Бөлім: «Жаңылтпаштар жинағы»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Уәли атты ағасыУкраинадан келемін деп,Уәлихан жүр, қарашы,Уақытын күтіп елеңдеп.
Тоғайда шоғайнаЖабысар борбайға.Кей бала ондайдаБасады ойбайға.
Төбесі төбел төрт бөрікТөртеуі де көк бөрік.
Қаладан алғаным -Алты - арба асқабақАлты - арба асқабаққа жеккенім -Жеті - ала тарғыл баспақ,Тайпақ мүйіз, ақ бөксе баспақ,Ақ бөксе баспақ.
Шуақтаған ботамды,Шуға апарып шуладым.Шудалаған шудасын,Суға салдым,Судан алдым,Суға малдым.
Ай, ай, Айдарбай,Иір мүйіз сиырдыҮйіңе айдай бар!
Қарамайлы қарағайдыКесейін бе, кеспейін бе?Қазықтағы қара тайдыШешейін бе, шешпейін бе?
Суда сең келеді,Сегіз серке тең келеді.Суға сақалын мала, сілке,Суға сақалын мала, сілке.
Құман от басында,Жүген ат басында.От басынан құманды алыс тастасын ба?Ат басынан жүгенін ап, ноқта салсын ба?
Көбейсін ат ұстар,Болмасын атыстар,Болса мол атыстар,Қалмайды ат ұстар.
Тас, тас, тасбақа,Асты-үстінде тас-тапа.Келсін қасқа – асқа, ата,Берші бата, досқа, ата.
Құла құланнан туған туған құла құлын құнан құланнанТуған құла құлынның құлағынан да келмейді.
Жақсы аттыӘп-сәтте АсқаттарАқсатты.Ақсақты,ТоқсақтыЖаза алмай бас қатты.Ақсатса жақсы аттыКім болар жақсы атты?!
ШұғайбайШығайбайға:– Су қайда, әй? – деді.ШығайбайШұғайбайға:– Шық, ойбай! – деді.
Алма базардаАлма алма алар ма?Ақ алма алар ма?Әлде алары анар ма?
Үш ұшқыш алдыҮш кірқысқыш,Үш тісысқыш.Кірқысқыш қымбат па?Тісысқыш қымбат па?
Топ, топ бала, топ бала,Ойнап жүрген көп бала.Жүгірсе де қаншама,Қуатыны доп қана.
Байқап-байқап тал арала,Тал ішінде талар ара.Араласаң, қала арала,Таппай сені қалар ара.
Кей кісі ауырса бір,Елді етер абыр-сабыр.Елді етпес абыр-сабыр,Бәрінен де тәуір сабыр.
«Дұрыс» деп Тұраш айтты,«Бұрыс» деп Бораш айтты.«Рас» деп Раш айтты,«Жалған» деп Жарас айтты.Қайсысы жалған айтты,Қайсысы рас айтты?
Сұр інген сүрінген бе?Сүрінген сұр інген бе?
Батырға қай көлік сай көлік?Батырға сайгүлік сай көлік.
Бұлаң, бұлаң еткен бұл аң,Бұлаң десем, екен қылаң.
Қырда қырғилар құрға құлдилап ұшты,Қырда құрлар қырғидан құлдилап қашты.
Сыйлыгүл сырмақты сыри берді, сыри берді.Сырлыгүл Сыйлыгүлге сыйлыққа сиыр берді.