Бөлім: «Жаңылтпаштар жинағы»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Бiр iстi Жорабай жобалай қойды,Ол iске Жоламан жоламай қойды.
Балалар көп тентек,Күшiмiз теп-тең депКүреспе тектен-тек.Құлайсың көптен-көп,Аяғың көктен кеп.
Бозала ат бар, қараала ат бар,Озар ат бар, қалар ат бар.
Бұл кiсi қой аралар ма,Қой араламай қой алар ма?
Бұлар баларалары,Жоқ , бұлар баларалардың балалары.
Бұл қай арал?Қарғалы арал.Қамыс басын қайырып,Қарға ұялар.
Бізде «бес» ала алатындар да бар,Ән сала алатындар да бар.Мал баға алатындар да бар.Нан соға алатындар да бар.
Берік, Серік,Өрік теріпЖеп еді.Берік, СерікЖеген өрікКөк еді.Ішті,ТістіАуыртқан сол өріккеРенжулі Берік те,Ренжулі Серік те.
Былдыр, былдыр, бүлдіршін,Бұл бір білгір бүлдіршін,Білгірлігін білдірсін.
Бұл сайдаКәрі ағаш та бар,Жас ағаш та бар,Кесіп алсаңШоң ағаш та бар,Ат ағаш та бар.
Бұтап, бұтап, бұтақты,Бұтақты тұтатты.Тұтатты бұтақты,Бұтақты тұтатты.
Бір кездеБір кезбе,Тау мен тасты көп кезді.Бір кезбе,Бір кездеТау текеге кез келді.
– БылтырҚұлпырды бұл қыр,–Деді сұр құр.– Биыл сол қырың – шиыр,–Деді сиыр.– Шындық мұның,–Деді құлын.
Бөдене бедеде,Көбелек көдеде.Бедені – беде де,Көдені – көде де.
Біл, бұл – тіл,Бұл – бір ірі піл.
Бөрте серке қой бастайды,Қой бастаған серкелер ойқастайды.
Байғыз – қай құс?Байғыз – байғұс.Ұшады жалғыз.
Бақбақ бақта бар,Бақа да бақта бар.
Бұл құр емес, бұл – шіл,Бұл шіл – сұр шіл.
Балық көп пе екен,Халық көп пе екен?!Халықтың ішінен кімБалықты сөкті екен?
Бақшашы бақша бақса,Бақшасы сатса ақша.
Бос шатыр,Бос жатыр.
Біздің ел – күрішті,Ырысты-күрішті.Күрішті оруғаЫрысты кірісті.
Гауһар жеңін түрінді,Газға балық қуырды.Гүлдерге су себелеп,Газетке де үңілді.
Гүлжамила – бақташы,Гүлге толы бақшасы.