Бөлім: «Ақын өлеңдері жинағы»
Өлең – шағын көлемді поэзиялық шығарма. Ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақысты сөздер тізбегі. Өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода, элегия, баллада, сонет, т.б. Кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі. Қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері еңбек-кәсіпке орай (аңшылық, төрт түлік, наурыз өлеңдері), ескілікті наным-сенімге байланысты (бақсы сарыны, арбау), әдет-ғұрып негізіндегі (салт, үйлену, мұң-шер өлеңдері), қара өлең, тарихи өлең, айтыс өлеңдері болып бөлінді. Өлең сөздердің болмысы, жаратылысы аса күрделі, оған ишара, меңзеу, салыстыру, жұмбақтау, астарлау, бейнелеу, теңеу, ұқсату, т.б. тән. Өлең лирика жанрында кең тарады, тақырыбы жағынан саяси, көңіл күйі, табиғат, махаббат және философия түрлерге жіктеледі.
Апырмай, туған жер-ай
Апырмай,
Туған жер-ай!
Теңдесер кім,
Бұл жерге сен болмасан, келмес едім.
Кіндігімді байлаған қазығым-ай,
Сен болмасаң, бұл маңды көрмес..
© Мұқағали Мақатаев
Туған жер-ай!
Теңдесер кім,
Бұл жерге сен болмасан, келмес едім.
Кіндігімді байлаған қазығым-ай,
Сен болмасаң, бұл маңды көрмес..
Анау - аспан, мынау - бақ
Анау - аспан, мынау - бақ,
Аспанда бұлт, бақ жадау.
Мамық ұшты, қылаулап,
Қыс та келіп қалған-ау.
Аспан, жердің арасын.
Дәрігер-қыс..
© Мұқағали Мақатаев
Аспанда бұлт, бақ жадау.
Мамық ұшты, қылаулап,
Қыс та келіп қалған-ау.
Аспан, жердің арасын.
Дәрігер-қыс..
Алаула, шындық - ақ жалын
Санамда мәңгі бекінген,
Ғаламға шындық білдірген,
«Правда» сенің бетіңнен,
Арымды танып білдім мен,
Жанымды көріп тұрмын мен.
Лениндік әділ..
© Мұқағали Мақатаев
Ғаламға шындық білдірген,
«Правда» сенің бетіңнен,
Арымды танып білдім мен,
Жанымды көріп тұрмын мен.
Лениндік әділ..
Біздің үйге көктем келді, қыз келді
Біздің үйге көктем келді, қыз келді,
Қызығың да, тамашаң да бізде енді.
Неғып жатыр, Әнуар шұжық, балқаймақ,
Нөкерімен шауып кетпей..
© Мұқағали Мақатаев
Қызығың да, тамашаң да бізде енді.
Неғып жатыр, Әнуар шұжық, балқаймақ,
Нөкерімен шауып кетпей..
Адалмын деп, араммын деп айта алман
Адалмын деп, араммын деп айта алман,
Адалдықпен бірге ойладым, бір күлдім.
Арамдықтын, кемесінде шайқалған,
Тектек болған тайыншадай..
© Мұқағали Мақатаев
Адалдықпен бірге ойладым, бір күлдім.
Арамдықтын, кемесінде шайқалған,
Тектек болған тайыншадай..
Еңсегей бойлы Ер Есім
Еңсегей бойлы Ер Есім,
Есім, сені есірткен
Есіл де менім кеңесім.
Ес білгеннен, Есім хан,
Қолыңа болдым сүйесін,
Қолтығыңа болдым..
© Жиембет Жырау
Есім, сені есірткен
Есіл де менім кеңесім.
Ес білгеннен, Есім хан,
Қолыңа болдым сүйесін,
Қолтығыңа болдым..
1941 жыл. Ақпан.
1941 жыл ақпандатқан,
Сыртта аяз.
Аулымызды ақ қар жапқан.
Үңірейген үрей тұр соғыс дейтін,
Алапат аспан, жерді аттандатқан.
Аттан! деді,
Ол..
© Мұқағали Мақатаев
Сыртта аяз.
Аулымызды ақ қар жапқан.
Үңірейген үрей тұр соғыс дейтін,
Алапат аспан, жерді аттандатқан.
Аттан! деді,
Ол..
Қол-аяғым бұғауда
Қол-аяғым бұғауда,
Тарылды байтақ кең жерім!
Арманда болып барамын,
Қоштасуға аял жоқ,
Қалқаман, Шолан ерлерім!
Қайырылып қадам басарға
Күн..
© Жиембет Жырау
Тарылды байтақ кең жерім!
Арманда болып барамын,
Қоштасуға аял жоқ,
Қалқаман, Шолан ерлерім!
Қайырылып қадам басарға
Күн..
Басы саудың түгел-дүр
Басы саудың түгел-дүр
Толған тоғай малы-дүр.
Тоқтамай соққан толағай
Толастар мезгіл жеткей-дүр.
Керегеге ілінген
Шабылмаған семсер тұр.
Жаудан..
© Жиембет Жырау
Толған тоғай малы-дүр.
Тоқтамай соққан толағай
Толастар мезгіл жеткей-дүр.
Керегеге ілінген
Шабылмаған семсер тұр.
Жаудан..
Әмірің қатты Есім хан
Әмірің қатты Есім хан,
Бүлік салып бұйырдың,
Басын бер деп батырдың,
Қанын ішіп қанбаққа,
Жанын отқа салмаққа.
Атадан жалғыз мен емес,
Хан ие..
© Жиембет Жырау
Бүлік салып бұйырдың,
Басын бер деп батырдың,
Қанын ішіп қанбаққа,
Жанын отқа салмаққа.
Атадан жалғыз мен емес,
Хан ие..
Әй, қыңыр ер, қыңыр ер
Әй, қыңыр ер, қыңыр ер
Қыңырайма, біздің ер.
Қыналы бозға мінген ер
Қыз қалмақты құшқан ер
Хан жалғыз да, біз үшеу
Қыңырайма, шіркін, бері кел!
© Жиембет Жырау
Қыңырайма, біздің ер.
Қыналы бозға мінген ер
Қыз қалмақты құшқан ер
Хан жалғыз да, біз үшеу
Қыңырайма, шіркін, бері кел!
Ассалаумағалейкүм, батыр Ерден
Ассалаумағалейкүм, батыр Ерден,
Кетіп тұр бақ-дәулетің тағы керден.
Ішінде көп қарғаның бір бүркіттей
Көзіме көріндің-ау келген жерден.
Сұңқардың..
© Орынбай Бертағыұлы
Кетіп тұр бақ-дәулетің тағы керден.
Ішінде көп қарғаның бір бүркіттей
Көзіме көріндің-ау келген жерден.
Сұңқардың..
Жұбату
Уа, Шыңғыс, Зейнеп ханым, көтер басты,
Қай қазақ ой ойлаған сенен асты.
Баласы Жетімомын келіп тұрмыз,
Күңіреніп босағаңа төгіп жасты.
Тарихтан..
© Орынбай Бертағыұлы
Қай қазақ ой ойлаған сенен асты.
Баласы Жетімомын келіп тұрмыз,
Күңіреніп босағаңа төгіп жасты.
Тарихтан..
Өлген соң бай мен жарлы мал демейді
Өлген соң бай мен жарлы мал демейді,
Мынаны бер, мынаны ал демейді.
Басына бай кісі өлсе, жастық тастап,
Астына қалың көрпе сал демейді.
Жарлыны..
© Орынбай Бертағыұлы
Мынаны бер, мынаны ал демейді.
Басына бай кісі өлсе, жастық тастап,
Астына қалың көрпе сал демейді.
Жарлыны..
Бозторғай
Бозторғай зорлық көріп тұрымтайдан,
Таяныш таба алмапты қырдан, ойдан.
Болыпты мұңын шақпақ, зарын айтпақ,
Қырғиды жолықтырып көрсе қайдан.
Ағып..
© Сәбит Дөнентаев
Таяныш таба алмапты қырдан, ойдан.
Болыпты мұңын шақпақ, зарын айтпақ,
Қырғиды жолықтырып көрсе қайдан.
Ағып..
Жастықта
Уа, дүние, жас уақытта ойнап-күлсек,
Біраз күн көріп қызық, дәурен сүрсек.
Көзіне әркімдердің түсер едік,
Қылтиып тәуір киіп, жақсы ат..
© Сәбит Дөнентаев
Біраз күн көріп қызық, дәурен сүрсек.
Көзіне әркімдердің түсер едік,
Қылтиып тәуір киіп, жақсы ат..
Ерегіс
Бір қайғы кеп жүректі,
Әлдеқайдан ілекті,
Езіп, жаншып жарасын,
Талқан қыпты, ірепті.
Бұрынғыдай ақ, адал
Болмай жүрек ретті,
Ашу қысып..
© Сәбит Дөнентаев
Әлдеқайдан ілекті,
Езіп, жаншып жарасын,
Талқан қыпты, ірепті.
Бұрынғыдай ақ, адал
Болмай жүрек ретті,
Ашу қысып..
Балалықты сағыну
Уай, заманым, балалық,
Әр ісің бір бадалық,
Алды-артыма қарасам,
Кетіп қапсың тазарып.
Өзің түгіл ісің жоқ,
Қарасам да қадалып.
Сен бір шала..
© Сәбит Дөнентаев
Әр ісің бір бадалық,
Алды-артыма қарасам,
Кетіп қапсың тазарып.
Өзің түгіл ісің жоқ,
Қарасам да қадалып.
Сен бір шала..
Жәмила қыз
Қатыны өліп Бекіштің,
Қызы бар деп Төкіштің
Іздеп келді алыстан.
Бұрыннан де емес жат,
Құдандалы қат-қабат,
Талай сүйек алысқан.
Жасы..
© Сәбит Дөнентаев
Қызы бар деп Төкіштің
Іздеп келді алыстан.
Бұрыннан де емес жат,
Құдандалы қат-қабат,
Талай сүйек алысқан.
Жасы..
Әр жан әр түрлі
Талай кәрі жорға жүр,
Ақаулы боп зорға жүр.
Іліне алмай жарысқа,
Кейбір жүйрік орда жүр.
Кейбір сұңқар тауда жүр,
Томағасы жауда..
© Сәбит Дөнентаев
Ақаулы боп зорға жүр.
Іліне алмай жарысқа,
Кейбір жүйрік орда жүр.
Кейбір сұңқар тауда жүр,
Томағасы жауда..
Талап
Әр дәулет саған даяр етсең талап,
Бақ келмес іздеп сені, жатсаң қарап.
«Нұр жауар талаптыға» деген қаттар,
«Жүргенде жөрем ...» бар ғой..
© Сәбит Дөнентаев
Бақ келмес іздеп сені, жатсаң қарап.
«Нұр жауар талаптыға» деген қаттар,
«Жүргенде жөрем ...» бар ғой..
Жаз
Жаз келіп жайды құлаш халайыққа,
Өлшейік ғибрат көзбен қарайық та.
Жадырап жазылды жан қысылғаннан,
Дәулетке хақтың берген қанайық та
Бәрі әзір..
© Сәбит Дөнентаев
Өлшейік ғибрат көзбен қарайық та.
Жадырап жазылды жан қысылғаннан,
Дәулетке хақтың берген қанайық та
Бәрі әзір..
Менің жайым
Кез келіп арыстанның арбауына,
Тап болдым қу түлкінің алдауына.
Бірі ойнап, бірі шындап итермелеп,
Тақсырды жердің биік жарлауына.
Бірі айдап..
© Сәбит Дөнентаев
Тап болдым қу түлкінің алдауына.
Бірі ойнап, бірі шындап итермелеп,
Тақсырды жердің биік жарлауына.
Бірі айдап..
Көңіл мен тіл
Көңіл мен тіл
Тіл - көңілдің тілмашы,
Көңілдің жоқ сырласы.
Тілмашыңды оң жұмсап,
Теріске, көңілім, бұрмашы.
Айтқанын қып қожаныңның,
Тілім..
© Сәбит Дөнентаев
Тіл - көңілдің тілмашы,
Көңілдің жоқ сырласы.
Тілмашыңды оң жұмсап,
Теріске, көңілім, бұрмашы.
Айтқанын қып қожаныңның,
Тілім..
Досыма жазғаным
Хат жазамын шын көңіліммен досыма,
Жүрегіммен сағынамын қосыла.
Қол жазған соң, тіл айтқан соң аласыз,
Кетті жүрек еріп, жөңкіп жосыла.
Екі..
© Сәбит Дөнентаев
Жүрегіммен сағынамын қосыла.
Қол жазған соң, тіл айтқан соң аласыз,
Кетті жүрек еріп, жөңкіп жосыла.
Екі..