Қалашқа Жарас таласты.Бөлінсін десең қалаш тең,Таласпа, Жарас, Қамашпен.
Қарағайсың қара майсың,Қара майыңды жаламаймынҚасыңа ендi жоламаймын.
Қырсық қисықты,Қисық қырсықты.Қырсық құр қырсықты.
Қаш, жүгір,Шұғыл, тығыл.Бүгіл, жығыл.
Қамшының бүлдіргесін айтасың ба,Әлде тау бүлдіргенін айтасың ба,Нұржанның күлдіргенін айтасың ба,Сотқардың бүлдіргенін айтасың ба.
Қанатты БолаттыңАттандыра алмағандығы –Көңілін ҚанаттыңҚанағаттандыра алмағандығы.
Қаз маңғаз,Маңғаз қаз.
Қырбық қар құрғақ па,Құрғақ қар құрғақ па?Қырбық қар да құрғақ,Құрғақ қар да құрғақ.
Құмда құйын ойнайды,Құйын – қиын ойнайды.Әр нәрсені іліп ойнайды.
Қаңбақ, жаңғақ, аң, шың, жең.Жаңбыр, қайың, таң, тың, сең –«ң»-нан сөз жоқ басталған,«ң» үлестен құр қалған.
Қыста боран болар, қар болар,Қыздар шәлі, орамалмен оранар.