Бөлім: «Жаңылтпаштар жинағы»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Көпбай көк атын айдап келеді,Көк ат шөбін шайнап келеді.Көк ат көк өзеннің бойын бойлап кедедіКөпбай көк атын ойына ап келеді.
Көпті көп,Азды аз дейміз.Қысты қыс,Жазды жаз дейміз.
КүлегешТілеулесБұл емес!Кіл егесШығаргышБұл — Елеш.
Кінә бар,Күнә бар,Күмән бар.Кінә не,Күнә не?Күмән не?Кінәні артады,Күнәге батады.Күмән боп жатады.Кінәлі, күнәлі,Күнәлі күмәнді,Күмәнді кінәлі.
Қазықты тоқпақпен тоқпақтағандаТоқпақты тоқтатпай тоқпақта.
Қаңбақ-тоңғақ!Тоңғақ-қаңбақҰшты иық қомдап!
Қапты ап, мақта ап,Мақта қапталап,Қақтап аптап,Теріміз ақты-ақ.
Қара бояу да,Ақ бояу да бар менде.Қара бояуларАқ бояудан кем бе?
Қарақат терген рахат па?Тұра қап қарақат жеген рахат па?Тауықтар да қарақатқа құмар ма?Тарысы бар ала қап та ұнар ма?
Қараңдаршы қанағатты!Қара лақты қамамапты.Қамқорлықпен қарамапты,Қаңғыртыпты қаралақты.
Қарашы қиырға,Көрінген сиыр ма?Ұқсай ма сиырға,Ұқсай ма суырға,Айыру қиын ба?
Қаршыға ма,Құмай ма?Әнші балаға қаршыға ұнай ма?Малшы балаға құмай ұнай ма?
Қасқыр - ит,Тісін ақситты.Жақсы ит тісін ақситпады.
Қойбағар тойға бармай, қойға барды,Тойбағар қойға бармай, тойға барды.
Қойым семіз бе?Ешкім семіз бе?Қойым тоғыз ба?Ешкім сегіз бе?
ҚұлақтандырмағандықтарыңызданБара алмай қалдық бәріміз де аңға.
Құлын-тай шығады,Тай-құнан шығады.Кейде тайҚұнанға сай шығады!
Құман от ңасында,Жүген ат басында.От басынан құманды алыс тастасын ба?Ат басынан жүгенін ап, ноқта салсын ба?
Қызыл сиялы қалам сенде,Көк сиялы қалам менде.Қызыл сиялы ол алты теңге,Көк сиялысы ол жарты теңге.
Қылқиып бала арыңтады,Шалдығып шал арықтады.Көздері аларып тағы...Қорада мал арықтады.
Қырда екі кекілік жетіліп келеді,Екі кекілік секіріп-кекіріп келеді.
«Латышқа бар қатыстығым,Айтамын, - деп - латыш тілін»,Айта алмай шатысты інім.
Маса жүрді ызылдап,Маса қаны бұзылды-ақ...Бір уақта шекесіҚоя берді дызылдап.
Мен бақшаның қарбызын жинадым,Алмагүл алма үзіп жинады,Жоламан таудың жалбызын жинады.
Моншақты тақты оншақты,Оншақты болды моншақты.